ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ Β΄ ΛΥΚΕΙΟΥ Ι-ΙΙ-ΙΙΙ (ΣΕΛ. 280)

Θεματική Ενότητα

«Ρατσισμός / φυλετικές – κοινωνικές διακρίσεις – Ξενοφοβία  –  Κοινωνικός αποκλεισμός - Ανεκτικότητα – Στερεότυπα / Προκαταλήψεις – Παρατσούκλια - Φανατισμός»

Ορισμός – γενικά : Ρατσισμός είναι οι διακρίσεις ( μεροληπτική συμπεριφορά ) που γίνονται σε βάρος ανθρώπων, ατομικά κι ομαδικά, σε σχέση με τη φυλή, την εθνικότητα, το χρώμα του δέρματος, τη θρησκεία, τη γλώσσα, το φύλο, την εξωτερική εμφάνιση, το μορφωτικό επίπεδο, την οικονομική κατάσταση, την προσωπική ζωή. Πρόκειται για αντιλήψεις που στηρίζονται στους διαχωρισμούς των ανθρώπων σε κατώτερους κι ανώτερους που ανάγουν τη διαφορετικότητα σε υποτίμηση κι απόρριψη.

Ο ρατσισμός είναι σύμφυτος με μισάνθρωπες ιδέες και στο πλαίσιό του άτομα κι ομάδες αντιμετωπίζονται βάσει προκαταλήψεων, τα άτομα εξομοιώνονται και ισοπεδώνονται οι ιδιαιτερότητές τους. Το φαινόμενο του ρατσισμού άπτεται κοινωνικών προκαταλήψεων και στερεοτύπων. Έτσι, παρά το γεγονός ότι σήμερα επιστημονικά η θεωρία του ρατσισμού έχει καταρριφθεί, οι ρατσιστικές θέσεις εξακολουθούν να διακηρύσσονται έντονα.

Η χρησιμοποίηση των φυλετικών διακρίσεων – διαφορών για την απόδειξη της ανωτερότητας μιας φυλής σε σχέση με μια άλλη συνιστά τη ρατσιστική θεωρία, σύμφωνα με την οποία η ανισότητα αυτή είναι απόλυτη κι αδιαμφισβήτητη. Έτσι,  η απάνθρωπο μεταχείριση των μαύρων στην Αμερική, το πογκρόμ που εξαπέλυσαν οι Ναζί εναντίον των Εβραίων και των τσιγγάνων, το καθεστώς του «απαρτχάιντ» στη Νότια Αφρική, οι διακρίσεις και διώξεις σε βάρος μεταναστών και προσφύγων, καθώς και οι εθνικιστικές τάσεις που αναπτύσσονται σ’ αρκετά σημεία του πλανήτη, αποτελούν τα βασικότερα προβλήματα κοινωνικών διακρίσεων στο σύγχρονο πολιτισμό ( μορφές – χαρακτηριστικές περιπτώσεις ρατσισμού ).

Ρατσιστικοί διαχωρισμοί δε γίνονται μόνο με κριτήριο το έθνος και τη φυλή, αλλά και τη θρησκεία, τον πολιτισμό, τη γλώσσα, την ιδεολογία, το επάγγελμα, την καταγωγή και ό,τι άλλο χωρίζει το «εμείς» από το «άλλοι». Με διάθεση υποτίμησης των άλλων. Η αλαζονική συμπεριφορά απέναντι σ’ αυτόν που διαφέρει, η μετατροπή του σε απειλητικό εχθρό – κι όχι αναγνωρισμένο αντίπαλο – και η οργισμένη εναντίωση στα ανομοιογενές, στοιχειοθετούν την ταυτότητα του καθημερινού ρατσισμού.

Ταυτόσημος, λοιπόν, με τον όρο «ρατσισμός» είναι και ο όρος «διακρίσεις».  Στη συνηθέστερη χρήση του όρου οι διακρίσεις σημαίνουν τη δυσμενή μεταχείριση κατηγορίας προσώπων για λόγους αυθαίρετους. Μ’ αυτή τη χρήση ο όρος αναφέρεται σε μια διαδικασία ή μορφή κοινωνικού ελέγχου, ο οποίος υπηρετεί τη διατήρηση της κοινωνικής αποστάσεως μεταξύ δύο ή περισσοτέρων κατηγοριών, διαμέσου μιας σειράς πρακτικών μέτρων, που έχουν λίγο ως πολύ θεσμοποιηθεί και λογικά συστηματοποιηθεί.    

Η  άγνοια  σε πολλά κοινωνικά και όχι μόνο θέματα μπορεί να οδηγήσει σε λάθος ενέργειες και κατά συνέπεια σε αδικίες. Στη συγκεκριμένη περίπτωση άγνοια όσον αφορά στο ρατσισμό αφορά την αντίληψη ότι κάποιοι είμαστε ανώτεροι από άλλους ανθρώπους ή λαούς. Αποτέλεσμα αυτής της αντίληψης είναι  η λανθασμένη αντιμετώπιση και οι απάνθρωποι χειρισμοί σε μια μερίδα συνανθρώπων μας. Η αδικία έχει τη μορφή της κακής συμπεριφοράς, της υποτίμησης και της απαξίωσης  που επιδεικνύουμε σε αυτούς  τους συνανθρώπους μας .Αδικούμε τη σημασία του ανθρωπισμού και του σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Ετυμολογικά ο «ρατσισμός» προέρχεται από την ισπανική λέξη raza και την πορτογαλική raca, που χρονολογούνται από το 13ο αιώνα. Και στις δύο αυτές γλώσσες η λέξη σχηματίσθηκε από τα αραβικά, στα οποία ras σημαίνει κεφάλι.

Η διαχρονική πορεία του ρατσισμού: Βάρβαρους χαρακτήριζε ο αρχαίος ελληνικός κόσμος τους αλλοεθνείς και στον Καιάδα κατέληγαν τα ανάπηρα παιδιά των Σπαρτιατών ( βέβαια, δεν πρέπει να παραβλέψουμε το γεγονός ότι οι αρχαίοι Έλληνες έδωσαν και το πρώτο ανθρωπιστικό – άρα αντιρατσιστικό – φιλοσοφικό σύστημα, του οποίου βασικές αρχές ήταν η ελευθερία, ο σεβασμός της προσωπικότητας του ατόμου, η ισότητα και η δικαιοσύνη, αρχές που έγιναν πολύ αργότερα οι βάσεις του Διαφωτισμού ). Στη Ρωμαϊκή εποχή οι χριστιανοί παραδίνονταν στα άγρια θηρία και στη διάρκεια του Μεσαίωνα όσοι δεν υποτάσσονταν στο καθολικό δόγμα θανατώνονταν. Την ίδια περίοδο οι μεγάλοι εξερευνητές πορεύονταν πάνω στα πτώματα των ιθαγενών και θησαύριζαν με το δουλεμπόριο όσων απέμεναν ζωντανοί. Και ο θλιβερός κατάλογος δεν κλείνει εδώ.

Στην αποικιοκρατία το «θεάρεστο εκπολιτιστικό έργο» των ισχυρών χωρών είχε τη μορφή της απροκάλυπτης βίας σε βάρος των υπανάπτυκτων και στον αιώνα μας η «Άρια Φυλή» επιβεβαίωνε την «ανωτερότητά» της με τη γενοκτονία των Εβραίων και των αθίγγανων. Και μέσα σ’ όλη αυτήν την αιματοβαμμένη ιστορική διαδρομή του ρατσιστικού φαινομένου δεν πρέπει να λησμονούμε πως ο μισός ανθρώπινος πληθυσμός, οι γυναίκες, γνώριζαν την κοινωνική απαξίωση κι ανυποληψία.

Ο ρατσισμός είναι κάτι περισσότερο από τη φυλετική προκατάληψη. Είναι μια τυπική θεωρία, της οποίας οι σύγχρονες πνευματικές εκφάνσεις έχουν τις ρίζες τους στο έργο του Γάλλου συγγραφέα και διπλωμάτη Αρθούρο Γκομπινό ( 1853 ). Ο πιο εξέχων υποστηρικτής του δόγματος κατά τον 20ο αιώνα υπήρξε ο αγγλικής καταγωγής γερμανός  δημοσιολόγος Χιούστον Τσάμπερλεν. Αυτός με το έργο του υποστήριξε την υπεροχή της άριας φυλής και ιδιαίτερα του γερμανικού στοιχείου. Πάνω σ’ αυτή τη θεωρία στηρίχθηκε ο ναζιστικός ρατσισμός.

Μορφές / είδη ρατσισμού

Το δυστύχημα είναι πως αυτές οι ρατσιστικές απόψεις, που αποπνέουν το κλίμα του πιο στυγνού πνευματικού σκοταδισμού, εξακολουθούν στην εποχή μας, εποχή της γοργής επιστημονικής ανάπτυξης και του ορθολογισμού, να έχουν απήχηση και μάλιστα αυξανόμενη.

Συγκεκριμένα τα είδη / μορφές / φαινόμενα ρατσισμού είναι :

ü  Φυλετικός ρατσισμός : υποτίμηση φυλών τρίτου κόσμου, μαύρων στις ΗΠΑ…

ü  Εθνικός ρατσισμός : ταυτίζεται με τον εθνικισμό και το σοβινισμό.

