ΜΑΖΟΠΟΙΗΣΗ

Εκφάνσεις – φαινόμενα μαζικοποίησης

Πολιτικός τομέας : επικρατούν φαινόμενα όπου κλονίζεται κάθε έννοια δημοκρατίας και κυριαρχούν καταστάσεις που αρμόζουν περισσότερο σε ολοκληρωτικά καθεστώτα , όπως ο λαϊκισμός , προπαγάνδα , η δημαγωγία ,ξύλινη » γλώσσα των πολιτικών . Γι’ αυτούς τους λόγους ο πολίτης είναι περισσότερο ευάλωτος σε επιλογές όπου απουσιάζει κάθε έννοια δημοκρατίας .

Πολιτιστικός τομέας : η τέχνη εμπορευματοποιείται , κυριαρχεί η μαζική κουλτούρα , η ημιμάθεια .

Στο χώρο της εργασίας κυριαρχεί η εξειδίκευση , η άγνοια , ο παθητικός πολλές φορές ρόλος του επιστήμονα .

Σε όλες τις πτυχές της καθημερινότητας μας κυριαρχεί η ομοιομορφία , γεγονός το οποίο συντείνουν έντονα τα  Μ .Μ .Ε

Επίσης, άλλα φαινόμενα μαζοποίησης:

1 Η νοοτροπία: π.χ.«Πρέπει να παντρευτώ», «πρέπει να κάνω καριέρα».

1 Η συμπεριφορά: π.χ. Στα γήπεδα αποθεώνεται η οχλοκρατία, στις πολιτικές διαδηλώσεις κυριαρχούν τα τυποποιημένα συνθήματα, κάθε Οκτώβρη καταλαμβάνω το σχολείο μου…

1 Η εμφάνιση: π.χ. Ντύνομαι σύμφωνα με τις επιταγές της μόδας.

1 Ο τρόπος διασκέδασης: π.χ. Ομοιομορφία στις επιλογές ψυχαγωγίας, είτε πρόκειται για μπαράκια, είτε για σουξέ εποχής.

1 Η επιλογή επαγγέλματος: π.χ. Η μαζική στροφή σε επαγγέλματα που προσφέρουν επαγγελματική αποκατάσταση, όπως οι παιδαγωγικές σχολές, η σχολή αστυνομίας.

1 Ο τρόπος ομιλίας: π.χ. Τα γλωσσικά κλισέ, οι ξενισμοί, οι ανούσιες λέξεις , η τυποποίηση της έκφρασης.

1 Η υιοθέτηση κακών συνηθειών: π.χ. Το κάπνισμα, το αλκοόλ.

1 Οι ηθικές αντιλήψεις: π.χ. Επιλεκτικός ηθικισμός , βάσει του οποίου κρίνεται αυστηρότερα η γυναίκα.

1 Οι ανθρώπινες σχέσεις: π.χ. Η υποκριτική συμπεριφορά, οι επιδερμικές σχέσεις.

1 Η σχέση με τους αλλοδαπούς και τα άτομα του περιθωρίου: π.χ. Στερεοτυπικές και απόλυτες αντιλήψεις.

1 Οι επίπλαστες αξίες: π.χ. Η υιοθέτηση ξένων προτύπων ή ειδώλων, η αναπαραγωγή υλιστικών προτύπων.

 

 

Αίτια – παράγοντες της μαζοποίησης

 

Μ .Μ .Ε : η δύναμη του μέσου , σε συνδυασμό με τη μαγεία του ήχου και της εικόνας και τον εξωραϊσμό της πραγματικότητας , επιδρά αλλοτριωτικά στη συνείδηση του ανθρώπου , επιβάλλοντας ομοιόμορφο τρόπο σκέψης . Παράλληλα η διαφήμιση , προωθώντας το πνεύμα της μαζικής παραγωγής και κατανάλωσης διαμορφώνει πρότυπα με κοινά χαρακτηριστικά .Συγκεκριμένα:  

α) Μέσω της διαφήμισης που αιχμαλωτίζει και αποπροσανατολίζει το υποσυνείδητο του καταναλωτή, δημιουργούν είδωλα της εποχής και εξωθούν στην άκριτη αντιγραφή.

