ΒΙΑ-ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

« Η βία, κοινωνική κι ατομική, αντί να περιορίζεται αυξάνει καθημερινά και καταντάει, σε παγκόσμια κλίμακα, τη δύσκολη ζωή του ανθρώπου, ακόμη δυσκολότερη» ( Ε. Κατσής )

« Η βία, η επιθετικότητα και η εγκληματικότητα, ιδιαίτερα των εφήβων και των νέων, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σ’ όλο τον κόσμο, παρουσιάζει ανοδική πορεία. Πρόσφατη έρευνα στη χώρα μας απέδειξε πως το 97% των ανήλικων και των εφήβων ( από 14 – 21 ετών ) ομολογεί πως έχει παρανομήσει, διαπράττοντας κάποια παραβίαση των νόμων …»  ( από τον ημερήσιο Τύπο ). 

 

Ορισμός – γενικά : ( προλογικά ) Μια απ’ τις κοινωνικές πληγές που μαστίζουν την εποχή μας, είναι το πρόβλημα της βίας και της εγκληματικότητας. Μολονότι το βιοτικό επίπεδο ανέβηκε και οι άνθρωποι μορφώθηκαν περισσότερο, η βία όχι μόνο δε σταμάτησε, αλλά βρίσκεται σε έξαρση. Τα τελευταία, ιδίως, χρόνια, όπως πληροφορούμαστε απ’ τα ΜΜΕ, έγινε καθημερινό φαινόμενο και θύματά της είναι άνθρωποι ανύποπτοι, που δεν έφταιξαν σε τίποτα.

Προσδιορισμός εννοιών:

Βία ονομάζεται το φαινόμενο εκείνο κατά το οποίο άτομα ή ομάδες χρησιμοποιούν δύναμη για να εξαναγκάσουν, αφαιρούν την ελευθερία εκλογής και ισοπεδώνουν την προσωπικότητα όσων την υφίστανται. Είναι η ενέργεια κάποιου, που χρησιμοποιεί κυρίως τη σωματική του δύναμη, προκειμένου να επιβάλλει τη θέλησή του σε κάποιον άλλο άνθρωπο ή σε ομάδα ανθρώπων.    

Νεανική βία είναι ο εντοπισμός του παραπάνω φαινομένου στους χώρους της νεολαίας και η εκδήλωσή του με νέες μορφές. Σκοπός της βίας είναι η διατήρηση κι επέκταση εξουσίας, η αναγνώριση του δράστη στον ίδιο του τον εαυτό  ή στους άλλους.

Εγκληματικότητα είναι η παράβαση δικαίου και νόμων του κράτους, που προκαλεί διασάλευση στην ομαλότητα της κοινωνικής ζωής ( κλοπές, αισχροκέρδεια, απαγωγές, λαθρεμπόριο, δολοφονίες, ναρκωτικά… ).

Έγκλημα θεωρείται κάθε πράξη που παραβιάζει τις διατάξεις του ποινικού δικαίου.

Σχέση βίας κι εγκλήματος: κάθε έγκλημα δε χαρακτηρίζεται από τη βία και κάθε πράξη δεν είναι κι εγκληματική.

Φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας: φαινόμενα που εκφράζουν την παραβίαση γραπτών κι άγραφων νόμων, γενικότερα την έλλειψη σεβασμού στον άνθρωπο και υπονομεύουν την ασφάλεια, τη συνοχή, την εύρυθμη λειτουργία και την πρόοδο μιας κοινωνίας.

Με τον όρο τρομοκρατία δηλώνουμε τη συστηματική χρήση βίας εκ μέρους ομάδων, οργανώσεων, μειονοτήτων ακόμα και στρατών ή μυστικών υπηρεσιών με στόχο να εκφοβίσουν λαούς, κυβερνήσεις ή πολιτικούς αντιπάλους προκειμένου να πετύχουν τους πολιτικούς τους στόχους.