ü  ( Λανθάνων ) Κοινωνικός ρατσισμός : ονομάζεται η αρνητική στάση μας απέναντι σε κοινωνικές ομάδες που θεωρούνται κατώτερες και κυρίως απέναντι σ’ αυτές που ζουν στο περιθώριο του κοινωνικού βίου. Θύματα του είναι τα άτομα με αποκλίνουσα συμπεριφορά, περιθωριακοί, ασθενείς που πάσχουν από επικίνδυνες μεταδοτικές ασθένειες, διανοητικά ανάπηροι κι άλλοι αναξιοπαθούντες, άτομα που ασκούν «κατώτερα» επαγγέλματα, που έχουν χαμηλή μόρφωση, διαφορετικές θρησκευτικές ή πολιτικές πεποιθήσεις, μετανάστες, πρόσφυγες και πληθυσμιακές μειονότητες, οι γυναίκες, αφού εξακολουθούν από μερικούς να υποτιμώνται και να θεωρούνται κατώτερες από τους άντρες… )

Αφορά τη διάκριση των ανθρώπων σε ανώτερους και κατώτερους, τη μεροληπτική αντιμετώπιση κοινωνικών ομάδων. Οι κοινωνικές ομάδες που αντιμετωπίζουν κοινωνικό ρατσισμό είναι συνήθως οι εξής:

|     Αθίγγανοι.

|     Πόντιοι (γνωστά σε όλους τα ανέκδοτα που διακωμωδούν τις διανοητικές τους ικανότητες).

|      Γυναίκες (ιδιαίτερα οι άγαμες μητέρες, ενίοτε και οι ξανθιές γυναίκες - ανέκδοτα για τη «χαμηλή» ευφυΐα τους).

|     Πρόσφυγες και μετανάστες (ξενοφοβία).

|     Μέλη θρησκευτικών μειονοτήτων (π.χ. μουσουλμάνοι της Θράκης) και μέλη αιρέσεων (π.χ. Ιεχωβάδες).

|     Περιθωριακές ομάδες (αναρχικοί, ναρκομανείς).

|     Ομοφυλόφιλοι και φορείς του AIDS.

|     Επαίτες και άστεγοι.

|     Ιερόδουλες.

|     Άτομα με ειδικές ανάγκες.

Νέοι με εκκεντρική εμφάνιση

ü  θρησκευτικός ρατσισμός, Μουσουλμάνοι - Χριστιανοί, Εβραίοι - «ο περιούσιος λαός».

Περιγραφή  του φαινομένου ( τακτικές / μέθοδοι εφαρμογής του )

Πραγματοποιούνται εξοντωτικοί διωγμοί πληθυσμών ( πογκρόμ ).

Η συμπεριφορά προς αυτές τις ομάδες είναι από περιφρονητικοί έως εγκληματική, με εκφοβισμούς, κακοποιήσεις και κάθε λογής βιαιότητες.

Δεν επιτρέπονται ή απλώς αποφεύγονται οι επιμειξίες, οι φιλίες και γενικά οι κοινωνικές σχέσεις.

Δεν παρέχονται πολιτικά δικαιώματα.

Οι μαθητές φοιτούν σε διαφορετικά σχολεία.

Ασκούνται διαφορετικά επαγγέλματα.

Οι «κατώτεροι» φυλετικά ζουν στο περιθώριο της ζωής και κατοικούν σ’ απομονωμένες και υποβαθμισμένες συνοικίες ( γκέτο ).

Υπενθυμίζεται η χρήση συμβόλων από τους ρατσιστές ( αγκυλωτός σταυρός, φλεγόμενος σταυρός κ.ά. )

Το φαινόμενο έχει τοπικό ενδιαφέρον ή η σημασία του είναι παγκόσμια ;

Το φαινόμενο του ρατσισμού απασχολεί τη σημερινή κοινή γνώμη παρά τη φαινομενική συντριβή του μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Είναι, μάλιστα, χαρακτηριστικό ότι εκδηλώνεται σε ορισμένες κοινωνίες, οι οποίες θεωρούνται ιδιαίτερα αναπτυγμένες, όπως η Γερμανία, η Γαλλία, οι ΗΠΑ…

Δεν πρέπει να θεωρήσουμε ότι το φαινόμενο αυτό έχει τοπικό ενδιαφέρον, επειδή η διεθνοποίηση του πολιτισμού κι ο πολλαπλασιασμός των αλληλεπιδράσεων ανάμεσα στα έθνη δεν επιτρέπουν την αδιαφορία για τα διεθνή γεγονότα.

Ακόμη, οι ρατσιστικές προκαταλήψεις δεν μπορούν να έχουν σταθερή αναφορά, αλλά στρέφονται αδιακρίτως εναντίον οποιουδήποτε στόχου. Οποιαδήποτε κοινωνική ομάδα μπορεί να υποστεί τις συνέπειες μιας τέτοιας προκατάληψης.

Η ξενοφοβία που παράγει ο ρατσισμός και οι διακρίσεις που προωθεί διαμορφώνουν μια πραγματικότητα, η οποία δεν είναι δυνατό να αντιμετωπιστεί μεμονωμένα από ορισμένα κράτη. Η διεθνής κοινότητα οφείλει να αντιμετωπίσει το πρόβλημα με συντονισμένες προσπάθειες.

Αίτια του φαινομένου

Εξυπηρέτηση συμφερόντων, κυρίως οικονομικού χαρακτήρα. Επιδέξιοι δημαγωγοί με συνθήματα περί εθνικής ανωτερότητας συνεπαίρνουν ένα κοινό που έχει ανάγκη από πίστη, χωρίς να αποκαλύπτουν τις πραγματικές τους προθέσεις. Η εμφάνιση του ρατσισμού είναι συνάρτηση των οικονομικών συνθηκών της εποχής. Η οικονομική δυσπραγία,  το χαμηλό βιοτικό επίπεδο και – κατ’ επέκταση – μορφωτικό επίπεδο και η ανεργία αποτελούν πρόσφορο έδαφος για την ευδοκίμηση ρατσιστικών διαθέσεων, γιατί οι τάξεις του πληθυσμού που βιώνουν αυτές τις συνθήκες αποδυναμώνονται από ερείσματα υλικά, ηθικά και πνευματικά, ώστε να αντισταθούν σε κάθε μορφή χειραγώγησης. Το ιστορικό παράδειγμα δεν αφήνει πολλές αμφιβολίες : η οικονομική κρίση του 1930, πέρα από τις δυσμενείς συνέπειες στην ευημερία των κρατών όλου του κόσμου, αποτέλεσε μια από τις σημαντικότερες αιτίες του ανόδου του Χίτλερ στην εξουσία. Όταν, επομένως, στο εσωτερικό μιας χώρας, η κυβέρνηση καλλιεργεί κάποια μορφή ρατσισμού, εκείνη που γοητεύεται πιο εύκολα από τη θεωρία της εθνικής ανωτερότητας είναι η πιο δυστυχισμένη τάξη του πληθυσμού, η πιο φτωχή.

Όσον αφορά στο θέμα της ανεργίας, ο ρατσισμός συνδέεται άμεσα με αυτήν. Τα μεταναστευτικά κύματα που καταλήγουν στις αναπτυγμένες χώρες εγκυμονούν για το γηγενή εργατικό πληθυσμό τον κίνδυνο της απόλυσης κι επισείουν την απειλή της ανεργίας. Και τούτο γιατί ο ξένος συνήθως δεν απολαμβάνει τη νομική προστασία κι αποτελεί μια φτηνή εργατική δύναμη, ένα εύκολο θύμα εκμετάλλευσης και κερδοσκοπίας των εργοδοτών. Η ένταξή του στην παραγωγική διαδικασία μιας κοινωνίας με υψηλό ποσοστό ανέργων δημιουργεί προβλήματα στον εθνικό πληθυσμό, γιατί μειώνει τις προσφερόμενες θέσεις και δυσχεραίνει την εύρεση εργασίας. Παράλληλα, η παρουσία προσφύγων και μεταναστών συνδέεται συνειρμικά με την εγκληματικότητα, την παραβίαση των νόμων και την απειλή κατά της κοινωνικής ειρήνης και ηρεμίας. Εξάλλου, είναι γενικό φαινόμενο ότι όταν μια χώρα αντιμετωπίζει οξύτατα προβλήματα, οικονομικά, πολιτικά κι άλλα που αφορούν στη διατήρηση και πρόοδο της, όταν οι κυβερνήσεις αναδεικνύονται αδύναμες να διευθετήσουν τις καταστάσεις ατές, τότε η δυσαρέσκεια και η ανάγκη εκτόνωσης της κρίσης παραπέμπουν στους ξένους. Αυτοί μετατρέπονται σε εξιλαστήρια θύματα, και σ’ αυτούς ενσαρκώνονται τα αίτια όλων των αρνητικών φαινομένων.  Από τα προβλήματα αυτά πηγάζει το αίσθημα της απέχθειας και της δυσφορίας για τους αλλοδαπούς, που είναι ιδιαίτερα έκδηλο στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα.

