ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ - ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ

Παράγοντες επηρεασμού / εκλογής ( καλής – κακής )  επαγγέλματος ( κριτήρια  θετικά κι αρνητικά επιλογής επαγγέλματος )

Όταν ο άνθρωπος ασκεί το επάγγελμά του συνειδητά, υπεύθυνα κι αποδοτικά, ωφελείται κι ο ίδιος και το σύνολο. Ο ίδιος, γιατί μόνο με το επάγγελμα μπορεί να πετύχει το βιοπορισμό, την ψυχοπνευματική ολοκλήρωση και την κοινωνική καταξίωση. Η κοινωνία, γιατί η πρόοδος της σε πολιτισμικό και υλικό επίπεδο είναι το αθροιστικό αποτέλεσμα της πνευματικής και χειρωνακτικής εργασίας, που ασκούν τα μέλη της. Για να είναι, όμως, το αποτέλεσμα αυτό ατομικά και συλλογικά ωφέλιμο, απαράβατη προϋπόθεση αποτελεί η σωστή επιλογή επαγγέλματος.

Με τον όρο επιλογή επαγγέλματος εννοούμε τη δυνατότητα που έχει ο νέος να επιλέξει ελεύθερα το επάγγελμα που θα ασκήσει. Δυνατότητα, που στις ημέρες μας θεωρείται αυτονόητο κι αναφαίρετο δικαίωμα, αλλά παλιότερα ούτε αυτονόητο ούτε αναφαίρετο ήταν. Το αντίθετο μάλιστα. Στο παρελθόν ο νέος ήταν αυστηρά υποχρεωμένος να ακολουθήσει ορισμένο αριθμό επαγγελμάτων, που σε κάποιες περιπτώσεις περιοριζόταν μόνο σε ένα, στο επάγγελμα του πατέρα. Βέβαια, στην εποχή μας οι φραγμοί έχουν σε μεγάλο βαθμό καταρρεύσει. Καθένας μπορεί ελεύθερα να επιλέξει και να ασκήσει το επάγγελμα της αρεσκείας του, εφόσον αποδείξει ότι διαθέτει τα αναγκαία προσόντα, για να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις του.    

Η επιλογή επαγγέλματος, λοιπόν, θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μία από τις κρισιμότερες καμπές της ζωής του ανθρώπου, γιατί απ’ αυτήν εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό η μετέπειτα επιτυχία κι ευτυχία του και κατ’ επέκταση η προκοπή και η ευημερία του κοινωνικού συνόλου. Έχει, λοιπόν, μεγάλη σημασία η επαγγελματική επιλογή να γίνεται με τα κατάλληλα κριτήρια.

Τα κριτήρια που θα μπορούσαν να επηρεάσουν το άτομο στην επαγγελματική του απόφαση διακρίνονται σε εξωτερικά κι εσωτερικά.

 

Εξωτερικά κριτήρια επιλογής επαγγέλματος

Οικογένεια: Είναι γνωστό ότι η οικογένεια, ως πρωτογενής φορέας κοινωνικοποίησης και πρωτόπλασμα κάθε κοινωνικού οργανισμού,  ασκεί μεγάλη επιρροή στη διαμορφούμενη προσωπικότητα του παιδιού. Έτσι, η οικογένεια μπορεί ν’ ασκήσει υπεύθυνα ρόλο στη διαμόρφωση της κατευθυντήριας πορείας της εξέλιξης του παιδιού. Οι γονείς μπορούν να διαδραματίζουν αποφασιστικό ρόλο στην αποκάλυψη των ιδιαίτερων ικανοτήτων του παιδιού και να το βοηθήσουν στην αξιοποίηση των προσόντων του, στρέφοντάς το σε επαγγέλματα

που έχουν σχέση μ’ αυτά. Παράλληλα, συμβάλλει με τον τρόπο της στην ολόπλευρη ανάπτυξη του παιδιού, δημιουργεί πρότυπα, ενώ πολλές φορές το επάγγελμα των γονέων λειτουργεί θετικά ή αποτρεπτικά. Σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η κοινωνική προέλευση / καταγωγή και η οικονομική ευχέρεια, όπως επίσης  η οικογενειακή παράδοση και το μορφωτικό επίπεδο της οικογένειας.

Πολλές φορές, όμως, η οικογένεια λειτουργεί ως «προκρούστης», καθώς η επέμβασή της στον επαγγελματικό προσανατολισμό του νέου ανθρώπου μπορεί να είναι  κι αρνητική. Αυτό συμβαίνει όταν οι γονείς προσπαθούν να ικανοποιήσουν μέσα από τα παιδιά τους τις δικές τους ανεκπλήρωτες επιθυμίες για ένα επάγγελμα που θα τους ικανοποιούσε προσωπικά και θα τους ανέβαζε κοινωνικά.

