Για τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών

Για τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών

Πολύς λόγος γίνεται διαδικτυακά σχετικά με τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών! αρκετά ιστολόγια αφιερώνουν αναρτήσεις, σχόλια και...φαιά ουσία, προσπαθώντας να αποδείξουν πόσο άχρηστη είναι η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών, ιδιαιτέρως στο γυμνάσιο, γιατί πρέπει να καταργηθεί πριν..καταστρέψει το Νεοελληνικό πολιτισμό(!), πόσο αμόρφωτοι είναι οι φιλόλογοι μπροστά στους διδάσκοντες των θετικών επιστημών και άλλα τινά παρεμφερούς ιδεολογίας.

Ιδεολογία. Δεν χρησιμοποιώ τυχαία τον όρο. Θα γίνει πιο ξεκάθαρο στη συνέχεια.
Να πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Εγώ είμαι η πρώτη που θα συμφωνήσω πως ο τρόπος με τον οποίο διδάσκονται τα αρχαία εδώ και πολλά πολλά χρόνια (ίσως και ανέκαθεν) στα σχολεία είναι απαράδεκτος. Δε κάνω διάκριση μεταξύ διδασκαλίας στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο γιατί όλοι ξέρουμε πως ο τρόπος είναι ο ίδιος. Ναι συμφωνώ πως χάνεται το νόημα, ναι το βλέπω πόσο οι μαθητές μισούν αυτό το μάθημα, ναι το ξέρω πως αδυνατούν να κατανοήσουν το λόγο ύπαρξης αυτού του μαθήματος. Άλλωστε δεν έχει περάσει δα και τόσος καιρός που ήμουν κι εγώ μαθήτρια και είχα ακριβώς τις ίδιες απορίες. "Μα γιατί να μάθω αρχαία; Μήπως θα αναστηθεί ο Περικλής και θα πιάσουμε κουβέντα;" Το χαρακτηριστικό αστείο της μαθητικής κοινότητας... Αστείο που βλέπω να διατηρείται και να αναπαράγεται και σήμερα. Και δεν αναφέρομαι στους μαθητές αλλά σε ανθρώπους που θεωρούν τους εαυτούς τους μορφωμένους, πεπαιδευμένους, αξιόλογους και ενίοτε Δάσκαλους (προσέξατε το κεφαλαίο Δ; αναρωτηθείτε την ετυμολογία της λέξης). Φυσικά στη πορεία, γνωρίζοντας αληθινούς Δασκάλους - όχι πάντα φιλολόγους- κατάλαβα πω το νόημα, φυσικά, δεν είναι αυτό. Δηλαδή τα αρχαία ελληνικά δεν αποτελούν μια άλλη γλώσσα(=μέσο επικοινωνίας με συνανθρώπους) πόσο μάλλον ξένη γλώσσα(=διαφορετική από τη μητρική μου). Τα αρχαία ελληνικά αποτελούν μια κοινή γλώσσα για την ανθρωπότητα. Μια γλώσσα δηλαδή ως μέσο επικοινωνίας του σύγχρονου ανθρώπου με τα πνευματικά επιτεύγματα ενός λαού. Ενός λαού που έζησε χιλιάδες χρόνια πριν, σε μια εποχή χωρίς τηλεόραση, τηλέφωνο, διαδίκτυο, χωρίς ταχεία μέσα μεταφοράς, χωρίς εξοπλισμένα επιστημονικά εργαστήρια, χωρίς καμία προηγούμενη προσπάθεια κατανόησης και καταγραφής του κόσμου και του σύμπαντος. Και ταυτόχρονα ενός λαού που παρόλα αυτά (ή μήπως εξαιτίας όλων αυτών;) έφτασε στο υψηλότερο διανοητικό επίπεδο που μπορούσε.

Να, λοιπόν, η χρησιμότητα των αρχαίων ελληνικών. Γιατί μπορεί φυσικά οι πάσης φύσεως επιστήμες να εξελίχθηκαν αλλά πως θα κατανοήσουμε αυτά που έχουν να μας πουν οι σημερινοί επιστήμονες αν δεν ξέρουμε τι είπαν οι προηγούμενοι; Είναι σα να προσπαθείς να κατανοήσεις τα Ολοκληρώματα στα Μαθηματικά χωρίς να έχεις μάθει τις αριθμητικές πράξεις.
Ως εδώ δε νομίζω να έχουμε και πολλές διαφωνίες. Οι περισσότεροι μπορεί να αντιδράτε στην διδασκαλία της γλώσσας αλλά συμφωνείτε ως προς τη χρησιμότητα των νοημάτων.

Πώς όμως θα συλλάβουμε τα νοήματα αν δε γνωρίζουμε τη γλώσσα; Και όταν λέω γνωρίζουμε εννοώ περισσότερο ανά-γνωρίζουμε και όχι μιλάμε... Θεωρώ ως δεδομένο πως αντιλαμβάνεστε τις διαφορετικές λειτουργίες του εγκεφάλου και τις δεξιότητες που απαιτεί η παραγωγή και αυτές που απαιτεί η κατανόηση του λόγου. Το ότι τα κείμενα αυτά μεταφράστηκαν σε σύγχρονες γλώσσες δε έχει να πει τίποτα. Μια μετάφραση δε μπορεί ποτέ να αντικαταστήσει το πρωτότυπο. (Πόσο μάλλον αν σκεφτεί κανείς πως οι καλύτερες μεταφράσεις δεν είναι στα νέα ελληνικά αλλά στα γερμανικά, τα γαλλικά κ.α. Αν μιλάμε για ελληνικά μάλλον θα πρέπει να τις αναζητήσουμε στην καθαρεύουσα, άρα προτιμητέο το πρωτότυπο...) Όσο προσεγμένη και να είναι μία μετάφραση πάντα θα είναι υποκατάστατο Πως μπορείς να πλησιάσεις το φιλοσοφικό και πολιτικό λόγο των αρχαιοελληνικών κειμένων μέσα από τη μετάφρασή του; Πάντα θα σε παραπλανά απλώς δε θα το ξέρεις αφού δε θα έχεις μάθει την πολυπλοκότητα της αρχαίας γλώσσας, δε θα ξέρεις πως μια λέξη μπορεί να έχει ταυτόχρονα δυο και τρεις έννοιες και πάνω σε αυτό να βασίζεται ολόκληρη η συλλογιστική του συγγραφέα. Αλλά δε θα σε πειράζει, και μάλιστα θα υπερηφανεύεσαι που έχεις διαβάσει αρχαία γραμματεία, και θα νομίζεις πως έχει κατακτήσει και τον πολιτισμό και τον τρόπο σκέψης και θα είσαι ήσυχος με τον εαυτό σου ως άλλος δεσμώτης στο σύγχρονο σπήλαιο σου (βλ. αντίστοιχο μύθο Πλάτωνα).

Ωραία όλα αυτά αλλά τι γίνεται με τη διδασκαλία των αρχαίων στο σχολείο και δη στο Γυμνάσιο;
Για να πάρουμε τη σωστή απάντηση νομίζω οφείλουμε να θέσουμε το σωστό ερώτημα. Και αυτό δεν είναι "Ποια η χρησιμότητα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας για τους εφήβους;". Το σωστό ερώτημα είναι "Τι είδους πολίτες θέλουμε να αποτελέσουν τη μελλοντική μας κοινωνία;"
Γιατί ξεχνάμε πως το Γυμνάσιο αποτελεί μέρος της υποχρεωτικής Γενικής εκπαίδευσης-Παιδείας. Θέλουμε, λοιπόν, πολίτες που δε θα έχουν μάθει τα στοιχειώδη(γιατί για τη στοιχειώδη γνώση σε όλα τα αντικείμενα μιλάμε σε αυτή τη βαθμίδα) από τη γλώσσα αυτή; Πολίτες που θα θεωρούν συντακτικό λάθος την παγιωμένη φράση "τα παιδία παίζει;", που στην προσπάθεια τους να φανούν και αυτοί "μορφωμένοι" θα λένε *εξαπανέκαθεν και οι λοιποί θα τους χλευάζουν, που όταν τυχαίνει να γράψουν τη λέξη "έμμεσα" θα ρωτάνε πάντα τους γύρω τους "το έμμεσα ή το άμεσα είναι αυτό που θέλει δυο μ;" , που όταν ακούν τους όρους "ο εισπράξας", ο "υποφαινόμενος" και τα συναφή κοιτάνε γύρω γύρω να δουν ποιος είναι αυτός; που ντρέπονται να γράψουν μια επιστολή γιατί "τόσα χρόνια μετά το σχολείο που να θυμάμαι που μπαίνουν όλα αυτά το ε, αι, υ, ει, η κτλ"; που γράφουν greeklish (και κατά βάθος εύχονται να υιοθετήσουμε το λατινικό αλφάβητο) όχι για να φανούν μοντέρνοι αλλά για να μη φανούν ανορθόγραφοι; Γιατί όλα αυτά τα προβλήματα λύνονται με την γνώση της ετυμολογίας (και όχι της παρετυμολογίας).

Ποιά είναι , λοιπόν, αυτή η ιδεολογία που προσπαθεί να στερήσει από ένα κομμάτι του πληθυσμού ΤΗ ΓΝΩΣΗ;

Ναι, η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στη δευτεροβάθμια ελληνική εκπαίδευση πάσχει. Πάσχει σοβαρά. Ο τρόπος διδασκαλίας νοσεί και ευτελίζει το εγχείρημα.
Όμως, οι μόνες επιλογές που έχουμε είναι ο τρόπος αυτός από τη μία και η ολοκληρωτική κατάργηση της εκμάθησης της γλώσσας και του πολιτισμού από την άλλη;
Δε μας περνάει από το μυαλό να διορθώσουμε τον τρόπο; Γιατί άραγε;


Και μετά μας κακοφάνηκε το εξώφυλλο του γερμανικού focus. Μιλήσαμε για εμπαιγμό των εθνικών μας συμβόλων! Και ναι ήταν. Φυσικά και ήταν. Πόσοι όμως, Έλληνες γενικά και μαθητές συγκεκριμένα, ήξεραν ποιο ήταν αυτό το άγαλμα πριν γίνει εξώφυλλο; Αν δεν περιφρουρήσεις το σπίτι σου θα μπει ο γείτονας να στο καταπατήσει, να σου πάρει τα υπάχοντα, να τα εκμεταλευτεί, να τα ντροπιάει..δεν τον νοιάζει, δεν είναι δικά του.
Με τι επιχειρήματα ζητάμε πίσω τα μάρμαρα του Παρθενώνα; Ξέρουμε τίποτα γι΄ αυτά εκτός από το να τα αποκαλούμε "Ελγίνεια";

Βλέπετε, δήθεν μορφωμένοι φίλοι μου, που τόσο υποτιμάτε τη σπουδή(σε κάθε της μορφή) του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, τέτοιου είδους θέματα έχουν ποικίλες προεκτάσεις. Που μόνο αν διαθέτεις διευρυμένο πνεύμα μπορείς να αντιληφθείς. Και πιστέψτε με η ευφυΐα και η πνευματική υπεροχή μακράν απέχει από τη σπουδή και το επάγγελμα καθενός.