Τα «δήθεν βιολογικά αίτια» - ψευδοεπιστημονικές θεωρίες : Κατά το 18ο αιώνα επιχειρήθηκε η στήριξη του ρατσισμού σε επιστημονικές βάσεις. Έτσι, το ανθρώπινο γένος χωρίστηκε σε πέντε φυλές και μέσα από τη σύγκρισή τους με βάση ορισμένα κριτήρια, βγήκε το συμπέρασμα ότι δήθεν η λευκή φυλή ήταν ανώτερη. Τέτοιες θεωρίες έχουν σήμερα  καταρριφθεί από την επιστήμη της βιολογίας. Όμως, δυστυχώς, στην εποχή μας υπάρχουν αρκετοί που τις ασπάζονται. Η ανάπτυξη των ρατσιστικών προκαταλήψεων, λοιπόν, ευνοείται από το γεγονός ότι ορισμένες ψευδοεπιστημονικές θεωρίες επιχειρούν να δώσουν λογική θεμελίωση στη ρατσιστική ιδεολογία κι ότι οι θεωρίες αυτές γίνονται εύκολα αποδεκτές από συμπλεγματικές προσωπικότητες, που νιώθουν έντονα το αίσθημα της κατωτερότητας. Γιατί είναι πράγματι ευχάριστο να πιστεύεις ότι είσαι βιολογικά ανώτερος, έστω κι αν στη ζωή σου δεν έχεις κάνει τίποτα χρήσιμο κι επιτυχημένο.       

Τα κάθε μορφής συμφέροντα – οικονομικά κυρίως, αλλά και εδαφικά, κοινωνικά, πολιτικά – και η επιθυμία ατόμων και λαών για απόκτηση δύναμης κι εξουσίας, γεννούν εκμεταλλευτικές τάσεις και διαθέσεις. Οι ρατσιστικές αντιλήψεις που κάνουν λόγο για ανωτερότητα και υπεροχή των σωματικά, οικονομικά, πνευματικά και πολιτικά ισχυροτέρων, αποτελούν επινοήσεις εκείνων που θέλουν να δικαιολογήσουν την εκμεταλλευτική τους διάθεση, να ηθικοποιήσουν την ανηθικότητα και να καταργήσουν κάθε έννοια πολιτισμού, εγκαθιδρύοντας στην ιστορία το ωμό δίκαιο του ισχυρού.

Η ανάπτυξη ρατσιστικών τάσεων συνδέεται και με τις πολιτιστικές συνθήκες της εποχής. Ο ρατσισμός γεννιέται κι αναπαράγεται σε κοινωνίες χωρίς ανθρωπιστικά ιδεώδη και συλλογικά οράματα, σε κοινωνίες στις οποίες πρυτανεύουν αξίες όπως ο εύκολος πλουτισμός, η ατομικιστική προβολή κι επικράτηση, η ικανοποίηση της καταναλωτικής μανίας. Αυτές οι αξίες αναπτύσσουν ανεπαίσθητα ρατσιστικής νοοτροπίας ερεθίσματα και τάσεις, ιδίως σε μια νεολαία χωρίς εξασφαλισμένο μέλλον, απαθή κι αποπροσανατολισμένη. Στην εκδήλωση του ρατσισμού συντελούν σε μεγάλο βαθμό και οι προκαταλήψεις και τα κοινωνικά στερεότυπα που εμποδίζουν τη λογική και το συναίσθημα να λειτουργήσουν ανθρωπιστικά. Σ’ αυτό συμβάλλουν το κλίμα σκληρότητας, εξοντωτικού ανταγωνισμού, αδιαφορίας για τις ηθικές αξίες, καθώς επίσης και το πνεύμα ευδαιμονισμού που χαρακτηρίζει την εποχή μας. Ειδικότερα για τις αναπτυγμένες κοινωνίες διαπιστώνουμε ότι ο ρατσισμός μπορεί να συσχετισθεί και με τις συνθήκες ζωής που θεωρούνται ιδιαίτερα αποξενωτικές και  δεν ευνοούν την ενότητα των ατόμων, κυρίως μέσα στα ετερογενή κι απρόσωπα αστικά κέντρα, όπου η συνύπαρξη δεν έχει τη μορφή της εκούσιας αποδοχή του άλλου. Ο απάνθρωπος χαρακτήρας ζωής των μεγαλουπόλεων με τους ταχύτατους ρυθμούς, τον περιορισμένο χώρο και χρόνο, εξαντλεί νευρικά το άτομο και το απομονώνει από τον κοινωνικό περίγυρο. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής ευνοεί την ανωνυμία και τη μαζοποίηση και κατ’ επέκταση την αποποίηση των ευθυνών. Καθώς αποδυναμώνεται το αίσθημα κοινωνικής  αλληλεγγύης, αφήνεται ελεύθερος χώρος για την ανάπτυξη ρατσιστικών φαινομένων.

Πρόσθετα, ο ρατσισμός φυτρώνει στο πρόσφορο έδαφος που καλλιεργεί ο εθνικισμός κι ο θρησκευτικός φανατισμός. Με την ανησυχητική διάδοσή τους δηλητηριάζουν την ανθρώπινη ψυχή με κούφια έπαρση και σπέρνουν το μίσος για όποιον εθνικά ή θρησκευτικά διαφέρει. Στα μάτια του φανατικού ο αλλοεθνής φαντάζει σαν ένας επικίνδυνος εχθρός, που πρέπει να συντριβεί, κι ο αλλόθρησκος σαν άπιστος, που, αν δεν προσηλυτιστεί, πρέπει να τιμωρηθεί σκληρά. Ο βαθμός επιρροής των θρησκευτικών δοξασιών στον τρόπο σκέψης των ανθρώπων – με πολύ χαμηλό μορφωτικό επίπεδο συνήθως -  μπορεί να οδηγήσει σε θρησκευτική μισαλλοδοξία και θρησκευτικό πόλεμο. Τα εθνικιστικά αίτια προκύπτουν κυρίως από τις αλλαγές στον παγκόσμιο συσχετισμό των δυνάμεων ( κατάρρευση των καθεστώτων του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού, αναβίωση του μωαμεθανικού επεκτατισμού … ), την ανάγκη που αισθάνονται οι λαοί για εθνική ανεξαρτησία, άρα και για συσπείρωση των ομοεθνών τους, την εκ παραδόσεως τάση που καλλιεργούν ορισμένοι λαοί ότι αυτοί είναι ανώτεροι από τους άλλους κ.τ.λ.    

Ψυχολογικά αίτια: Αυτά αναφέρονται στην τάση που έχει ένας άνθρωπος ή ένας λαός για διάκριση ή υπεροχή. Αυτή η τάση, όταν εξωτερικεύεται, γίνεται υποτίμηση του άλλου ανθρώπου ή του άλλου λαού. Εδώ μπορούμε να φέρουμε παραδείγματα από άτομα που, μην έχοντας τις αντικειμενικές προϋποθέσεις να διακριθούν, καταφεύγουν στο να θεωρούν κατώτερους τους άλλους κι αποκτούν έτσι ένα αίσθημα υπεροχής απέναντί τους. Το ίδιο συμβαίνει και με την περίπτωση ορισμένων λαών. Οι συμπλεγματικές προσωπικότητες, γενικότερα, επιδιώκουν την αυτοεπιβεβαίωση, υπερτονίζοντας τα αρνητικά στοιχεία των άλλων κι αποσιωπώντας τα όποια θετικά. Εδώ, κρύβονται φθόνος, ανασφάλεια, ζήλια για την επιτυχία, την

αναγνώριση, την επιβράβευση κάποιων. Ο φθόνος, εξάλλου, είναι ένα αίτιο που γεννά κακεντρέχεια προς άτομα ή λαούς. Όπως εύλογα παρατηρεί ο Χαλίλ Γκιμπράν « Οι ανάπηροι φθονούν τους χορευτές ».

Στερεότυπα: Είναι σκόπιμο να προσθέσουμε ότι ο ρατσισμός είναι μια νοοτροπία, ένας τρόπος σκέψης, ο οποίος εδράζεται σ’ ένα σύμπλεγμα από στερεότυπα και προκαταλήψεις, σε παγιωμένες δηλαδή θέσεις που δε στηρίζονται σ’ επιστημονικές αλήθειες ούτε τεκμηριώνονται με λογικά επιχειρήματα.

Το καταναλωτικό πλαίσιο ζωής, η προσήλωση στα υλικά αγαθά καθιστά τις ιερές ανησυχίες του ανθρώπου για ελευθερία, αυτενέργεια, σεβασμό κι αξιοπρέπεια, ξεπερασμένες. Ο σύγχρονος άνθρωπος ενδιαφέρεται πρωτίστως να ικανοποιήσει τις υλικές του ανάγκες, να κερδίσει τη λάμψη που του εξασφαλίζει η κατανάλωση πληθώρας προϊόντων κι αδιαφορεί όταν συνάνθρωποί του υφίστανται ρατσιστικές διακρίσεις. Όσο περισσότερο βυθίζεται στην αυταπάτη της καταναλωτικής ευημερίας, τόσο αδυνατεί να νιώσει τον πόνο των αποκλεισμένων.