Το δίκαιο της πυγμής (τι είναι, φαινόμενα επιβολής του «δικαίου του ισχυρού» σε διεθνές και εθνικό επίπεδο)

Ιστορική ανάδρομη: Ιστορικά η βία δεν εμφανίζεται για πρώτη φορά, γιατί κρούσματα της είχαν όλες σχεδόν οι εποχές. Από τους δύο πρωτογέννητους ανθρώπους, διηγείται η « Γένεση », ο ένας σκότωσε τον άλλο. Ο φονιάς ήταν ο Κάιν. Στη μυθολογία το Κράτος και η Βία, σύμβολα της νέας εξουσίας του Δία, κάρφωσαν τον Προμηθέα στο βράχο του Καυκάσου. Στο Μεσαίωνα, η Ιερά Εξέταση, τα στρατόπεδα συγκεντρώσεων στο Β ΄ παγκόσμιο πόλεμο, η αγριότητα των εμφύλιων σπαραγμών, οι αυθαιρεσίες και η ωμή καταπίεση των σύγχρονων τυραννικών καθεστώτων πείθουν πως η βία δεν έλειψε από καμιά ιστορική περίοδο. Σήμερα, βέβαια, η βία παρουσιάζει πρωτόγνωρη έξαρση. Καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες μέσω των ΜΜΕ αυτής της όξυνσης ( κλοπές, δολοφονίες, τρομοκρατικές ενέργειες, πόλεμοι …)  

 

Σε ποιους τομείς της ζωής εκδηλώνεται το φαινόμενο της βίας και της εγκληματικότητας;

 

Ανεπιφύλακτα μπορούμε να πούμε ότι σ’ όλους σχεδόν τους τομείς της καθημερινότητάς μας παρουσιάζεται το δυσάρεστο αυτό φαινόμενο. Τη βία, συνήθως, την επιβάλλει ο πιο δυνατός. Πολλοί, μάλιστα, τη θεωρούν «νόμο της φύσης» και μ’ αυτό το σκεπτικό την ασκούν όπως κι όπου μπορούν. Αυτή η παράλογη αρχή μάλιστα έγινε αιτία να ξεσπάσει ο  Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος, που αιματοκύλισε τόσες χώρες στον κόσμο. Ας δούμε, όμως, στην καθημερινή μας ζωή σε ποιες περιπτώσεις ασκείται:

Στην οικογένεια , όχι πάντα βέβαια, αλλά αρκετές φορές ο πιο ισχυρός της οικογένειας, που είναι συνήθως ο πατέρας, πιστεύει πως έχει απόλυτη εξουσία σ’ όλα τα μέλη της οικογένειας κι αυτή την εξουσία την εκφράζει με διαταγές ή και ξυλοδαρμούς ακόμη. Πολλά τέτοια περιστατικά διαβάζουμε καθημερινά στις στήλες των εφημερίδων.

Στο σχολείο. Εδώ η βία έχει πολλές μορφές κι όχι σπάνια χρησιμοποιείται η ψυχολογική βία, που είναι χειρότερη απ’ όλες τις άλλες μορφές. Σήμερα, γίνονται πολλές προσπάθειες, ώστε η σχέση μεταξύ δασκάλων – μαθητών ν’  αλλάξει, για να μπορούν τα παιδιά να εκφράζονται ελεύθερα και να έχουν δυνατότητες να προωθηθούν, ανεξάρτητα απ’ την κοινωνική τάξη στην οποία ανήκουν.

Στο χώρο της εργασίας. Εδώ πάντα υπήρχε και θα υπάρχει, γιατί εξυπηρετεί οικονομικά συμφέροντα. Οι εργοδότες αρκετές φορές εκμεταλλεύονται την ανάγκη για εργασία πολλών ανθρώπων, τους κακοπληρώνουν, δεν τους ασφαλίζουν, τους απολύουν ανά πάσα στιγμή, όταν έρθουν «κόντρα» με τα συμφέροντά τους. Πικραμένος, ο Γ. Σεφέρης, στον «Τελευταίο σταθμό» γράφει για τον άνθρωπο:

« ο άνθρωπος είναι μαλακός, ένα δεμάτι χόρτο

μάτια που μισοκλείνουν στο λαμπύρισμα της μέρας

και πόδια που θα τρέχανε, κι ας είναι τόσο κουρασμένα

στο παραμικρό σφύριγμα του κέρδους…»

Το κέρδος, λοιπόν, κάνει αρκετές φορές τον άνθρωπο να συμπεριφέρεται βίαια.

Στις διαπροσωπικές σχέσεις: Πάλι εδώ, αυτός που πιστεύει πως είναι πιο δυνατός, προσπαθεί να επιβληθεί στους άλλους με ποικίλους τρόπους, επιδεικνύοντας τις γνώσεις του, μιλώντας σκληρά ή προσβάλλοντας την αξιοπρέπεια των άλλων. Έτσι, ασυλλόγιστα πληγώνει για να περισώσει τον εγωισμό του και τη δύναμή του.