β) Μέσω της προβολής συγκεκριμένων προτύπων συμπεριφοράς ( μόδα), δημιουργούν μια ενιαία και ισοπεδωτική αισθητική αντίληψη στην κοινή γνώμη, καθώς κινούν τα νήματα του θεάματος (μουσική, ποδόσφαιρο).

 γ) Μέσω της  χαμηλής ποιότητας προγραμμάτων λόγω κερδοσκοπίας, προβάλλουν  έτοιμες λύσεις που δεν ευνοούν την πνευματική ωρίμανση του ανθρώπου. Προβάλλοντας το ανούσιο, το εύπεπτο και το εντυπωσιακό εντείνουν την παθητικοποίηση των ατόμων.

δ) Συντελούν στην απώλεια της εθνικής ιδιαιτερότητας με τη μαζική προβολή ξένων προτύπων στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης.

ε) Οδηγούν στην ετεροκατεύθυνση  των ατόμων με την παραπληροφόρηση και την αποθέωση της προπαγάνδας.

Μόδα : με τα διάφορα αισθητικά πρότυπα επιβάλει ομοιόμορφο τρόπο εμφάνισης , συμπεριφοράς , ομιλίας , ψυχαγωγίας κι εξομοιώνει τις προτιμήσεις των ατόμων .

Παιδεία – εκπαίδευση : η πνευματική ένδεια , ως αποτέλεσμα απουσίας ολοκληρωμένης παιδείας , τυποποιημένης – τεχνοκρατικής εκπαίδευσης , απομνημόνευσης , στείρου εγκυκλοπαιδισμού καθιστά τα άτομα ευάλωτα κι εύκολα χειραγωγούμενα από οποιαδήποτε εξουσία , με απώλεια κρίσης , αδυναμία δημιουργικής αμφιβολίας και γόνιμης αμφισβήτησης . Συγκεκριμένα:

 4 Η προσήλωση στην ύλη και στις τυποποιημένες γνώσεις, μέσω της παιδείας, δεν ευνοεί την ανάληψη δημιουργικών πρωτοβουλιών και την ανάπτυξη ξεχωριστών προσωπικοτήτων με κριτική ικανότητα , δυνατών να αντιστέκονται σε κάθε είδους προτροπών, ενώ η τεχνοκρατική παιδεία δεν προάγει τις ανθρωπιστικές σπουδές.

 4 Η μηχανική αποστήθιση και ο άγονος εγκυκλοπαιδισμός δεν καλλιεργούν την κριτική ικανότητα του μαθητή , ενώ ο μονόλογος του διδάσκοντα και ο δογματισμός επιβάλλουν την παθητική αποδοχή  των θέσεών του από τους αδαείς μαθητές.

Διανοούμενοι

4  Η αδιαφορία, η απομάκρυνση από το λαό και η στράτευσή τους σε προσωπικά συμφέροντα επιτείνει τον αποπροσανατολισμό του πλήθους, ενώ οι εκλεκτοί του πνεύματος εκφράζονται με τρόπο δυσνόητο για το ευρύ κοινό (αντίληψη του ελιτισμού), απομακρύνοντας το λαό από τους πνευματικούς του ηγέτες.

Οικογένεια : τα προβαλλόμενα πρότυπα , οι γενικότερες αντιλήψεις και οι αξίες υιοθετούνται συχνά άκριτα από το νέο στο οικογενειακό περιβάλλον , καθώς βρίσκεται σε μια ηλικιακή φάση , με εύπλαστη προσωπικότητα , όπου δεν έχει ακόμη διαμορφώσει σταθερές αξίες και δείχνει περισσή εμπιστοσύνη κι ευπιστία σε προσφιλή του πρόσωπα . 4 Ο αυταρχισμός των γονέων και η επιβολή στερεοτυπικών αντιλήψεων στα παιδιά διαπλάθει παθητικά άτομα.

 4 Η διάσπαση της οικογένειας και ο άκριτος φιλελευθερισμός αφήνει απροστάτευτο το παιδί  στους κινδύνους της εποχής, χωρίς ηθικές αρχές, αξίες, χωρίς άμυνες και στηρίγματα, ευάλωτο στους εκάστοτε επιτηδείους. 