Η αδράνεια στις ρατσιστικές διακρίσεις μπορεί να εξηγηθεί ως εξής: το άτομο επιθυμεί να εναρμονιστεί με το σύνολο, να συνδεθεί λειτουργικά με τα υπόλοιπα κοινωνικά μέλη, έχοντας συνειδητοποιήσει σε βάθος τη σχέση αλληλεξάρτησης κι αλληλοεπίδρασης που αναπτύσσεται ανάμεσα στο ίδιο το άτομο και την κοινωνία. Η ανάγκη της κοινωνικής αποδοχής και καταξίωσης, ο φόβος της απόρριψης ή ενδεχομένως και της περιθωριοποίησης οδηγεί το άτομο να συντάσσεται με τις επιταγές της κοινής γνώμης, άσχετα αν ενδόμυχα τις απορρίπτει.       

Η συνεχής προβολή ρατσιστικής βίας, κυρίως από τα ΜΜΕ, δεν επιφέρει την κινητοποίηση του πολίτη, όπως λογικά θα υπέθετε κανείς. Αντίθετα, τον οδηγεί στην αδράνεια, εφόσον αισθάνεται ότι δεν μπορεί να κάνει τίποτε για να αλλάξει την κατάσταση. Αντίθετα, αισθάνεται ευτυχής που η δυστυχία αυτή δεν τον αγγίζει.

Η έλλειψη παιδείας αποτέλεσε κι αποτελεί σημαντικό παράγοντα όξυνσης του φαινομένου. Το πνευματικό επίπεδο των λαών δεν ήταν ποτέ υψηλό, ώστε να γίνει συνείδηση ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι. Εύκολα, λοιπόν, άνθρωποι απαίδευτοι ακολουθούσαν δόγματα και στερεότυπες αντιλήψεις, αφού το πνεύμα τους δε διέθετε ευρύτητα, ώστε να αναζητήσει την αλήθεια πέρα από τα επιφαινόμενα. Η έλλειψη κριτικής ικανότητας τους καθιστούσε θύματα χειραγώγησης. Σίγουρα, και η απουσία ανθρωπιστικής παιδείας συμβάλλει στην εδραίωση κακεντρεχών αντιλήψεων. Συνοδευόμενη από τον αμοραλισμό και την κρίση αξιών η απουσία αυτή ευνοεί την ανάπτυξη μισάνθρωπων θεωριών, όπως αυτή του ρατσισμού.

Η κοινωνική διαστρωμάτωση μπορεί να αναφερθεί ως σημαντικός παράγοντας κοινωνικού ρατσισμού. Δεν είναι εύκολο να εντοπίσουμε την ύπαρξη κοινωνιών που να στηρίζονται, όχι θεωρητικά, αλλά και πρακτικά στην ισότητα. Η ανισότητα στην παροχή ευκαιριών αλλά και στο οικονομικό επίπεδο, ιδιαίτερα κατά το παρελθόν, δέσποζε στις ανθρώπινες κοινωνίες, με αποτέλεσμα τη διαίρεση των μελών τους σε προνομιούχους και μη. Σε πολλές μάλιστα περιπτώσεις, η καταγωγή και η κοινωνική τάξη καθόριζαν τη μοίρα και την εξέλιξη του ανθρώπου. Οι αντιλήψεις περί ανώτερων και κατώτερων ανθρώπων ή κοινωνικών ομάδων βρήκαν πρόσφορο έδαφος για να ανθίσουν. Το φαινόμενο αυτό διαιωνίζεται, έστω  και σε μικρότερο βαθμό.

Η δημαγωγία κι λαϊκισμός καταφεύγουν στην υιοθέτηση των ρατσιστικών θεωριών προκειμένου να αποπροσανατολίσουν το λαό και να χειραγωγήσουν ευκολότερα τη μάζα, στρέφοντάς την εναντίον μιας υποθετικής ( εσωτερικής ή εξωτερικής ) απειλής. Με τον τρόπο αυτό τα αυταρχικά καθεστώτα διατηρούνται στην εξουσία.

Η άγνοια των πολιτιστικών δεδομένων των άλλων λαών ευνοεί την εμφάνιση του ρατσισμού ανάμεσα στα έθνη. Μια τέτοια περίοδο φαίνεται ότι διανύουμε και σήμερα ύστερα από τη διεθνοποίηση του πολιτισμού, την κατάρρευση των καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης, την ενοποίηση της Δυτικής Ευρώπης…

Κρίση αξιών και δημοκρατικών θεσμών, που διασφαλίζουν το σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων και την ισονομία.

Ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό και η οικογένεια, καθώς δεν αποκλείει την υιοθέτηση στερεότυπων αντιλήψεων από τα παιδιά.

   Σχεδιαγραμματική παρουσίαση αιτίων:

Πνευματικά

- Υιοθέτηση ρατσιστικών αντιλήψεων στα πλαίσια της κοινωνικοποίησης, μέσω των πρωτογενών και δευτερογενών κοινωνικών ομάδων (π.χ. οικογένεια, σχολικό περιβάλλον).

- Τα ΜΜΕ, έντυπα και ηλεκτρονικά, παρουσιάζουν τη συμπεριφορά μεμονωμένων ατόμων ή ομάδων που επιβεβαιώνει τις ρατσιστικές αντιλήψεις (οι γυναίκες παρουσιάζονται ως αδύναμες, υποτακτικές συγκριτικά με τους άνδρες, οι Αλβανοί και οι Τσιγγάνοι ως κακοποιοί) ή ηρωοποιούν τους φορείς της βίας.

- Η απλουστευτική τάση των ανθρώπων για κατηγοριοποιήσεις, οι οποίες διευκολύνουν τον υπερτονισμό και τη μεγιστοποίηση των διαφορών.

- Η περιορισμένη γνώση εμποδίζει τη σωστή αξιολογική κρίση για τους άλλους.

- Η έλλειψη ουσιαστικής αλλά κυρίως ανθρωπιστικής παιδείας επιτρέπει τον ετεροκαθορισμό ομάδων από επιτήδειους και την καλλιέργεια, αντί ισότητας, φανατισμού και ρατσισμού σε βάρος άλλων.        

- Η απομόνωση των πνευματικών ανθρώπων ευνοεί την κατάσταση του πνευματικού σκοταδισμού.

Ηθικά

- Η έλλειψη αρχών και αξιών οδήγησε το σύγχρονο άνθρωπο στην εξαχρείωση.

- Το δόγμα «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» καθαγιάζει κάθε απάνθρωπη πράξη.

Ψυχολογικά

- Η τάση ανθρώπων ή ομάδων να διατηρούν σε υψηλό επίπεδο την αυτοεκτίμηση, το γόητρο και το κύρος τους (σύμπλεγμα ανωτερότητας και προσωπικής υπεροχής).

- Η χαμηλή αυτοεκτίμηση ατόμων ή ομάδων τούς οδηγεί στην αναβάθμιση των δικών τους ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και στην υποβάθμιση των άλλων (σύμπλεγμα κατωτερότητας).

Αυτός που υποφέρει νιώθει λιγότερο τη δυστυχία του, όταν μπορεί να φανεί ανώτερος από κάποιον άλλο.

- Ασύνειδοι μηχανισμοί άμυνας: η αναζήτηση «εξιλαστήριου θύματος», η στροφή δηλαδή της επιθετικότητας μιας ομάδας προς κάποια άλλη, η οποία δεν έχει καμιά σχέση με τα αίτια της επιθετικότητας, η θεωρία του ανικανοποίητου και της επίθεσης.

- Ένστικτο εδαφικότητας: όταν απειλείται με διείσδυση ένα ζωτικός, ατομικός χώρος εκλύεται πάντα επιθετικότητα. Όσο πιο στριμωγμένος και ασφυκτικός ο χώρος τόσο μεγαλύτερη και η επιθετικότητα. Έτσι κάπως γεννιέται η έχθρα για τον ξένο. Ο άλλος γίνεται εχθρός, έτοιμος να οικειοποιηθεί το δικό σου χώρο. Ορθώνονται τότε σύνορα και εκλογικεύονται τα στεγανά.

Κοινωνικά

- Οι κοινωνίες μέσα στις οποίες αναπτύσσεται ο κοινωνικός ρατσισμός είναι εξισωτικές, δηλαδή είναι κοινωνίες που αγνοούν τις τυπικές διαφορές μεταξύ των ατόμων.

- Ο εκμεταλλευτικός χαρακτήρας των κοινωνιών. Η ύπαρξη μιας μειονότητας σε μια κοινωνία συνεπάγεται την ύπαρξη μιας αντίστοιχης κυρίαρχης ομάδας που απολαμβάνει μια ανώτερη θέση και μεγαλύτερα προνόμια. Η μειονοτική κατάσταση συνοδεύεται με αποκλεισμό από την πλήρη συμμετοχή στη ζωή της κοινωνίας.

- Στις σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες, η συνύπαρξη πλειοψηφιών και μειοψηφιών ευνοεί τα φαινόμενα του ρατσισμού.