Στις σχέσεις των φύλων: Αυτός που συναισθηματικά είναι πιο δυνατός, καταπιέζει τον άλλον, του απορροφά όλη την ενεργητική του δύναμη.

Στον κοινωνικό χώρο: Εδώ, ο ανταγωνισμός, σ’ όλα τα επίπεδα, έχει συχνά ως επακόλουθο τη χρήση της βίας, που διασπά την κοινωνική δομή. Κλοπές, εγκλήματα για ασήμαντες αιτίες, αρπαγή περιουσιών, κατάληψη θέσεων στον κοινωνικό μηχανισμό με αθέμιτα μέσα, απόρριψη ατόμων που αξίζουν, είναι μερικά απ’ τα στοιχεία αυτής της βίας. Πολλοί άνθρωποι, εξαιτίας της κοινωνικής βίας κι αδικίας, έχασαν τη ζωή τους, την οντότητά τους, κατέληξαν στον υπόκοσμο ή στις φυλακές.

Στην πολιτική ζωή: Δυστυχώς, κι εδώ η παρουσία της βίας είναι πολύ έντονη. Πίσω απ’ αυτήν κρύβονται κούφιες φιλοδοξίες και πολλά συμφέροντα. Εμφανίζεται με την εξαγορά συνειδήσεων, με ψέματα, με κούφιες υποσχέσεις, με δολιοφθορές. Οργανωμένες ομάδες κάνουν τρομοκρατικές ενέργειες, καίνε, σκοτώνουν πολιτικά πρόσωπα και δημιουργούν κοινωνικές αναταραχές. Ο δόλος και η απάτη, αποτελούν αρχές πολλών πολιτικών, που αντί να προωθήσουν το κοινωνικό σύνολο το κάνουν να πισωγυρίζει».

 

Στα δικτατορικά καθεστώτα, η βία και η εγκληματικότητα αποτελούν καθημερινό φαινόμενο. Φιλελεύθεροι και δημιουργικοί άνθρωποι σκοτώνονται ή φυλακίζονται, άλλοι εξορίζονται κι όλα τα ανθρώπινα δικαιώματα παραβιάζονται.

Διαπιστώθηκε, λοιπόν, πως το φάσμα της βίας είναι πολύ ευρύ κι εξαπλώνεται πολύ. Στην εποχή μας είναι πιο έντονο, εξαιτίας του καταναλωτισμού και της υλιστικής θεώρησης της ζωής. Το περίφημο «ο θάνατός σου η ζωή μου», που είναι ο νόμος της ζούγκλας, βρίσκει εφαρμογή και στη σύγχρονη ζωή.

 

Αίτια της βίας κι εγκληματικότητας ( τεκμηρίωση του φαινομένου )

 

Η κοινωνία διαμορφώνει τα μέλη της ανάλογα με τον τρόπο που λειτουργεί. Γι’ αυτό και το φαινόμενο της (νεανικής) βίας αντανακλά το νεύμα της σύγχρονης εποχής κι εκεί πρέπει να αναζητηθούν τα αίτιά του:

Η έλλειψη αγωγής από την οικογένεια ( χαλάρωση οικογενειακής ζωής ) : οι διαταραγμένες σχέσεις των συζύγων και η απουσία των γονέων από την οικογενειακή εστία, εξαιτίας της υπερεργασίας, ασκούν αρνητική επίδραση στην ψυχολογία του παιδιού. Η επικοινωνία των μελών της οικογένειας μειώνεται, εκλείπει ο διάλογος, κι αυτά οδηγούνται στην αποξένωση. Συχνά, οι γονείς συμπεριφέρονται με αυταρχικότητα ή υπερπροστατευτισμό στα παιδιά τους, αντιμετωπίζοντας συνάμα πρόβλημα παιδαγωγικής αμηχανίας, αφού αγνοούν τις αξίες και τον τρόπο που θα τις μεταλαμπαδεύσουν ( = μεταδώσουν, μεταφυτεύσουν ). Έτσι, πολλοί γονείς μεριμνούν για την εξασφάλιση υλικών ανέσεων και την παροχή επαρκών αγαθών στα παιδιά τους, αλλά αμελούν την ηθοπλαστική αποστολή τους. Οι γονείς αυτοί αδυνατούν να διαπλάσουν σωστά το χαρακτήρα του νέου και να μεταδώσουν τα αναγκαία ψυχικά και ηθικά εφόδια, που θα αποτελέσουν φραγμό στις ορμές και τα ένστικτά του. Ο νέος, λοιπόν, που εντάσσεται στο κοινωνικό περιβάλλον  με αδύναμο ηθικό «οπλισμό» είναι αναπόφευκτο να παρασυρθεί από τις απειλές και τους κινδύνους της κοινωνικής ζωής και να αναπτύξει αντικοινωνικές μορφές συμπεριφοράς, για να τους αντιμετωπίσει.