Οι ενέργειές τους τότε είναι οι εξής:

Ασκούν μια πιεστική υποβολή στο παιδί, σχετικά με το επάγγελμα που τους αρέσει, περιορίζοντας έτσι την ελευθερία του να αποφασίσει από μόνο του. Όμως, αυτή η καταπίεση είναι κακός σύμβουλος στη συμπεριφορά του νέου, αφού σε δύο κυρίως στάσεις μπορεί να τον εξωθήσει: είτε στην υποταγή, οπότε θα επιλέξει ένα επάγγελμα ξένο προς τις δικές του επιδιώξεις, είτε στην αντίδραση, οπότε θα στραφεί σ’ ένα επάγγελμα, που ούτε τους γονείς θα ευχαριστεί ούτε τον ίδιο θα ικανοποιεί.

Καταπιέζουν με ποικίλους τρόπους.

Αδιαφορούν για τις φυσικές κλίσεις του παιδιού και το καλούν, το αναγκάζουν να κάνει προσπάθειες πάνω από τις δυνάμεις του.

Του δημιουργούν μια φόρτιση εκνευριστική, και κατ’ επέκταση ψυχολογικά προβλήματα, συγκρούσεις εσωτερικές κι αδιέξοδα.

Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι οι διαχέονται οι δυνάμεις του και στο τέλος να μην μπορεί να κατορθώσει τίποτα.

Σχολείο: Η επίδρασή του σχολείου διαδραματίζει αποφασιστικό ρόλο στην επιλογή του επαγγέλματος, γιατί αποτελεί το υπόβαθρο, που πάνω σ’ αυτό στηρίζεται όλη η μετέπειτα ζωή του νέου. Στο χώρο αυτό προδιαγράφονται οι κλίσεις, τα ενδιαφέροντα, τα χαρίσματα του μαθητή και γίνεται αξιολόγηση της επίδοσής του. Προς αυτήν την  κατεύθυνση συμβάλλουν τα εξής: το περιεχόμενο των σπουδών – γνώσεις θεωρητικές και πρακτικές - , το επίπεδο των διδασκόντων, η καλλιέργεια κρίσης – αντίληψης, η ενθάρρυνση ή η

αποθάρρυνση, ο επαγγελματικός προσανατολισμός ( Σ.Ε.Π. ), τα πρότυπα που παρέχει, ο τύπος του σχολείου – γενικό, επαγγελματικό … στο σχολείο, λοιπόν, το παιδί μαθαίνει πολλά, όπως: τι σημαίνει κοινωνικότητα και κοινωνική ζωή, ποια είναι η αξία και η δύναμη του ανθρώπου, τι είναι οι ηθικές αξίες και κατά πόσο είναι σημαντικές, ποιο είναι το χρέος του ανθρώπου  απέναντι στη ζωή, ποια είναι η σημασία και η αξία της βούλησης, εξάσκηση της κριτικής του ικανότητας, που του κατοχυρώνει την ελευθερία του.

Μ’ όλα αυτά τα στοιχεία σφυρηλατείται η προσωπικότητά του και γρήγορα μπορεί ν’ ανακαλύψει ποιες είναι οι ροπές του και τι στόχους πρέπει να βάλει στη ζωή του. Αν δεν επέμβουν άλλοι εσωτερικοί παράγοντες, μπορεί, κατά ένα μεγάλο ποσοστό, παρατηρώντας και κρίνοντας, να διαλέξει ποια ασχολία του ταιριάζει ν’ ακολουθήσει για να εξασκήσει στην υπόλοιπη ζωή του.

Κοινωνικό ( έμμεσο )_ περιβάλλον: ο κοινωνικός περίγυρος ( ομάδες συνομηλίκων,  συγγενείς, κοντινά πρόσωπα, φίλοι,  σε πόλη ή χωριό ) προβάλλει κι επιβάλλει πρότυπα ( λ.χ. στερεοτυπικές αντιλήψεις περί επαγγελμάτων, όπως η υποτίμηση της χειρονακτικής εργασίας και τα επαγγελματικά πρότυπα της εποχής ).

Οπωσδήποτε, το έμμεσο περιβάλλον συμβάλλει με τον τρόπο του, στη διαδικασία επιλογής επαγγέλματος απ’ τη μεριά του νέου ανθρώπου. Όλος αυτός ο περίγυρος παραδειγματίζει, προτρέπει, πιέζει το νέο ν’ ακολουθήσεις ένα επάγγελμα συγκεκριμένο, που τις περισσότερες φορές κατά τη γνώμη τους είναι σημαντικό, επειδή επιφέρει: χρήματα, φήμη, δόξα, κοινωνική προβολή.

Είναι δυνατόν αυτά τα επαγγέλματα κάποτε να συμφωνούν με τα φυσικά προσόντα του νέου, οπότε η επίδραση θα είναι θετική. Όταν, όμως, δε συμβαίνει αυτό, μπορεί το παιδί να προβληματιστεί και να διαλέξει λάθος επαγγελματικούς στόχους στη ζωή του, οπότε το πιο φυσικό είναι να αποτύχει.

Κοινωνία: Σε κάθε κοινωνία διακρίνουμε την ιεράρχηση των επαγγελμάτων ανάλογα με τις αξίες που βρίσκονται κάθε φορά στο προσκήνιο. Σχεδόν πάντοτε υπάρχει ο κοινωνικός έλεγχος και η χειραγώγηση των ατόμων σε επαγγέλματα που ανταποκρίνονται στις κοινωνικές ανάγκες. Ο προσανατολισμός αυτός γίνεται μέσα από τα πρότυπα που μεταφέρονται με τη διαφήμιση, τα ΜΜΕ, τη μόδα.

ΜΜΕ: Ενθαρρύνουν και παροτρύνουν την ενασχόληση με επαγγέλματα που παγιώνουν το σύγχρονο καταναλωτικό τρόπο ζωής, γι’ αυτό προβάλλουν και τα αντίστοιχα πρότυπα.

Κράτος: Με τη θέσπιση του επαγγελματικού προσανατολισμού καθοδηγεί τους νέους για την ορθή εκλογή του επαγγέλματος, ενώ η αγορά εργασίας και οι ανάγκες της παραγωγής επιβάλλουν συγκεκριμένα επαγγέλματα ( κλάδοι κορεσμένοι – κλάδοι ιδιαίτερης ζήτησης ). Το φυσικό περιβάλλον – κλίμα: Ασκεί την επίδρασή του άμεσα ή έμμεσα ( π.χ. είναι πιθανότερο όσοι ζουν σε ηπειρωτικές περιοχές να ασχοληθούν με τη γεωργία, την κτηνοτροφία ).

Η τύχη.

Οι οικονομικές απολαβές και η κοινωνική καταξίωση που αποφέρουν κάποια επαγγέλματα. Στην εποχή μας, η αποτίμηση ενός επαγγέλματος γίνεται κατά κύριο λόγο με οικονομικά μεγέθη. Ανώτερο θεωρείται το προσοδοφόρο επάγγελμα, εκείνο δηλαδή που αποφέρει περισσότερα χρήματα και συνακόλουθα κοινωνική καταξίωση, κύρος και δύναμη. Βέβαια, το επάγγελμα που επιλέγεται με κριτήριο τις οικονομικές απολαβές είναι πιθανό να εξασφαλίσει υλική άνεση κι ευκολία, το σίγουρο, όμως, είναι πως ολοκλήρωση κι ευτυχία, αισθήματα χαράς και δημιουργίας δεν μπορεί να προσφέρει. 

Διάκριση των επαγγελμάτων σε «ανώτερα» και «κατώτερα».

Η άγνοια και οι προκαταλήψεις γύρω από κάποια επαγγέλματα.

 

Εσωτερικά κριτήρια επιλογής επαγγέλματος

Πρόκειται για τις εσωτερικές κλίσεις κι αναζητήσεις του ατόμου, τα ενδιαφέροντά του, τις φυσικές ροπές και γενικότερα όλα εκείνα τα στοιχεία που συνθέτουν την ιδιοσυστασία του ανθρώπου.

Τα κυριότερα εσωτερικά κριτήρια συνοψίζονται στα εξής:

Αυτογνωσία: Κύριος υπεύθυνος για τη σωστή επιλογή επαγγέλματος είναι ο ίδιος ο νέος. Για να μην κάνει λάθος σ’ αυτόν τον τομέα, και τα λάθη σ’ αυτή τη φάση είναι τραγικά, πρέπει να εξασκηθεί από μικρός στην αυτογνωσία. Όταν ξέρει ποιος είναι , τι θέλει, πόσες δυνατότητες έχει και πώς θα τις αξιοποιήσει, σίγουρα θα διαλέξει σωστά. Το «γνώθι σαυτόν» όμως δεν είναι εύκολη κατάκτηση για κανένα άνθρωπο,

ιδιαίτερα για το νέο. Σημαντική βοήθεια σ’ αυτό μπορεί να του προσφέρει ένα ζεστό οικογενειακό περιβάλλον, γεμάτο αγάπη και στοργή, όπως επίσης και κάποιοι συνετοί και υπεύθυνοι δάσκαλοι. Αν ο νέος καταφέρει να γνωρίσει από νωρίς τον εαυτό του, θα μπορέσει εύκολα να γλιτώσει από πολλούς «υφάλους» που του επιφυλάσσει η ζωή και να διαλέξει έγκαιρα το επάγγελμα που ταιριάζει στο χαρακτήρα του.