- Η αποξένωση του ανθρώπου από τον άνθρωπο προκαλεί φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας, που ευνοούν φαινόμενα ρατσισμού καθώς δεν υπάρχει κοινωνική συνείδηση και αλληλοσεβασμός.

- Στο κοινωνικό κατεστημένο υπάρχει πάντα δυστοκία στην αποδοχή του νέου ή του διαφορετικού.

Οι κονομικά

- Ο οικονομικός ανταγωνισμός μεταξύ κοινωνικών ομάδων στη διεκδίκηση περιορισμένων θέσεων εργασίας, οικονομικού οφέλους και αγαθών (π.χ. οι μετανάστες απειλούν τα οικονομικά συμφέροντα των μόνιμων κατοίκων -μελών μιας κοινωνίας, γι’ αυτό εύκολα υιοθετούνται προκαταλήψεις και στερεότυπα σε βάρος τους).

- Η οικονομική εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο «ηθικοποιείται» με την υποτίμηση του εκμεταλλευόμενου.

Εθνικιστικά

- Ο κίνδυνος αφομοίωσης των μικρών λαών από ισχυρά κράτη ενισχύει το αίσθημα της αυτοσυντήρησης και τους συσπειρώνει γύρω από τα εθνικά τους χαρακτηριστικά.

- Το αίσθημα της ξενοφοβίας διακρίνει περισσότερο κάποιους λαούς, ιδιαίτερα στην εποχή μας, που χαρακτηρίζεται από μαζικές μετακινήσεις λαών.

- Η συνύπαρξη μειονοτήτων σε μια χώρα ή περιοχή γεννά προβλήματα, λόγω των διαφορετικών ηθών και εθίμων, θρησκευτικώναντιλήψεων.

- Καταστάσεις ή αντιλήψεις που διαμορφώνονται μέσα από την ανάμνηση ιστορικών γεγονότων.

Πολιτικά

- Στις πολυπολιτισμικές, έστω και δημοκρατικές, κοινωνίες, δε γίνονται πάντα σεβαστά τα δικαιώματα ατόμων ή ομάδων ή παραβιάζονται και από τις δύο πλευρές (και από τα θύματα και από τους φορείς του ρατσισμού).

- Παραβιάζονται τα θεσπισμένα δικαιώματα στη διαφορά και δεν επιτρέπεται πάντα η ελεύθερη έκφραση και ανάδειξη όλων των επιμέρους ταυτοτήτων.

- Φιλόδοξοι ηγέτες, προκειμένου να ικανοποιήσουν τα σχέδιά τους, μαζοποιούν και παρασύρουν το λαό σε επικίνδυνες ρατσιστικές αντιλήψεις.

- Ο ρατσισμός χρησιμοποιείται ως άλλοθι, για να αποπροσανατολιστεί ο λαός από σοβαρά οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα.

Συνέπειες ρατσισμού

Σημειώνεται έξαρση φαινομένων υποδούλωσης σε προκαταλήψεις και στερεότυπα. Το άτομο αποδέχεται

σκοταδιστικές απόψεις, με αποτέλεσμα την παρακώλυση της κριτικής σκέψης. Περιέχεται έτσι εύκολα σε κατάσταση πνευματικής ανελευθερίας κι ανωριμότητας.

Το άτομο κατέχεται από μια αίσθηση ανασφάλειας, καθώς η απειλή των ρατσιστικών προκαταλήψεων μπορεί να παραγάγει απρόβλεπτες αντιδράσεις και να στραφεί εναντίον οποιουδήποτε στόχου. Η καχυποψία επικρατεί στις κοινωνικές σχέσεις.

Σε συνθήκες καταναγκασμού και τρομοκρατίας δεσμεύονται οι δημιουργικές δυνάμεις του ατόμου, ενώ καταργούνται έννοιες, όπως η αξιοπρέπεια και η αυτοεκτίμηση.

Η αδυναμία του ατόμου να δεχτεί οτιδήποτε διαφορετικό, ο φόβος και η εκ των προτέρων απόρριψη του άλλου το οδηγούν σε ανάπτυξη αντιανθρωπιστικών συναισθημάτων και σε αδυναμία να συνεργαστεί και να εμπλουτίσει τη δική του προσωπικότητα μέσω της επαφής του με άλλα άτομα. Οι διαπροσωπικές σχέσεις βασίζονται στην εχθρότητα, η κοινωνική φύση του ανθρώπου ατροφεί και η αξιοπρέπειά του καταρρακώνεται. Οι ηθικές αξίες, όπως ο σεβασμός, η δικαιοσύνη και η ισότητα καταπατούνται. Φθείρεται η συνείδησή του.

Σ’ αυτόν που υφίσταται ρατσιστικές διακρίσεις : η ιδιαιτερότητα του ατόμου δε βρίσκει γόνιμο έδαφος για να καλλιεργηθεί και να εκφραστεί, με αποτέλεσμα να εκφυλίζεται – εργασιακή εκμετάλλευση – χαμηλό βιοτικό και μορφωτικό επίπεδο – αποκλεισμός από κοινωνική ζωή – προσβολή ανθρώπινης αξιοπρέπειας – καλλιέργεια αισθημάτων αντεκδίκησης – φαύλος κύκλος βίας, οδηγείται στην υποταγή, στη χαμηλή αυτοεκτίμηση, στην περιθωριοποίηση, αποτελώντας τροχοπέδη στην ανέλιξη της κοινωνίας, όπου ανήκουν.

Η καταπίεση μειονοτήτων, η κατάφωρη παραβίαση των δικαιωμάτων τους, ο ευτελισμός της ζωής και της προσωπικότητάς τους, η στέρηση της ελευθερίας τους καταλύουν κάθε έννοια δημοκρατίας.

Ο ρατσισμός μεταξύ των εθνών συχνά οδηγεί σε πολεμικές συγκρούσεις.

Ακόμη, ο ρατσισμός στερεί τους λαούς – θύματα του ρατσισμού ( όπως οι χώρες του Τρίτου Κόσμου ) από την ευκαιρία να αναπτύξουν πολιτισμό. Αλλά και οι υπόλοιποι λαοί, καθώς αντιμετωπίζουν εχθρικά κάποιες εθνότητες, δεν έχουν τη δυνατότητα να αντλήσουν από αυτές πολιτιστικά  στοιχεία, με αποτέλεσμα να μην προάγεται και να μην εμπλουτίζεται και η δική τους πολιτισμική δημιουργία, αλλά και καταδικάζουν τον εαυτό τους σε μια πολιτιστική περιχαράκωση.

Σ’ αυτόν που ασπάζεται ρατσιστικές θεωρίες : περιορισμός πνευματικών οριζόντων – άμβλυνση κριτικής ικανότητας – μαζοποίηση -  φανατισμός – πρωτόγονο μίσος για τον ξένο, τον αλλόφυλο, τον αλλόδοξο – από ξεχωριστή οντότητα γίνεται μέλος μιας αγέλης που βιαιοπραγεί.

Στις ανθρώπινες και κοινωνικές σχέσεις : διεύρυνση κοινωνικών ανισοτήτων – απουσία ιδανικών και συλλογικών οραμάτων – περιορισμός διαλόγου – παρεμπόδιση συνεργασίας – συγκρούσεις – διάσπαση κοινωνικής συνοχής.

Στη δημοκρατία : ανισότητα – αναξιοκρατία – φαινόμενα φανατισμού κι οπαδοποίησης – συγκεντρωτισμός εξουσίας – αδιαφορία του πολίτη για τα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα – έντεχνη χειραγώγηση.

Χάνουν τη ζωή τους πολλοί άνθρωποι, ενώ με τις γενοκτονίες κινδυνεύουν να εξολοθρευτούν ολόκληροι λαοί.

Σχεδιαγραμματική παρουσίαση συνεπειών

Οικονομικές

- εκμετάλλευση των αδυνάτων από τους δυνατούς

- ο αποκλεισμός ατόμων ή ομάδων στερεί τη συνεισφορά τους από τους υπόλοιπους.

Κοινωνικές

- κοινωνική ανισότητα και δυσλειτουργία:

- διογκώνονται τα ήδη υπάρχοντα προβλήματα, υποσκάπτεται η κοινωνική συνοχή και διαχωρίζονται οι άνθρωποι σε προνομιούχους και μη, με ανάλογες συνέπειες στη μόρφωση, και στην επαγγελματική σταδιοδρομία.

- καλλιέργεια ανταγωνιστικού πνεύματος και εμφάνιση κοινωνικών προβλημάτων (βία, τρομοκρατία, εγκληματικότητα, πόλεμοι)

- επικράτηση του δίκαιου του ισχυρότερου

- εμφάνιση ομάδων κοινωνικού περιθωρίου, δημιουργούνται συνθήκες «γκέτο» για πολλές κοινωνικές ομάδες και άθλιες συνθήκες διαβίωσης.

Πολιτικές

- αποσταθεροποίηση από την παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την έλλειψη αξιοκρατίας

- εύκολη χειραγώγηση των θυμάτων του ρατσισμού.

- υπονομεύει το κύρος των δημοκρατικών θεσμών και προετοιμάζει το έδαφος για την εμφάνιση αυταρχικών καθεστώτων.