Ελλιπής παιδεία: Τα δαιδαλώδη σχολικά συγκροτήματα ευνοούν την ανωνυμία και δημιουργούν προδιάθεση για επιθετική συμπεριφορά. Οι εκπαιδευτικοί δε γίνονται πάντοτε

αποδέκτες των προβλημάτων των νέων. Η εντατικοποίηση των σπουδών σε συνδυασμό με τη βαθμοθηρία, τον τεχνοκρατικό χαρακτήρα της εκπαίδευσης και το ανταγωνιστικό κλίμα εντείνει το άγχος κι ενεργοποιεί τη βία. Το σχολείο δεν παρέχει αρκετές γνώσεις – αποπνευματοποίηση - , για να ικανοποιήσει ο νέος τις ζωτικές του ανάγκες, προκαλώντας το αίσθημα της απογοήτευσης και της ματαίωσης, που εκφράζεται με βίαιη συμπεριφορά.  Η ελλιπής, εξάλλου, μόρφωση και καλλιέργεια δεν επιτρέπει τη σωστή αξιολόγηση της αξίας του ανθρώπου. Εύκολα, λοιπόν, αφαιρεί κάποιος τη ζωή του συνανθρώπου του. Κυριαρχεί , λοιπόν, το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, τα ένστικτα και τα πάθη, εκλείπει η κριτική ικανότητα, υπερισχύει η μαζοποίηση, η δημαγωγία, η καλλιέργεια φανατισμού, ο ρατσισμός κι ο εθνικισμός.

Διαβίωση στις μεγαλουπόλεις, φαινόμενο αστυφιλίας, δημιουργία πόλεων «μαμούθ» - υδροκέφαλα αστικά κέντρα : Η αστικοποίηση, με την έλλειψη χώρων για προσωπική έκφραση και δημιουργία που συνοδεύεται από παράλληλο περιορισμό της επικοινωνίας, δημιουργούν ανασφάλεια, αβεβαιότητα, αίσθημα αδιεξόδου, το οποίο οδηγεί σ’ εκδηλώσεις επιθετικότητας. Κυρίαρχα στοιχεία των μεγαλουπόλεων είναι ο συγκεντρωτισμός κι ο υπερπληθυσμός, η αποπροσωποποίηση, οι ιδιοτελείς σχέσεις, η απουσία κοινωνικού ελέγχου, ο σκληρός έως αθέμιτος ανταγωνισμός, η απομάκρυνση από τη φύση, οι έντονοι ρυθμοί, το άγχος , που επιφέρουν αλλοτρίωση, μοναξιά, αδιαφορία και καχυποψία. Εξάλλου, τα μεγάλα αστικά κέντρα είναι μια «δεξαμενή», όπου συγκεντρώνονται οι περιθωριακοί και «προβληματικοί» νέοι απ’ όλα τα σημεία της Ελλάδας και βρίσκουν πρόσφορο έδαφος ως άγνωστοι κι ανώνυμοι να προβούν σε αντικοινωνικές ενέργειες.            

Επίδραση τηλεόρασης: Προβάλλει σκηνές βίας, με αποτέλεσμα τον εθισμό και την απευαισθητοποίηση του νεαρού δέκτη. Οι πράξεις βίας αποτελούν το αγαπημένο θέμα της, που με τη μορφή της πρώτης είδησης, συχνά διογκωμένης και δραματοποιημένης, μεταδίδεται στο κοινό. Παράλληλα, στις κινηματογραφικές ταινίες που προβάλλει σε ώρες υψηλής τηλεθέασης αφθονούν οι ξυλοδαρμοί, οι ληστείες, οι βιασμοί και οι φόνοι. Έτσι, η βία ως καθημερινό τηλεοπτικό θέαμα, εισχωρεί βαθύτατα στην ψυχή του ανθρώπου και ιδιαίτερα  του παιδιού, αποτυπώνεται ανεξίτηλα στο υποσυνείδητό του, για να εκδηλωθεί με μικρότερη ή