Άλλα πρόσωπα που μπορούν να βοηθήσουν το νέο στις επαγγελματικές του επιλογές, υπάρχουν πολλά στην εποχή μας, όπως: ψυχολόγοι, κοινωνιολόγοι, σύμβουλοι σε θέματα εργασίας, έμπειροι επαγγελματίες, μεγαλύτερα πρόσωπα, που ήδη έχουν μπει στον κοινωνικο – επαγγελματικό στίβο. Με την πείρα και τις γνώσεις που έχουν αυτά τα πρόσωπα, θα καταφέρουν να οδηγήσουν σωστά το νέο στο σταυροδρόμι της ζωής και θα του δείξουν με ακρίβεια το δρόμο που πρέπει να διαλέξει για να προχωρήσει δημιουργικά, προσφέροντας στους άλλους τις υπηρεσίες του κι απολαμβάνοντας ο ίδιος τα αγαθά του μόχθου του.

Το περιεχόμενο της αυτογνωσίας, όσον αφορά στον επαγγελματικό προσανατολισμό, είναι διττό: από τη μια, πρέπει να γνωρίσουμε τον εαυτό μας, δηλαδή τις ικανότητες, την κλίση, το ταλέντο μας, κι από την άλλη, την αξία ή τη δυσκολία των πραγμάτων, του στόχου, που επιδιώκουμε να κατακτήσουμε. Αυτό θα μας επιτρέψει να κάνουμε έναν ασφαλή  συνδυασμό, κι αν οι δυνατότητές μας μάς επιτρέπουν να υπερνικήσουμε τις δυσκολίες που κρύβει ο στόχος, τότε να επιχειρήσουμε. Διαφορετικά, να μην επιχειρήσουμε, γιατί τότε οδηγούμαστε με μαθηματική ακρίβεια στην αποτυχία.

Η ανωριμότητα ( ή ωριμότητα ): Σε ατομικό επίπεδο, ο κύριος λόγος της κακής επιλογής οφείλεται στην ψυχική και πνευματική ανωριμότητα του νέου, που στην περίοδο ακόμη της εφηβείας καλείται να προβεί σε μια τόσο σημαντική για τη ζωή του απόφαση. Ο νέος που δεν έχει αντιληφθεί την κρισιμότητα αυτής της απόφασης είναι επόμενο να αστοχήσει στην επιλογή του. Τις περισσότερες φορές παρασύρεται από μια στιγμιαία παρόρμηση, από έναν ανεδαφικό ενθουσιασμό κι επιπόλαια αποφασίζει να ακολουθήσει ένα επάγγελμα χωρίς πρωτύτερα να «ζυγίσει» τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά του. Δεν πρέπει, όμως, να παραβλέψουμε το γεγονός ότι κάποιοι μαθητές, παρά το νεαρό της ηλικίας τους, επιδεικνύουν ωριμότητα στην επιλογή του επαγγέλματος που θα ακολουθήσουν στο μέλλον.

Ελλιπής γνώση: Πρόσθετες δυσκολίες γεννούνται από την ανεπαρκή γνώση γύρω από τα επαγγέλματα που υπάρχουν, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις απαιτήσεις τους. Συνήθως, αυτή η γνώση προέρχεται από ασαφείς, αόριστες κι αναξιόπιστες  πληροφορίες, είναι γνώση ελλιπής κι οπωσδήποτε όχι κατάλληλη να τον κατευθύνει ορθά στον επαγγελματικό στίβο.

Επιπλέον ατομικοί παράγοντες: σύνεση, υπευθυνότητα, υγεία, σωματικά χαρακτηριστικά, πνευματικά και ψυχικά χαρίσματα, κλίσεις – ενδιαφέροντα, ποιότητα χαρακτήρα και προσωπικότητας, ελεύθερη επιλογή, στοιχειώδης ειδική μόρφωση πάνω στο επάγγελμα, επαγγελματική συνείδηση, βελτίωση συνθηκών ζωής – οικονομικές απολαβές ( φτώχια και μίζερα παιδικά χρόνια δημιουργούν ένα αίσθημα κατωτερότητας κι ανασφάλειας στο νέο άτομο και συχνά το αναγκάζουν να στραφεί σε κερδοφόρα επαγγέλματα που εξασφαλίζουν μια οικονομική άνεση και ταυτόχρονα μια κοινωνική προβολή, για να νιώσει έτσι σπουδαίο και δυνατό. Σ’ αυτήν την περίπτωση ο νέος άνθρωπος καταβάλλει εξουθενωτικό αγώνα, για να ξεπεράσει ακόμη και τον ίδιο του τον εαυτό, με αποτέλεσμα κάποιες φορές να φθείρεται ανεπανόρθωτα και να δημιουργείται έντονα το συναίσθημα του κενού, μετά την πολύμοχθη προσπάθεια), έμφυτες προδιαθέσεις.