Ψυχολογικές

- απαισιοδοξία και απογοήτευση όσων αντιμετωπίζονται ρατσιστικά

- αβεβαιότητα και ανασφάλεια, που οδηγούν στο άγχος και στην απαισιοδοξία

- επιθετική έκφραση ή εγκληματική συμπεριφορά (έκφραση και αναπαραγωγή της βίας)

- φόβος και ανασφάλεια στο κοινωνικό σύνολο.

Πνευματικές

- προσήλωση σε στερεότυπα και αντιλήψεις, δογματικός τρόπος σκέψης

- έλλειψη ανθρωπιστικού πνεύματος

- πνευματική στασιμότητα, λόγω κοινωνικής απομόνωσης και έλλειψης διαλόγου.

Ηθικές

- έλλειψη αξιών, αρχών και ιδανικών

- προβολή του ατομικού συμφέροντος, εκμετάλλευση των συνανθρώπων και εξόντωση των αντιπάλων.

Προτάσεις – λύσεις

Για ν αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά ο ρατσισμός, σ’ όλες του τις μορφές, είναι επιτακτικά αναγκαίο να συνειδητοποιήσουν όλοι ότι οι άνθρωποι δεν είναι όμοιοι. Πρέπει να είναι ίσοι. Όλοι είναι διαφορετικοί μεταξύ τους κι από τη γνώση και το σεβασμό της διαφορετικότητας εξαρτάται η αρμονικότητα και η δημιουργικότητα της συνύπαρξης. « Όλοι διαφορετικοί, όλοι ίσοι », λοιπόν, όπως διακήρυξε και η Ενωμένη Ευρώπη που ανακήρυξε το 1997 ως ευρωπαϊκό έτος κατά του ρατσισμού. Άλλωστε, η διαφορετικότητα κάνει ενδιαφέρουσα τη ζωή, ενώ η εξομοίωση και η ισοπεδωτική «καθαρότητα» την κάνει αδιάφορη και πληκτική. Χρειάζεται, επομένως, να μάθουν, άτομα και λαοί να ζουν παρέα με τις διαφορές τους και να κατακτήσουν τη δυνατότητα να σκέφτονται και να εκφράζονται χωρίς προκατάληψη. Οι άνθρωποι έχουν περισσότερα στοιχεία που τους ενώνουν και λιγότερα που τους χωρίζουν. Γι’ αυτό επιβάλλεται να γίνεται προσπάθεια ανάδειξης των ενοποιητικών στοιχείων, ώστε να ξεπερνιούνται τα διχαστικά και να ομαλοποιείται η συμβίωση χωρίς αντιανθρώπινες διακρίσεις. Μόνον αν μπει κανείς στη θέση του μειονοτικού, αυτού που υφίσταται τις όποιες συνέπειες επειδή διαφέρει από  την πλειοψηφία, από τον κανόνα που κυριαρχεί εκεί όπου ζει, μόνο τότε θα καταλάβει την αδικία και τη σκληρότητα του ρατσισμού. Ιδιαίτερα, εμείς οι Έλληνες, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι εκατομμύρια συμπατριώτες μας βρίσκονται έξω από την Ελλάδα, στην ξενιτιά. Αυτό οφείλει να μας ευαισθητοποιήσει ακόμη περισσότερο απέναντι στο φαινόμενο του ρατσισμού του οποίου πέφτουν θύματα, πολλές φορές, Έλληνες μετανάστες.

Επέμβαση διεθνών οργανισμών ( ΟΗΕ, UNICEF ...), ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και προσπάθεια καταπολέμησης των ρατσιστικών τάσεων. Ενίσχυση του ρόλου τους και του έργου τους, ώστε να καταδικάζονται παντού οι εκδηλώσεις ρατσισμού – επιβολή κυρώσεων σε κράτη με ρατσιστικό καθεστώτος ( εμπάρκο οικονομικό ή διπλωματικό ). Σε διεθνές επίπεδο, επίσης, είναι ανάγκη να απαγορεύεται η δράση ρατσιστικών οργανώσεων κι αν αυτή εκδηλώνεται, να αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά.

Σημαντική βοήθεια μπορούν να προσφέρουν διάφοροι καλλιτέχνες κι επιστήμονες ( επιφανή πρόσωπα ). Με το κύρος του έργου τους είναι σε θέση να συντελέσουν καθοριστικά στη δημιουργία ενός αντιρατσιστικού κλίματος, επηρεάζοντας γενικότερα όλα τα στρώματα της κοινωνίας και ιδιαίτερα τους νέους. Αν μάλιστα υπάρξει συνεργασία τους με το σχολείο και το πανεπιστήμιο, αλλά και με όλα τα ΜΜΕ – τύπος, ραδιόφωνο, τηλεόραση – τα αποτελέσματα του αγώνα κατά του ρατσισμού, μπορούν να είναι ακόμη πιο άμεσα, πιο ουσιαστικά, πιο διαχρονικά.

Τα ΜΜΕ με ντοκιμαντέρ, με ρεπορτάζ, συζητήσεις κι αναλύσεις του φαινομένου, καλούνται να συμβάλουν στο να ευαισθητοποιηθεί ο κάθε πολίτης, να μορφώσει άποψη, να συνειδητοποιήσει πόσο υποβιβάζει την ανθρώπινη υπόσταση και προσωπικότητα η ρατσιστική αντιμετώπιση ατόμων, κοινωνικών ομάδων ή λαών.

Η ανθρωπιστική παιδεία με την καλλιέργεια του σεβασμού, τη μετάδοση ηθικών και κοινωνικών αξιών, όπως η ισότητα, η ειρηνική συνύπαρξη, η υπευθυνότητα, η αγάπη, η ελευθερία, συντείνει στην άμβλυνση του προβλήματος. Ο άνθρωπος θα εμποτιστεί με το ανθρωπιστικό ιδεώδες, ώστε να αντιτάσσεται σε κάθε μορφή ρατσισμού. Η εκπαίδευση, ακόμη, με την καλλιέργεια κριτικού στοχασμού ορθώνει εμπόδια στην ανάπτυξη του φαινομένου. Ο άνθρωπος δε θα υιοθετεί άκριτα κι αβασάνιστα τα διάφορα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις, με αποτέλεσμα την εξάλειψη του φαινομένου.

Δικαιότερη κατανομή των κοινωνικών αγαθών και παράλληλη καταπολέμηση των οικονομικών ανισοτήτων με την εφαρμογή των αρχών της κοινωνικής δικαιοσύνης.

Τόνωση της εθνικής συνείδησης και της πολιτιστικής ταυτότητας ενός λαού. Η γνωριμία με το παρελθόν μας περιορίζει την ανασφάλεια σχετικά με την αξία και το ρόλο του έθνους μας στη διεθνή κοινότητα.

Υποστήριξη των θεσμών δημοκρατίας και δικαιοσύνης σε μια κοινωνία.

Πολλαπλασιασμός των πολιτιστικών ανταλλαγών ανάμεσα στα έθνη ( αθλητισμός, τέχνη …). Η ειρήνη ανάμεσα στα έθνη υποστηρίζεται με τον τρόπο αυτό μέσα από την ενίσχυση των δεσμών ανάμεσα στους λαούς.

Ρόλος της οικογένειας είναι η δημιουργία ανθρώπων απαλλαγμένων από τα δεσμά του ρατσισμού και των στερεοτύπων.

Επομένως, ο ρατσισμός είναι φαινόμενο απάνθρωπο και γι’ αυτό, ατομικά και κοινωνικά, είναι υποχρεωμένοι να τον ξεπεράσουν με αποφασιστικότητα και δυναμισμό, όπου χρειάζεται. Τα κατακτημένα – με αίμα, αγώνες και θυσίες – ανθρώπινα δικαιώματα πρέπει να γίνουν σεβαστά και να αναγνωριστούν από όλους και για όλους, ανεξάρτητα από φύλο, φυλή, χρώμα, θρησκεία, γλώσσα, καταγωγή, μόρφωση, εθνικότητα, κλπ, ώστε ν ζήσουμε επιτέλους χωρίς ρατσιστικές δυνατότητες.

Σχεδιαγραμμτική παρουσίαση τρόπων αντιμετώπισης:

Άτομο

- Ευαισθησία – κατανόηση, ανεκτικότητα, σεβασμός στο διαφορετικό

- Αυτοκριτική για να οδηγηθούμε στην αυτογνωσία και να συνειδητοποιήσουμε την ισοτιμία με τους άλλους

- Διάλογος, άνοιγμα προς το συνάνθρωπο, σεμνότητα, περιορισμός έπαρσης και αλαζονείας

- Κοινωνική συνείδηση, αλληλεγγύη, βαθιά αίσθηση ανθρωπιάς

- Απαλλαγή από προκαταλήψεις και εμπάθεια

- Επιστροφή στις αξίες του μέτρου, της δημοκρατίας, του ανθρωπισμού που μας ανυψώνουν ηθικοπνευματικά και να μας υπενθυμίζουν τη χαμένη μας ευαισθησία.