μεγαλύτερη ένταση, όταν βρει τις κατάλληλες συνθήκες. Υιοθετεί αντικοινωνικά πρότυπα, με τα οποία εύκολα ταυτίζεται, καθώς ανεξέλεγκτα ηρωοποιούνται εγκληματίες, σε συνδυασμό πάντα με τη χρήση επιθετικών παιχνιδιών στην παιδική ηλικία.

Υλικός ευδαιμονισμός, λατρεία του χρήματος, θεοποίηση της ύλης,  - διαφήμιση - κι ο παράδεισος τον οποίο επαγγέλλεται ( νέο είδος εγκλήματος, όχι από ανάγκη, αλλά από πολυτέλεια ): Η εμπορευματοποίηση της ζωής και το καταναλωτικό πρότυπο ( πρότυπο «οικονομικού» ανθρώπου ) εδραιώνουν έναν ποσοτικό τρόπο ζωής, όπου κριτήριο γίνεται η απόκτηση υλικών αγαθών. Το κυνήγι του πλούτου προκαλεί υπαρξιακά αδιέξοδα στο νέο, από τα οποία προσπαθεί να απαλλαγεί με τη βίαιη συμπεριφορά. Η επιθυμία για άκοπο κι εύκολο κέρδος – αρχή της ελάσσονος προσπάθειας, κάνει το άτομο να ξεχνάει την ανθρωπιά του και να αντιδρά βίαια, προκειμένου να πετύχει τους στόχους του. 

Πολυπλοκότητα της σύγχρονης κοινωνίας : Η σύγχρονη κοινωνία προβάλλει πολλαπλές απαιτήσεις, χωρίς να παρέχει τα απαραίτητα εφόδια. Ο νέος μένει μετέωρος, αδύναμος να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις αυτές, αφού δε διαθέτει τα ανάλογα ηθικοπνευματικά ερείσματα. Οι διαδικασίες ομαλής κοινωνικοποίησης ματαιώνονται κι οδηγείται σε βίαιη συμπεριφορά.

Κοινωνική αδικία: Το πρόβλημα της ανεργίας – η μετουσίωση της κοινωνικής αδικίας, που προκαλεί τον κοινωνικό  στιγματισμό του ανέργου και το πρόβλημα επιβίωσης  - ( επαγγελματικό άγχος, έλλειψη χρημάτων, φτώχια, αύξηση κόστους ζωής ), της αναξιοκρατίας και της διαιώνισης των κοινωνικών ανισοτήτων πληγώνει τη νεανική ψυχή και την εξωθεί σε βίαιους τρόπους συμπεριφοράς, ώστε να εκδηλωθεί η απέχθεια και να μορφοποιηθεί σε αντίδραση. 

Η ψυχοσύνθεση των νέων : Η απειρία των νέων, η μίμηση κάθε συμπεριφοράς, αλλά και η επαναστατικότητα τους συχνά αποτελούν κίνητρα για παρεκτροπές και βίαιες ενέργειες. Το αίσθημα της κατωτερότητας, η ζήλια, ο εγωισμός δημιουργούν την ανάγκη για επιβεβαίωση της δύναμης ενός ατόμου. Η εσωστρέφεια ως μορφή παθογενούς κατάστασης του ατόμου. Η άλογη και παράλογη εκτόνωση του συσσωρευμένου βιολογικού δυναμικού των νέων που στερούνται πνευματικού δυναμισμού. Ο Χίτλερ στο βιβλίο του « Ο Αγών μου » γράφει : « Πρέπει να χρησιμοποιούμε τις γροθιές των νέων, όχι τα μυαλά

τους ». Η μεταβατική ηλικία από την παιδικότητα στην ενηλικίωση, όπου οι έφηβοι «δοκιμάζουν» τα όρια της ελευθερίας τους αλλά και την αντοχή της κοινωνίας.

Η θεωρία της κληρονομικότητας : Το αν είναι έμφυτοι ή επίκτητοι οι λόγοι της βίαιης συμπεριφοράς είχε στο παρελθόν απασχολήσει έντονα την κοινωνία.

Η αύξηση των προσδοκιών : Στο αναπτυσσόμενο βιομηχανικό σύστημα όλοι οδηγούμαστε στην επιθυμία να πρωτεύσουμε, να επιτύχουμε. Αναμφίβολα, δεν είναι δυνατό όλοι να φτάσουν στην κορυφή. Η αναστολή αυτή φέρνει την επιθετικότητα, είτε ατομικά είτε συλλογικά.

Αμβλύνθηκε η συλλογική κοινωνική συνείδηση, καθώς μας διακατέχει φιλαυτία κι ατομισμός. Πρόθυμοι να θυσιάσουμε στο βωμό του πολύ προσωπικού συμφέροντος, τα πολύ μεγαλύτερα συμφέροντα του κοινωνικού συνόλου.

Η νοητική στέρηση : Μια εσωτερική αιτία, ενδογενής, που μπορεί να ευνοεί αντικοινωνικές πράξεις. Συχνά, διαβάζουμε στον Τύπο για εγκλήματα  που διαπράττουν νοητικά υστερούντα  άτομα. Ένα φαινόμενο με έντονη εμφάνιση στην εποχή μας.

Οι μορφές του φανατισμού ( πολιτικός, κομματικός, θρησκευτικός, αθλητικός…), που δεν εντάσσονται στο πλαίσιο της λογικής, αλλά εξάπτουν τα κατώτερα πάθη κι ένστικτα.

Κοινωνικά χάσματα, αδικίες αντιπαραθέσεις που αλλοτριώνουν τον κοινωνικό σχηματισμό κι αποσυνθέτουν τις ανθρώπινες σχέσεις.

Η ανελεύθερη σχέση που συντελεί στη διάπλαση ενός ανθρώπινου χαρακτήρα, υποταγμένου σε στερεότυπα σχήματα ( άντρας – γυναίκα ), αποκομμένου από τις αρχές του ανθρωπισμού.

Η μη ορθή κοινωνικοποίηση, ο καταναγκασμός, η μη κατανόηση του κοινωνικού ρόλου που καθένας μας αναλαμβάνει να περατώσει.

Η προσπάθεια για να ξεχωρίσει κάποιος μέσα στην κοινωνική ομάδα, όταν απουσιάζουν τα ηθικά ερείσματα και υιοθετείται «το δίκαιο της πυγμής» ( το δίκαιο του ισχυροτέρου ).

Η ένταξη σε περιθωριακές ομάδες που συχνά οδηγεί στην εκδήλωση αντικοινωνικής συμπεριφοράς.

Οργάνωση του «διεθνούς» εγκλήματος και η ένταξη νέων σε τέτοιου είδους οργανώσεις.

Λόγω του οικονομικού ανταγωνισμού καταστρατηγούνται ανθρώπινα δικαιώματα.

Μιμητισμός, προσπάθεια μίμησης ξένων προτύπων κι επιθυμία αυτοπροβολής κι ατομικής καταξίωσης με οποιοδήποτε μέσο.

Διάδοση ναρκωτικών, που οδηγούν στην περιθωριοποίηση και κατ’ επέκταση στη βία και την εγκληματικότητα.

Αποξένωση του ατόμου από την εργασία του – εξειδίκευση, αυτοματισμός – απουσία χαράς από τη δημιουργία.

Επιβολή αυταρχικών καθεστώτων και στέρηση της ελευθερίας των πολιτών.

Εκβιομηχάνιση της ζωής κι ο τεχνοκρατισμός, που συνεπάγονται άμεσα την κρίση των ηθικών αξιών.

Τεράστια οικονομικά συμφέροντα διακυβεύονται σ’ όλα τα επίπεδα ( της οικονομίας, της πολιτικής, των ΜΜΕ, του παράνομου εμπορίου, των ναρκωτικών …) και αδυσώπητοι άνθρωποι τα υπηρετούν με κάθε μέσο…οικονομικό έγκλημα, ακόμη και πόλεμοι.

Ο φόβος της ζωής γενικά, που απ’ τη φύση της είναι αρκετά δύσκολη.

Η δυσκολία προσαρμογής στο κοινωνικό σύστημα, οξύνει τα πάθη κι έχει ως αποτέλεσμα τη βία.

Η βία του κοινωνικού περιβάλλοντος δημιουργεί ξανά βία και δημιουργείται έτσι ένας «φαύλος κύκλος».