ΧΑΣΜΑ ΓΕΝΕΩΝ

Ορισμός – γενικά : Χάσμα γενεών: Ο όρος είναι μετάφραση του Generation Gap. Εννοούμε τη διαφοροποίηση στον τρόπο σκέψης, συμπεριφοράς, στις ιδέες και στις απόψεις που παρατηρείται ανάμεσα στα άτομα της παλαιότερης και της νεότερης γενιάς και φτάνει κάποτε ως και την αδυναμία επικοινωνίας και την έντονη αντιπαράθεση. Οι αλληλοσυγκρουόμενες απόψεις μεταξύ νέων και μεγαλυτέρων εκδηλώνονται σε θέματα ηθικής, σε θέματα εμφάνισης και τρόπου ψυχαγωγίας, στις σχέσεις των δύο φύλων, στον επαγγελματικό προσανατολισμό, στην πολιτική, στις ιδεολογικές αναζητήσεις.

Είναι φαινόμενο διαχρονικό. Είναι κάτι το φυσιολογικό, εφόσον η ζωή δε μένει στάσιμη αλλά διαφοροποιείται κι εξελίσσεται συνεχώς. Υπήρχε από την αρχή της ιστορίας. Οι μεγάλοι πολιτισμοί χτίστηκαν με τη νεανική ορμητικότητα και τη σύνεση των παλαιών. Οι δεύτεροι συγκρατούσαν τους πρώτους και τους καθοδηγούσαν σε σωστές κινήσεις. Σήμερα, όμως, η αντιπαλότητα των δύο γενεών είναι μεγαλύτερη σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη εποχή και σ’ αυτό έχουν συντελέσει οι ταχύτατοι ρυθμοί στους οποίους κινείται η κοινωνία μας.

 

Αίτια του χάσματος

Διαχρονικά αίτια:

Βιολογικά αίτια: Οι νέοι περνούν μια μεταβατική ηλικία, με έντονες αλλαγές στη βιολογική τους υπόσταση. Οι αλλαγές επηρεάζουν την ψυχολογία τους. Αυτή η κατάσταση τους οδηγεί σ’ αντιφάσεις, ώστε να αγωνιούν και να συγκρούονται με το περιβάλλον τους. Ο μέσος όρος ζωής επιμηκύνθηκε, με συνέπεια οι ηλικιωμένοι να «ριζώνουν» επίμονα στις καίριες θέσεις που κατέχουν και να μην εννοούν να εγκαταλείψουν το στίβο. Η σωματική ευεξία και η ορμητικότητα που χαρακτηρίζουν τους νέους κάθε εποχής τούς οπλίζουν με δύναμη και διάθεση για ανάληψη πρωτοβουλιών και δημιουργία. Από την άλλη, η μεγαλύτερη γενιά, κουρασμένη και κορεσμένη, συχνά παρουσιάζεται αρνητική απέναντι σε οποιαδήποτε αλλαγή.

Ψυχολογικά αίτια: Η έλλειψη αγάπης, στοργής, κατανόησης, συνεργασίας, αναγνώρισης των νέων από τους μεγαλύτερους.

Οι νέοι θέτουν σκοπούς ουτοπικούς και θεωρούν τους μεγάλους υπεύθυνους για τη μη πραγματοποίησή τους. Οι νέοι έχουν μεγαλύτερη σωματική αντοχή από τους ηλικιωμένους, ώστε να είναι ορμητικοί, ενθουσιώδεις, οξύθυμοι. Αντίθετα, οι ηλικιωμένοι είναι επιφυλακτικοί, συνετοί με ήπια συναισθήματα. Οι νέοι εντοπίζουν αντιφάσεις, ασυνέπεια στις προτροπές, συμβουλές και στις πράξεις των μεγαλυτέρων, φαρισαϊσμό στη συμπεριφορά τους, με αποτέλεσμα την απώλεια εμπιστοσύνης. Διαχρονική τάση των νέων για διαφοροποίηση από τις μεγαλύτερες γενιές. Οι νέοι αγαπούν την ανανέωση, τις αλλαγές κι έτσι έρχονται σε σύγκρουση με το συντηρητισμό των μεγάλων που, έχοντας στα χέρια τους την εξουσία, θέλουν να διατηρήσουν απείραχτα τα δικαιώματά τους και τους θεσμούς που έχουν δημιουργήσει. Οι νέοι υιοθετούν διαφορετικές συνήθειες, τρόπους σκέψης, ξεχωριστή διαφορετική εμφάνιση, διαφορετική ομιλία. Αυτά όλα έχουν ως συνέπεια να θέτουν διαχωριστικές γραμμές στις σχέσεις τους με τους μεγάλους.