Πολιτική : οι πολιτικοί ηγέτες , χρησιμοποιώντας έντεχνα τη δημαγωγία , το λαϊκισμό , την προπαγάνδα , πλασάρονται με «ιδεολογικά καλύμματα» , συνεπαίρνουν τα άτομα που έχουν την ανάγκη να ενταχθούν και να ταυτιστούν με σύνολα – ομάδες – πρόσωπα , προβάλλοντας μια μεσσιανική αντίληψη κι οπαδοποιώντας τους πολίτες για να εξυπηρετήσουν τους ιδιοτελείς στόχους τους . Παράλληλα τα αυταρχικά καθεστώτα επιβάλλουν την ομοιόμορφη σκέψη , καταδικάζοντας κάθε κριτική κι αμφισβητητική διάθεση των πολιτών . Συγκεκριμένα:

 4 Η παγκοσμιοποίηση στην οικονομία, στην πολιτική και στην κοινωνική ζωή δεν ευνοούν την συμμέτοχη των ανθρώπων στις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις, αλλά δημιουργούν ανθρώπους που αδυνατούν να καθορίσουν το μέλλον τους, καθώς μετατρέπονται σε μέλη μιας ετεροκαθοριζόμενης αγέλης.

4  Η επικράτηση φαινομένων λαϊκισμού, γραφειοκρατίας, δημαγωγίας και προπαγάνδας στην πολιτική και κοινωνική ζωή μετατρέπουν το πλήθος σε μάζα και συμβάλλουν στον αποπροσανατολισμό του.

4  Ο φανατισμός οδηγεί στην πολτοποίηση της σκέψης και καλλιεργεί την οχλοκρατία.

Τα διάφορα ψυχικά προβλήματα , η ανασφάλεια και η έλλειψη αυτοπεποίθησης προβάλλουν για πολλούς επιτακτική την ανάγκη ταύτισης με την ομάδα και την άκριτη αποδοχή των αρχών της , εξανεμίζοντας κάθε στοιχείο ατομικότητας .

Η ατομική ευθύνη

4  Η απουσία ενδοσκόπησης και στοχαστικής διάθεσης, καθώς και η απομάκρυνση από υψηλούς στόχους, αξίες και ιδανικά καλλιεργούν την ανασφάλεια, το φόβος της απόρριψης και την έλλειψη αυτοπεποίθησης  και  οδηγούν το άτομο στον ετεροκαθορισμό από τους επιτήδειους.

4  Το χαμηλό πνευματικό επίπεδο σε συνδυασμό με την απολιτικοποίηση, την απουσία της δημοκρατικής συνείδησης, την απάθεια και την ανευθυνότητα για ζητήματα του κοινωνικοπολιτικού βίου καθιστούν το άτομο ευεπίφορο σε λαϊκιστικά και μεσσιανιστικά κηρύγματα

4  Ο ατομικισμός και οι υλιστικές προτεραιότητες του ατόμου, σε συνδυασμό με την υπερεργασία και την εξειδίκευση δημιουργούν μονοδιάστατες προσωπικότητες και ωθούν στη μαζική κατανάλωση.

 4  Η ξενομανία, η άκριτη υιοθέτηση ξένων προτύπων και η αδυναμία συνειδητοποίησης της εθνικής ταυτότητας καθιστούν ειδικά το νέο ευάλωτο σε μαζικές συμπεριφορές που προβάλλονται λόγω της παγκοσμιοποίησης από τα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας(διαδίκτυο).

Η μηχανοποίηση στην παραγωγική διαδικασία επιφέρει αναπόφευκτα την τυποποίηση , την αυτοματοποίηση , την άμβλυνση της δημιουργικής φαντασίας , τον περιορισμό της έκφρασης της ατομικότητας , τη στέρηση της δημιουργίας και των πρωτοβουλιών στην εργασία , ωθώντας στην εκβιομηχάνισή της . Παράλληλα , η εξειδίκευση περιορίζει τους ορίζοντες δράσης , οδηγεί συχνά στη μονομέρεια και διαμορφώνει μονοδιάστατες προσωπικότητες . Η ψυχαγωγία τείνει να γίνει μαζική , κατευθυνόμενη και τυποποιημένη .

Οι δυσμενείς συνθήκες διαβίωσης στα αστικά κέντρα , με την άναρχη συσσώρευση ανθρώπων , το συνωστισμό , την ανωνυμία , τους ισοπεδωτικούς ρυθμούς και την αποπροσωποποίηση , δυσχεραίνουν την επικοινωνία και το διάλογο με την κατάργηση των πρωτογενών ομάδων επικοινωνίας  .