Οικογένεια

- Καλλιέργεια σεβασμού προς το διαφορετικό

- Απαλλαγή από προκαταλήψεις και στερεότυπα

- Μετάδοση αξιών και υψηλού ήθους

- Διάλογος με τα παιδιά με σκοπό τη μύηση στην ιδέα των πολυπολιτισμικών κοινωνιών

- Προσωπικό παράδειγμα γονέων με υπεύθυνη ανθρωπιστική συμπεριφορά και κοινωνική

συνείδηση, γιατί τα παιδιά μιμούνται τη στάση των γονέων.

Σχολείο

- Ανθρωπιστική παιδεία – απαλλαγή του σχολείου και ιδιαίτερα του λυκείου από το μανδύα του προπαρασκευαστικού σταδίου για το πανεπιστήμιο.

- Καταλυτικός ο ρόλος του δασκάλου που μπορεί να εμπνεύσει τους μαθητές και να τους προσανατολίσει προς τα υψηλά ανθρωπιστικά ιδεώδη της ισοτιμίας, της συναδέλφωσης και της ουσιαστικής δημοκρατίας.

- Πολιτιστικές εκδηλώσεις στο σχολείο με θέμα την υγιή αντιμετώπιση των προσφύγων και των μεταναστών και την καταπολέμηση του ρατσισμού κοινωνικού ή φυλετικού που αναβιώνει σήμερα.

ΜΜΕ

- Εκπομπές με αντιρατσιστικό περιεχόμενο

- Συζητήσεις με πνευματικούς ανθρώπους για το νοσηρό φαινόμενο του ρατσισμού.

- Ποιοτικός έλεγχος των εκπομπών ώστε να μην αναπαράγονται φαινόμενα κοινωνικού ρατσισμού.

- Να μη διογκώνουν τα γεγονότα και να μην καλλιεργούν πνεύμα ξενοφοβίας και ρατσισμού.

Κράτος

- Κατάλληλο ήθος πολιτικής ηγεσίας, ώστε να μην καλλιεργούν οι ίδιοι οι ηγέτες ρατσιστικές τάσεις στους πολίτες

- Ενίσχυση κράτους πρόνοιας – ίσες ευκαιρίες πρόσβασης σε παιδεία, περίθαλψη, ασφάλιση

- Ίσες ευκαιρίες για συμμετοχή των πολιτών στα κοινά

- Εξασφάλιση καλών συνθηκών εργασίας με πνεύμα ισοτιμίας για όλους τους πολίτες.

Κυριακή, Μάϊος 15, 2011

Το πρόβλημα του ρατσισμού

Tου Πάσχου Mανδραβέλη
Εχουμε λοιπόν πρόβλημα ρατσισμού στην Ελλάδα; Ναι. Για την ακρίβεια πάντα είχαμε, απλώς έλειπαν οι μετανάστες για να εκδηλωθεί. Δεν υπάρχει χώρα, δεν υπάρχει κοινωνία, που να μην έχει σε κάποια στιγμή της ιστορίας της μολυνθεί από τη δυσανεξία, και τα «ελληνικά γονίδια», εκτός του γεγονότος ότι δεν υπάρχουν, ήταν μια πρώιμη έκφραση ρατσισμού.
Το ζήτημα, λοιπόν, είναι πώς αντιμετωπίζονται τα ρατσιστικά φαινόμενα. Ο χειρότερος τρόπος είναι αυτός που ακολουθούσαμε μέχρι σήμερα. Να κλείνουμε τα μάτια στο πρόβλημα και να θεωρούμε τη ρατσιστική βία «μεμονωμένα γεγονότα». Η αλήθεια είναι πως δεν έχουμε πογκρόμ κατά των μεταναστών, όπως πληθωριστικά γράφουν πολλοί. Αλλά από την άλλη μεριά, ούτε η Κου Κλουξ Κλαν έκανε πογκρόμ στον Νότο των ΗΠΑ. Ηταν μεν πιο αποτελεσματική από τη δική μας «Χρυσή Αυγή», αλλά δεν ήταν πλειοψηφικό ρεύμα, με την έννοια ότι δεν κυκλοφορούσαν όλοι με τα λευκά σεντόνια. Ρατσιστικό πρόβλημα υπάρχει, όταν διαχέεται η κοινωνική ανοχή προς την εγκληματικότητα ή ακόμη και την παραβατικότητα αυτών των ομάδων. Και τέτοια ανοχή υπήρξε μεγάλη στις νότιες πολιτείες των ΗΠΑ και τώρα δημιουργείται στο κέντρο της Αθήνας.

Πριν από μερικά χρόνια ομάδες νεοναζί στη Γερμανία επιτέθηκαν εναντίον μεταναστών. Εδώ στην Ελλάδα τρομάξαμε: «Το τέρας σήκωσε κεφάλι», επιχειρηματολόγησαν εδώ κάποιες εφημερίδες. Μα το σημαντικότερο είναι πως τρόμαξαν οι ίδιοι οι Γερμανοί. Ξεσηκώθηκαν, καταδίκασαν το γεγονός, ζήτησαν την παραδειγματική τιμωρία των ενόχων. Ηξεραν, από την ιστορία τους ότι ο ρατσισμός δεν είναι ένα εξ αποκαλύψεως φαινόμενο. Επωάζεται στις κοινωνίες. Πρώτα γεννιούνται τα στερεότυπα, μετά εκστομίζονται κάποιες βρισιές, έπονται οι επιθέσεις για να καταλήξει σε διωγμούς. Γνώριζαν και γνωρίζουμε ότι ο ρατσισμός φύεται στα καλύτερα σπίτια. Η Γερμανία του Μεσοπολέμου ήταν στην πρωτοπορία του παγκόσμιου πολιτιστικού γίγνεσθαι. Τόσο, που πολλοί αναρωτήθηκαν «πώς είναι δυνατόν να ακούς Μότσαρτ το βράδυ και το πρωί να οδηγείς ανθρώπους στα κρεματόρια».
Δυστυχώς, η δύσκολη ενηλικίωση της χώρας έχει να αντιμετωπίσει κατάματα όλες τις κρυμμένες παθογένειες, μία από τις οποίες ήταν ο υπολανθάνων ρατσισμός. Αυτός αντιμετωπίζεται με πολλή κουβέντα, χωρίς ενοχές και κραυγές. Και κυρίως με την απόρριψη του στερεότυπου ότι «οι Ελληνες δεν μπορούν να είναι ρατσιστές

Τετάρτη, Νοέμβριος 10, 2010

Μερικές φορές η λύση είναι απλή

«Απαγορευµένα» πανεπιστήµια για φοιτητές µε κινητικά προβλήµατα

Παρεµβάσεις ευαισθητοποίησης από µια οµάδα νέων Ρεπορτάζ: Κώστας Κουκουµάκας

Κατασκευάζουν ράµπες αναπήρων, ζητάνε από περαστικούς να καθήσουν για λίγο σε αναπηρικό καροτσάκι και να κινηθούν ανάµεσα σε παρκαρισµένες µοτοσυκλέτες, ενώ καταγράφουν σε βίντεο την αγριότητα της πόλης απέναντι στους ανθρώπους µε κινητικά προβλήµατα.
Μια παρέα φοιτητών στη Θεσσαλονίκη καταφεύγει στη δράση µε φαντασία, θέλοντας να καταδείξει ότι «πραγµατική ανάπηρη είναι η πόλη που εµποδίζει τους ανάπηρους να κινηθούν απρόσκοπτα». Οπως λένε στα «ΝΕΑ», δεν κάνουν φιλανθρωπία ούτε συστήνονται ως δήθεν φύλακες - άγγελοι των ανάπηρων.
«Η ιδέα ξεκίνησε απόένα µάθηµα στο Τµήµα Ψυχολογίας σχετικά µε τις κοινωνικά αποκλεισµένες οµάδες. Κάθε φορά στο µάθηµα ερχόταν ένας άνθρωπος από µία τέτοια ευάλωτη οµάδα, για παράδειγµα ένας ανάπηρος ή ένας µετανάστης, και αναλάµβανε τον ρόλο του καθηγητή, προκαλώντας εµάς, τους φοιτητές, να µιλήσουµε πιο άµεσα για όλα αυτά πουµέχρι τότε δεν τολµούσαµε», περιγράφει ο Χάρης Παπαπέτρου.
Γρήγορα το βιωµατικό µάθηµα ξεπέρασε ταόρια του Τµήµατος Ψυχολογίαςµε αποτέλεσµανα δηµιουργηθεί από φοιτητές διάφορων σχολών–ανάπηρους και µη – µια οµάδα µε το όνοµα «Προσβασιµότητα» που, όπως δηλώνει και το όνοµά της, καταπιάστηκε µε τα προβλήµατα µετακίνησης των αναπήρων, αρχικά εντός της Πανεπιστηµιούπολης.
«Πήραµε ένα κοµµάτι λαµαρίνας και δύο βίδες, και φτιάξαµε µια µπάρα για καροτσάκια, πάνω στην οποία γράψαµε “χρειαστήκαµε 5 λεπτά, µας κόστισε 15 ευρώ”. Πολύ απλά, κατασκευάσαµε αυτό που θα έπρεπε να κάνουν τόσα χρόνια οι πρυτανικές αρχές. Βέβαια, έπειτα από λίγο καιρό κάποιος αφαίρεσε την µπάρα, αλλά το µήνυµα είχε σταλεί», λέει ο Κωνσταντίνος Τσιφτσόπουλος, φοιτητής στο Παιδαγωγικό µε κινητικά προβλήµατα ο ίδιος.
Για να µετακινηθείένας ανάπηρος µε καροτσάκι στους χώρους του ΑΠΘ θα πρέπει να έχει για παρέα κάποιο φίλο του:αναπηρική ράµπα δεν υπάρχει σχεδόν καµία, αυτοκίνητα και µοτοσυκλέτεςείναι παρκαρισµένα στα πεζοδρόµια ακόµη και µπροστά στις εισόδους των σχολών, κεντρικά κτίρια όπως η Βιβλιοθήκη, ή πολλές γραµµατείες τµηµάτων θεωρούνται “απαγορευµένα” για όσους έχουν κινητικά προβλήµατα. Σε πολλές σχολές, όπως στη Φιλοσοφική, λόγω υψηλού κόστους τοποθετήθηκαν στις σκάλες βραχίονες που δεν µπορούν να σηκώσουν το βάρος όλων των αµαξιδίων, ενώ οι φοιτητές της οµάδας µε θλίψη διαπίστωσαν ότι για να τοποθετηθεί ένα κοµµάτι λαµαρίνας ως ράµπα, χρειάζεται αλληλογραφία ετών µεταξύ υπηρεσιών και ανίκητη γραφειοκρατία.
Οι φοιτητές δηλώνουν ότι δεν κάνουν φιλανθρωπία. «Αντίθετα, απαιτούµε στοιχειώδη δικαιώµατα, όπως αυτό της µετακίνησης, για όλους και ιδιαίτερα για τους ανάπηρους», λένε. Το επόµενο διάστηµα διοργανώνουν δράσεις, προβολές και άλλες παρεµβάσεις στην πόλη, µε στόχο να µας φέρουν σε δύσκολη θέση, θυµίζοντάς µας το αυτονόητο.
Πηγή: Εφημερίδα τα Νέα

Τετάρτη, Δεκέμβριος 09, 2009

Το φαινόμενο του «στιγματισμού» και κοροϊδίας μαθητών από συμμαθητές τους είναι συχνό στα σχολεία, σύμφωνα με έρευνες «Κάποιοι με έλεγαν “κοντέ”, αλλά το έβλεπα με χιούμορ»

ΣΕ ΜΙΚΡΗ ΗΛΙΚΙΑ οι συμμαθητές του τον πείραζαν για το ύψος του. Ήταν κοντύτερος σε σύγκριση με τους υπόλοιπους. «Κάποιοι με φώναζαν “κοντέ” ή “μινιόν”, αν και αυτό δεν συνέβαινε πάρα πολύ συχνά. Ίσως με σέβονταν επειδή ήμουν και καλός μαθητής» λέει ο ηθοποιός κ. Θανάσης Τσαλταμπάσης. Ακόμη όμως κι αυτά τα λιγοστά πειράγματα, όπως εξηγεί στα «ΝΕΑ» δεν τον επηρέαζαν. «Κι αυτό διότι από μικρός αυτοσαρκαζόμουν. Για παράδειγμα στην παρέλαση έλεγα “θα είμαι τελευταίος, αλλά... καλύτερα γιατί δεν θα φαίνομαι κιόλας». Θυμάται επίσης πως τις περισσότερες φορές δεν απαντούσε στις λεκτικές επιθέσεις. «Σκεφτόμουν ότι αυτός που κοροϊδεύει δεν τα έχει καλά με τον εαυτό του».
Ακόμη τονίζει πως ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό δεν είναι μειονέκτημα, αλλά «αυτό που μας κάνει μοναδικούς, ξεχωριστούς».Είναι ο μοναδικός που φοράει γυαλιά μέσα στην τάξη. Οι συμμαθητές του τον έχουν «στιγματίσει» γι΄ αυτήν την απλή εξωτερική διαφορά του σε σύγκριση με τους υπολοίπους. Τον κοροϊδεύουν και τον εξευτελίζουν φωνάζοντάς τον «γυαλάκια». Άλλοι τον αποκαλούν «τζαμαρία». Κάποιοι μάλιστα τον έχουν αποκλείσει από την παρέα.Τα παιδιά που φορούν γυαλιά στο σχολείο δεν είναι τα μοναδικά που «στιγματίζονται» γιατί διαφέρουν από τα υπόλοιπα ως προς τα εξωτερικά χαρακτηριστικά τους. Ένα παιδί που έχει μερικά κιλά παραπάνω είναι για τους άλλους ο «χοντρός και άσχημος», το «βαρέλι». Ένα άλλο που υστερεί σε ύψος είναι ο «στούμπος». Ένα παιδί με λίγο πεταχτά αυτιά είναι ο «αυτιάς». Μάλιστα κάποιοι τον θεωρούν και χαζό. Το αποτέλεσμα είναι πολλά από αυτά τα παιδιά να αισθάνονται μειονεκτικά και να περιθωριοποιούνται.

Το φαινόμενο του «στιγματισμού» μαθητών από συμμαθητές τους είναι συχνό και στα ελληνικά σχολεία, όπως αποδεικνύεται από μελέτες Ελλήνων επιστημόνων. Μεταπτυχιακή εργασία για τον σχολικό εκφοβισμό που πραγματοποίησε στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο η κ. Βασιλική Καλατή δείχνει ότι μεγάλη μερίδα των μαθητών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης δέχονται προσβλητικούς χαρακτηρισμούς από τους συνομηλίκους τους. Περίπου 2 στους 10 μαθητές- από το δείγμα που εξέτασε η ερευνήτρια- απάντησαν πως αρκετές φορές τους έχουν κοροϊδέψει, τους έχουν πειράξει με άσχημο τρόπο ή τους έχουν πει άσχημα λόγια. Επίσης, 4 στους 10 είχαν ανάλογη εμπειρία λίγες φορές. Στην ίδια έρευνα, 10,3% των μαθητών απάντησαν πως αρκετές φορές συμμαθητές τους επίτηδες τους άφησαν απέξω από πράγματα που έκαναν, τους απέκλεισαν από την παρέα ή τους αγνόησαν τελείως.

Λεκτική βία
Παρόμοια είναι τα αποτελέσματα μελέτης («Βullying in Greek Ρrimary and Secondary Schools») που πραγματοποίησε η ερευνήτρια κ. Μαρία Σαπουνά από το Πανεπιστήμιο Warwick, στη Βρετανία. Η έρευναπου έγινε σε 1.758 μαθητές σχολείων της Θεσσαλονίκης- έδειξε ότι η πιο συνηθισμένη μορφή εκφοβισμού τόσο στο δημοτικό όσο και στο γυμνάσιο είναι τα παρατσούκλια με τα οποία «στολίζουν» κάποια παιδιά τους συμμαθητές τους.
«Μπορούμε να θωρακίσουμε τα παιδιά στο πώς να αντιδρούν και να ελέγχουν τις δικές τους αντιδράσεις σε περιπτώσεις που γίνονται το επίκεντρο αρνητικής προσοχής στο σχολείο», λέει στα «ΝΕΑ» η ψυχολόγος- ψυχοθεραπεύτρια, δρ Λίζα Βάρβογλη. Και συμβουλεύει τους γονείς να περνούν στα παιδιά τους το μήνυμα ότι δεν είναι αδύναμα και ότι μπορούν να αντιμετωπίσουν τέτοιες καταστάσεις.
Καλό είναι επίσης, αναφέρει, οι γονείς να διδάξουν το παιδί τους έτσι ώστε να αντιδρά με έναν συγκεκριμένο τρόπο όταν δέχεται τέτοιες λεκτικές επιθέσεις. «Μπορούν να διδάξουν το παιδί τι να σκέφτεται από μέσα του όταν το πειράζουν (“παρ΄ όλο που δεν μου αρέσει αυτό που μου λένε, μπορώ να το αντιμετωπίσω”). Το παιδί μπορεί να ρωτήσει τον εαυτό του: “Ποιανού η γνώμη είναι πιο χρήσιμη; Του άλλου παιδιού που με ενοχλεί ή η δική μου και των γονιών μου;”. Το παιδί θα πρέπει να μάθει δηλαδή να παραθέτει μέσα του τα θετικά του στοιχεία».

………………………………………………………

Η κ. Μερκούρη λέει ακόμη ότι «θύματα» λεκτικών επιθέσεων ή αποκλεισμών γίνονται το τελευταίο διάστημα και τα παιδιά με αναπηρίες. Και αυτό, διότι όλο και περισσότερα εντάσσονται πλέον στα σχολεία- και όχι στα ειδικά- και δέχονται προσβλητικά σχόλια όχι μόνο από συμμαθητές τους, αλλά και από γονείς.

ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΑ

Τα «διαφορετικά» παιδιά, θύματα προσβλητικών σχολίων, κοινωνικού αποκλεισμού, αλλά και σωματικής βίας