Έχουν αντίθετα χαρακτηριστικά:

Νέοι: προοδευτικοί, αμφισβητίες, αντιρρησίες, ριζοσπαστικοί, ασταθείς, φιλελεύθεροι, αγνοί, αυθόρμητοι, ειλικρινείς, ιδιοτελείς, ζωντανοί, ενεργητικοί, ιδεαλιστές, ρομαντικοί, τολμηροί, αλαζόνες, ανυπόμονοι.

Μεγάλοι: συντηρητικοί, συμβιβασμένοι, σταθεροί στις θέσεις τους, καιροσκόποι, υποκριτές, ανιδιοτελείς, εφησυχασμένοι, ρεαλιστές, επιφυλακτικοί, μετριοπαθείς, δεν προσαρμόζονται εύκολα στα νέα δεδομένα και συμβιβάζονται ευκολότερα, βαδίζουν με γνώμονα τη σύνεση και με το βλέμμα στραμμένο στο παρελθόν.

Κοινωνικά: Το οικογενειακό περιβάλλον δεν καλύπτει τις ανάγκες των σημερινών νέων. Οι γονείς, φορείς διαφορετικών και πολλές φορές αντικρουόμενων ρόλων, δεν μπορούν να ανταποκριθούν πολλές φορές επάξια στο ρόλο του γονιού. Τα διαφορετικά βιώματα που έχει κάθε γενιά. Οι παλιότεροι διατηρούν την παλιά εικόνα του κόσμου, ενώ οι νεότεροι έχουν να κάνουν με έναν κόσμο, όπου οι εξελίξεις είναι ιλιγγιώδεις. Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος σήμανε το τέλος της παλιάς εποχής και την έναρξη της εποχής της Υψηλής Τεχνολογίας και των ραγδαίων ρυθμών εξέλιξης. Σήμερα, λοιπόν, ζουν άνθρωποι που μεγάλωσαν και διαμορφώθηκαν πριν τον πόλεμο και άλλοι που γεννήθηκαν μετά από αυτόν. Είναι φυσικό, λοιπόν, να υπάρχει μεγάλη διαφορά

αντιλήψεων ανάμεσα στη γενιά που έζησε μέσα στη φτώχεια και τη δυστυχία και στη σύγχρονη γενιά που απολαμβάνει όλες τις ανέσεις. Η χρεοκοπία των ειδώλων: γονείς, δάσκαλοι, πολιτικοί ηγέτες. Οι νέοι διαπιστώνουν καθημερινά την υποκρισία, το ψεύδος και τη διαφθορά, με αποτέλεσμα να αρνούνται και να απορρίπτουν τον κόσμο των μεγάλων. Οι νέοι θεωρούν τους μεγαλύτερους ως υπεύθυνους για το χάος, τη σύγχυση, τον παραλογισμό και τις αντινομίες της σύγχρονης εποχής, τη χρεοκοπία των αξιών, την ανυποληψία στον άνθρωπο, τη θεοποίηση των υλικών αξιών, τη μοναξιά και την αλλοτρίωση. Η ανασφάλεια, η βία, το άγχος που επικρατούν στην εποχή μας, κάνουν τους νέους να απορρίπτουν αυτή τη μορφή κοινωνίας. Οι υπερβολικές απαιτήσεις που προβάλλονται στους νέους από τον κόσμο των μεγαλυτέρων αυξάνουν τις υποχρεώσεις τους. Οι νέοι αδυνατούν, λοιπόν, να αξιοποιήσουν τον ελεύθερο χρόνο τους σύμφωνα με τις επιθυμίες τους, πράγμα που οδηγεί σε ρήξη στις σχέσεις τους. Η έλλειψη επικοινωνίας μεταξύ γονιών και παιδιών, εξαιτίας του έντονου ρυθμού ζωής και της συνεκδοχικής μείωσης του ελεύθερου χρόνου, οδηγεί στην αδυναμία συνεννόησης, εφόσον κυριαρχεί η αποξένωση. Η διαχρονική τάση των νέων για διαφοροποίηση από τις μεγαλύτερες γενιές. Πολλές φορές, όμως, οι μεγαλύτεροι παρεμβαίνουν πιεστικά σε θέματα απόλυτα προσωπικής υφής, όπως επιλογής ρούχων, είδους διασκέδασης, επαγγελματικής κατεύθυνσης.

Πολιτικά: Οι νέοι αμφισβητούν τους ηλικιωμένους, γιατί αυτοί τους κληροδότησαν δύο παγκόσμιους πολέμους, που στοίχισαν τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων. Οι μεγάλοι δημιούργησαν το οικολογικό κι άλλα προβλήματα. Η προβληματική μορφή του κόσμου, για την οποία δεν ευθύνονται οι νέοι, γι’ αυτό κι επιρρίπτουν τις ευθύνες στις μεγαλύτερες γενιές: οι πόλεμοι και οι εξοπλισμοί, η πείνα και η εξαθλίωση, οι παραβιάσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων, η απειλή καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος, ο καταναλωτισμός και η φθορά των αξιών.

Πνευματικά: Η έκρηξη των γνώσεων που σημειώθηκε τα τελευταία χρόνια, οδήγησε στο σημείο τα σημερινά παιδιά να γνωρίζουν πολύ περισσότερα από τους ώριμους ανθρώπους. Οι δύο γενιές έχουν διαφορετικές οικονομικές, πολιτικές και ηθικές αρχές και διαμορφώνουν την προσωπικότητά τους σύμφωνα με αυτές. Γι’ αυτό κάθε γενιά έχει διαφορετική

βιοθεωρία και κοσμοθεωρία. Ακόμα κι αν συμφωνήσουν ότι είναι αναγκαίες οι αλλαγές, διαφωνούν στον τρόπο ή στη μέθοδο.

Σύγχρονα αίτια:

Στην εποχή μας, από τα σημαντικότερα αίτια του χάσματος είναι η πρόοδος της επιστήμης κι της τεχνολογίας, σε συνδυασμό με την έκρηξη των γνώσεων που δημιουργούν αλλαγές κι εξελίξεις τις οποίες οι μεγαλύτεροι δεν μπορούν να παρακολουθήσουν. Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι να διευρύνεται το χάσμα των γενεών, αφού οι γενεές δε μεταβάλλονται με αργούς ρυθμούς αλλά σχεδόν κάθε δεκαετία.

Οι νέοι της εποχής μας έχουν μεγαλύτερη μόρφωση και πιο πλατειά ενημέρωση, εξαιτίας της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, των ΜΜΕ και της διάδοσης περισσότερων βιβλίων.

Η απουσία υγιών και θετικών προτύπων, στόχων κι οραμάτων, η κρίση των ανθρώπινων σχέσεων κι ο έντονος ατομικισμός που χαρακτηρίζει τις σύγχρονες κοινωνίες εντείνουν το πρόβλημα κι ωθούν τους νέους στην αμφισβήτηση των κοινωνικών δεδομένων.

Οι νέοι συμμετέχουν ενεργητικά στα κοινά και διεκδικούν θέσεις στην παραγωγή και στα αξιώματα. Οι μεγάλοι πάλι θεωρούν τους εαυτούς τους αυθεντίες, δεν εμπιστεύονται τις ικανότητες των νέων κι έτσι στην εργασία επικρατεί πολλές φορές ανταγωνιστική διάθεση μεταξύ των μεγάλων και των νέων. Απ’ αυτόν τον ανταγωνισμό πληγώνεται ο νέος και χάνονται τα πλεονεκτήματα που θα ήταν αποτέλεσμα της πείρας των μεγάλων και του ενθουσιασμού των νέων.

Η νέα γενιά βιάζεται να γίνει ηγέτης, να πάρει στα χέρια της τα ηνία και να δώσει το δικό της ύφος στο ρυθμό της ζωής. Η περασμένη, όμως, γενιά δεν αναγνωρίζει την πρωτοπορία στη σύγχρονη. Θέλει εκείνη να διευθύνει και να καθορίζει ποιο είναι το σωστό. Έτσι, οδηγούμαστε στη σύγκρουση των δύο γενεών.

Οι νέοι, αγνοί κι αδιάφθοροι, ονειροπόλοι και νεωτεριστές, οραματίζονται έναν κόσμο καλύτερο, πιο δίκαιο και πιο ανθρώπινο. Βλέποντας, όμως, την επίταση των κοινωνικών προβλημάτων της ανεργίας, της αναξιοκρατίας, της ηθικής και πολιτικής σήψης, οδηγούνται στην αμφισβήτηση ή και στην απόρριψη των μεγαλυτέρων, καθώς τους θεωρούν υπεύθυνους. Συνακόλουθα, παγκόσμια προβλήματα, όπως η

καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, η χρήση της επιστήμης και της τεχνολογίας για κακούς σκοπούς, η πείνα, η φτώχεια και η εξαθλίωση στον Τρίτο Κόσμο, η ευθραυστότητα της παγκόσμιας ειρήνης, η τρομοκρατία, η παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις αναπτυγμένες ή αναπτυσσόμενες χώρες ευαισθητοποιούν τους σύγχρονους νέους και τους στρέφουν εναντίον της ώριμης γενιάς, την οποία θεωρούν υπεύθυνη.

Η κρίση του θεσμού της οικογενείας , κυρίως λόγω των έντονων ρυθμών ζωής, της εμπορευματοποίησης των σχέσεων και της επικράτησης του υλικού ευδαιμονισμού είναι συνυπεύθυνη για τη δυσκολία γεφύρωσης του χάσματος. Τα παραπάνω αλλοτριώνουν τους δεσμούς μεταξύ των μελών και δυσχεραίνουν την ουσιαστική και γόνιμη επικοινωνία.

Η έλλειψη ανθρωπιάς που χαρακτηρίζει την εποχή μας γίνεται τρόπος ζωής κι επηρεάζει την έμφυτη ευαισθησία των νέων. Έτσι, οι τελευταίοι ζητούν ανταλλάγματα για οτιδήποτε κάνουν, χτίζουν τις σχέσεις τους με βάση τη θεωρία του «δούναι και λαβείν» και δύσκολα «θυσιάζονται». Άλλωστε, οι νέοι σήμερα στο μεγαλύτερο ποσοστό αποφεύγουν το μόχθο, προτιμούν τα εύκολα. Όλα αυτά ερεθίζουν την ώριμη γενιά απέναντι στους νέους, αφού έχουν συνηθίσει σε τελείως διαφορετική αντιμετώπιση των πραγμάτων.

Η περιφρόνηση της παράδοσης από τους νέους ως κάτι το παρωχημένο και στείρο και η υιοθέτηση ξένων προτύπων επιτείνουν τη διάσταση. Οι μεγαλύτεροι υπερασπίζονται τα «κεκτημένα», οι νεότεροι αποπειρώνται να αλλάξουν ή και να καταλύσουν αξίες και θεσμούς.

Οι διαφορετικές απόψεις για τις έννοιες «θρησκεία» και «πατρίδα» ανάμεσα στους νέους και στους ώριμους διευρύνουν το χάσμα. Η πατρίδα δεν περιβάλλεται με το μεγαλείο που την περιέβαλλαν οι προηγούμενες γενιές, αλλά ούτε κι ο τίτλος του ήρωα έχει απήχηση στην αντιηρωική εποχή μας. Επίσης, η θρησκεία σήμερα αμφισβητείται και συχνά απορρίπτεται όχι μόνο λόγω του ορθολογισμού που επικρατεί στην εποχή μας αλλά κι εξαιτίας ορισμένων ακραίων καταστάσεων που λαμβάνουν χώρα στο χώρο της Εκκλησίας. Έτσι, οι νέοι απομακρύνονται από αυτήν, κάτι που εξοργίζει τους μεγαλύτερους, οι οποίοι τη θεωρούν το μόνο ασφαλές καταφύγιο.

 

Αποτελέσματα του χάσματος

Το χάσμα περιορίζει τη συνεργασία και την αλληλεγγύη και φέρνει ασυνεννοησία, δημιουργεί προστριβές, με αποτέλεσμα να κλονίζεται η κοινωνική συνοχή.

Το χάσμα φέρνει ακόμη μεγαλύτερη έλλειψη σεβασμού κι ανεκτικότητας ανάμεσα στα άτομα και τις απόψεις τους.

Η επιλογή από τους νέους αρνητικών μορφών ψυχαγωγίας συχνά αποτελεί αντίδραση στην αντίθετη στάση των μεγαλυτέρων σχετικά με αυτές τις μορφές ψυχαγωγίας.

Το χάσμα επιτείνει ακόμη περισσότερο την κρίση στις ανθρώπινες σχέσεις, υποδαυλίζοντας το πρόβλημα της μοναξιάς και του αθέμιτου ανταγωνισμού μεταξύ των ανθρώπων.

Ο διάλογος, ως μέσο επίλυσης διαφορών, απορρίπτεται και τη θέση του παίρνουν ο δογματισμός, η αδιαλλαξία και η μονολιθικότητα.

Στον επαγγελματικό χώρο η διαφορά απόψεων εμποδίζει όχι μόνο την αρμονική συνύπαρξη ατόμων διαφορετικών ηλικιών, αλλά οδηγεί και σε συγκρούσεις.

Αξίες και ιδανικά παραθεωρούνται, υποτιμούνται και τελικά απορρίπτονται.

 

Τρόποι γεφύρωσης του χάσματος

 

Οι αντιθέσεις μεταξύ νέων – ωρίμων δεν είναι εύκολο να εξαλειφθούν. Είναι, όμως, εφικτό υπό ορισμένες προϋποθέσεις να αμβλυνθούν. Ιδιαίτερη είναι η συμβολή της οικογένειας και του σχολείου. Έτσι:

Απαιτείται καλόπιστος και ουσιαστικός διάλογος κι αναγνώριση από τους γονείς των ιδιαιτεροτήτων των νέων και των προβλημάτων που αυτοί αντιμετωπίζουν.

Είναι αναγκαίο οι γονείς να αφιερώνουν ποιοτικότερο χρόνο στα παιδιά ώστε να υπάρχει ουσιαστική επικοινωνία.

Αμοιβαίος σεβασμός, ώστε να διαμορφωθούν συνθήκες ουσιαστικής επικοινωνίας .

Συνειδητοποίηση από τους νέους ότι νομοτελειακά κάποτε θα γίνουν «μεγάλοι» κι από τους μεγαλύτερους ότι κάποτε ήταν νέοι, ώστε και δύο αντιπαρατιθέμενες πλευρές να δείξουν κατανόηση.

Παροχή ευκαιριών στους νέους για συμμετοχή στα κέντρα λήψης αποφάσεων κι όχι παραγκωνισμός τους με την αιτιολογία ότι είναι άπειροι.

Το σχολείο οφείλει όχι μόνο να καλλιεργήσει την κριτική ικανότητα των μαθητών και να εμφυσήσει την πίστη σε ιδανικά κι αξίες, όπως της προσφοράς χωρίς αντάλλαγμα, της θρησκείας, της πατρίδας. Επίσης, να εθίσει στο διάλογο, στη συνεργασία και στο σεβασμό των διαφορετικών απόψεων.

Συγκεκριμένα, οι μεγαλύτεροι οφείλουν :

Να εγκαταλείψουν την υπερβολική συντηρητικότητα, να αναπτύξουν διάλογο με τους νεότερους, να προωθήσουν τους νέους σε υπεύθυνες θέσεις, ώστε να καθιερωθεί η συνεργασία μεταξύ των δύο γενεών, να πάψουν να είναι υποκριτές, για να κερδίσουν την εμπιστοσύνη των νέων, να κατανοήσουν τα προβλήματα των νέων και την ιδιαιτερότητα της ηλικίας τους. Να συνειδητοποιήσουν ότι κάθε εποχή έχει τη δική της ευθύνη. Να αποβάλουν τις προκαταλήψεις, το φανατισμό και το πείσμα και να δείχνουν με το παράδειγμά τους το ορθό.

Οι νέοι από την πλευρά τους οφείλουν :

Να δείχνουν σεβασμό προ της ώριμη γενιά και τις κατακτήσεις της, να μην είναι απόλυτοι αντιρρησίες, να αποβάλουν την οκνηρία, την αδιαφορία και την τάση για καλοπέραση. Να μην είναι κυνικοί, μηδενιστές κι εύπιστοι, αλλά ορθολογιστές, ειλικρινείς, σοβαροί, υπεύθυνοι, εργατικοί, ανιδιοτελείς, να κατανοούν ότι για να απαιτούν δικαιώματα, πρέπει πρώτα να ανταποκρίνονται στις υποχρεώσεις τους.