Η ανέχεια με τις στερήσεις και τη δυστυχία καθιστούν τον άνθρωπο πιο ευάλωτο , καθώς  είναι έρμαιο της ανάγκης του , στην εύκολη αποδοχή ιδεολογιών και υποσχέσεων .

Η κατάρρευση αξιών , η απουσία ιδανικών και η κρίση ηθικής επιφέρουν απογοήτευση , αποπροσανατολισμό , μηδενιστική θεώρηση της ζωής , ισοπέδωση πάντων και της ανθρώπινης προσωπικότητας .

Παγκοσμιοποίηση : πίσω από την ανταλλαγή ιδεών , αγαθών και τη συνεργασία σ’  όλα τα επίπεδα υποκρύπτονται σκοπιμότητες όχι μόνο πολιτικές και οικονομικές , καθώς οι ισχυροί προσπαθούν να επιβάλλουν τον πολιτισμό τους και να αφομοιώσουν τους ασθενέστερους λαούς . Συγκεκριμένα , με τη βοήθεια των επικοινωνιακών μέσων επιβάλλουν ήθη – έθιμα , αξίες , γλώσσα , τρόπο διατροφής , μουσικά ακούσματα , αισθητική , τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς , αλλοιώνοντας την πολιτιστική ιδιαιτερότητα , την παράδοση και την εθνική ταυτότητα των λαών , αμβλύνοντας την ιδιαιτερότητά τους κι επιβάλλοντας παγκόσμια τυποποίηση και ομοιομορφία .

Φύση των νέων : οι νέοι αποτελούν οργανικό μέλος του κοινωνικού σώματος κι επομένως επηρεάζονται άμεσα απ’  αυτό . Με την οικογενειακή ανατροφή και τη διαπαιδαγώγησή τους από το σχολείο , με τη μίμηση των προτύπων και του τρόπου ζωής που προβάλλονται από τα ΜΜΕ , με την ένταξή τους σε μικρότερες κοινωνικές ομάδες ή συλλόγους , με τη συμμόρφωσή τους στους κανόνες που ισχύουν αποκτούν τις συνήθειες , τις αξίες , τις ιδέες και τη συμπεριφορά που υπαγορεύει ή έμμεσα επιβάλλει η κοινωνία στην οποία ανήκουν . Οι περισσότεροι νέοι , άλλωστε , είναι αντιδραστικοί, επαναστάτες , « ρηξικέλευθοι » ( ριζοσπάστες ) , αμφισβητίες , με ανατρεπτική στάση .  Γενικά , οι νέοι δεν αποτελούν εξαίρεση στο φαινόμενο του « κοινωνικού κομφορμισμού » .

 

Επιπτώσεις σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο

 

Πνευματικός τομέας : αποδυνάμωση πνευματικών λειτουργιών, άμβλυνση κριτικής προσέγγισης και προσωπικής θέασης των πραγμάτων , συρρίκνωση φαντασίας , απώλεια λογικής , στέρηση προβληματισμού ,  πνευματική χειραγώγηση .

Ψυχολογικός τομέας : απώλεια αυτοτέλειας – αυτοκυριαρχίας – ψυχολογικής ελευθερίας . Το άτομο διακατέχεται από ανασφάλειες , αβεβαιότητες , καθώς δε διαθέτει ένα σύστημα αξιών , αλλοτριώνεται , μετατρέπεται σε άβουλο ον , έρμαιο των επιτηδείων και των παθών – ενστίκτων της μάζας , σε φερέφωνο που περασύρεται από δογματισμό και μισαλλοδοξία, εκμηδενίζεται η αυθυπαρξία του .

Ηθικός τομέας : εκφυλισμός ανθρώπινης αξιοπρέπειας και προσωπικότητας , καθώς αναιρείται η ατομικότητα , η μοναδικότητα και τα ιδιαίτερα στοιχεία του ατόμου .

Κοινωνικός τομέας : εμποδίζει την επικοινωνία και τη διαμόρφωση υγιών διαπροσωπικών σχέσεων , καθώς γίνονται επιφανειακές , επιδερμικές , τυπικές κι ανούσιες . Καλλιέργεια φανατισμού , έξαρση παθών – ενστίκτων , καθώς τα μαζοποιημένα άτομα  εύκολα παρασύρονται σε παθογενή κοινωνική συμπεριφορά , όπως ο φανατισμός , η βία και η εγκληματικότητα . Βία – μαζοποίηση : το άτομο της μάζας εξομοιώνεται  μ’  αυτήν , χάνει τα στοιχεία της προσωπικής του ταυτότητας , την αίσθηση της προσωπικής ευθύνης . Ο μαζοποιημένος γίνεται  « ένα » με την ομάδα , ταυτίζεται με τις αρχές της , με αποτέλεσμα να υιοθετεί άκριτα ακόμη και τις πιο ακραίες – εξτρεμιστικές αντιλήψεις της . Ατροφεί η σκέψη του, αποδυναμώνει η κριτική του , χάνει τη βούλησή του , υποδηλώνεται πνευματικά , γίνεται έρμαιο κάθε δημαγωγού που έχει συμφέρον να το εξωθήσει σε ακραίες συμπεριφορές , όπως φανατισμός . Όπου υπάρχει συνωστισμός , συσσώρευση ατόμων και κοινό ιδεολογικό υπόβαθρο που ευνοεί τη μαζοποίηση , η βία είναι πιο πιθανή , όπως γήπεδα , θρησκευτικές – πολιτικές συγκεντρώσεις , διαδηλώσεις – πορείες …

Πολιτικός – ιδεολογικός τομέας : η μαζοποίηση δυσχεραίνει την εύρυθμη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος , καταργώντας την ατομικότητα , την αίσθηση της προσωπικής ευθύνης , την κριτική στάση στα πολιτικά δρώμενα . Ευνοεί την ποδηγέτηση του πολίτη από κέντρα εξουσίας , καθιστώντας τον ενεργούμενο επιτήδειων πολιτικών , τη δημαγωγία , τον πολιτικό φανατισμό  και υπονομεύει κάθε μορφή δημοκρατίας , καθώς η τελευταία απαιτεί πολίτες ελεύθερους κι αυτοκυριαρχούμενους .  Η μάζα γίνεται συχνά όργανο επίδοξων « μεσσιών » . Παράλληλα , η μαζοποίηση θολώνει το νου , αφανίζει το διαφορετικό ,το ανόμοιο .  Η δημοκρατία απαιτεί διαρκή έλεγχο της δημοκρατίας , έχει ανάγκη την ανομοιομορφία , την ατομικότητα , την πρωτοβουλία , την πρωτότυπη σκέψη , τη δημιουργία , εδράζεται στη συνεργασία, στο συλλογικό πνεύμα , προϋποθέτει ήθος από την πλευρά των πολιτών , ευνομία , ασφάλεια , αρμονική συμβίωση , καταπολεμά την αγελοποίηση , στοιχεία που η μαζοποίηση δεν τηρεί , καθώς χάνεται ο διάλογος , η διαλλακτικότητα , η ανεκτικότητα , επικρατεί ο φανατισμός , η απολυτότητα κι ο δογματισμός .

Πολιτιστικός τομέας : υπάρχει στασιμότητα πολιτισμού , γιατί κυριαρχεί απώλεια πρωτοτυπίας , πρωτοβουλίας , ελεύθερης σκέψης και δημιουργίας , αδυναμία διαμόρφωσης προσωπικού αισθητικού κριτηρίου , ανάπτυξη μιμητικής διάθεσης , χωρίς τη δυνατότητα αυτοέκφρασης και την επιθυμία προσωπικών καινοτομιών . Ο πολιτισμός « υπολειτουργεί » , μένει στάσιμος , καθώς η μάζα καταναλώνει κάθε είδους υποπροϊόντα εγχώριας ή ξενικής προέλευσης .

Εθνικός τομέας : παγκόσμια μαζοποίηση θα σήμαινε και παγκόσμια τυποποίηση , δηλαδή ομοιομορφία , ισοπέδωση , απώλεια των ιδιαιτεροτήτων κάθε λαού , κίνδυνοι απώλειας της πολιτιστικής ταυτότητας , άμβλυνση της εθνικής συνείδησης .  Ανακεφαλαιωτικά: