ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ

Πώς στέκονται οι Έλληνες απέναντι στα μνημεία τους;

 

Για τα μνημεία του πολιτισμού μας που βρίσκονται διάσπαρτα σε κάθε γωνία της ελληνικής γης , οι Έλληνες από τη μία δείχνουν τη λατρεία τους κι από την άλλη την άγνοιά τους για την αξία που έχουν . Τα θαυμάζουν , στέκονται με ευλάβεια απέναντί τους , τα θεωρούν περιουσία και καύχημά τους , αλλά δε διστάζουν , προκειμένου να ικανοποιήσουν ιδιοτελή συμφέροντά τους , να τα καπηλευτούν και να τα

καταστρέψουν ακόμα . Υπάρχουν , δυστυχώς , αρκετά παραδείγματα ανέγερσης οικιών και ξενοδοχείων σε αρχαιολογικούς χώρους , εκμετάλλευσης αρχαιολογικών χώρων , ιδιοποίησης μνημείων κι έργων τέχνης κι αρχαιοκαπηλίας .

Αντιμετωπίζουν συνήθως τα αρχαία μνημεία ως πηγή άντλησης χρημάτων , όχι ως ιερά κειμήλια και παρακαταθήκη. Εμπορευματοποιούν τους ιερούς τόπους , παραχωρούν τους χώρους αυτούς για διαφημίσεις κι επιδείξεις μόδας .

Για τα φαινόμενα αυτά έχει , ασφαλώς , και η πολιτεία τις δικές της ευθύνες . Ενώ η ανάδειξη και η διατήρηση των μνημείων θα έπρεπε να αποτελεί πολιτική προτεραιότητα , στην πράξη δε διαφαίνεται κάτι τέτοιο . Πολλοί αρχαιολογικοί χώροι είναι αφύλακτοι και τα μνημεία που υπάρχουν σε αυτούς εκτεθειμένα στις ορέξεις οποιουδήποτε τα επιβουλεύεται . Τα κονδύλια που απαιτούνται για τη συντήρησή τους είναι ανεπαρκή . Δεν υπάρχει κατάλληλη διαμόρφωση όλων των αρχαιολογικών χώρων και τα αρχαιολογικά ευρήματα δεν εκτίθενται σε σύγχρονα μουσεία που θα βρίσκονται κοντά στους αρχαιολογικούς χώρους όπου βρέθηκαν . Το προσωπικό των αρχαιολογικών υπηρεσιών , που θα συνεχίζει  τις ανασκαφές για νέα αρχαιολογικά ευρήματα , που θα τα συντηρεί , θα τα μελετά και θα τα προβάλλει , είναι ελλιπές . Και το χειρότερο είναι ότι ανέχεται τη βεβήλωση της ιερότητας των χώρων αυτών με την εμπορευματοποίησή τους από κάθε λογής επιτήδειους , που μετατρέπουν τη σχέση του Νεοέλληνα με τα μνημεία του τόπου του από μυσταγωγία σε εμποροπανήγυρη .

Η μεγαλύτερη , ωστόσο , ευθύνη της πολιτείας βρίσκεται στην ελλιπή παιδεία των νέων για τα μνημεία . Οι μαθητές δεν επισκέπτονται τακτικά κι οργανωμένα τα μνημεία και τους χώρους στους οποίους βρίσκονται , δε μαθαίνουν να δέχονται τις αισθητικές επιδράσεις τους , να νιώθουν τα συναισθήματα που υποβάλλουν και να χαίρονται την παρουσία τους στο περιβάλλον . Δε γνωρίζουν την καλλιτεχνική αξία και την εθνική σημασία που έχουν και πολλές φορές δε νιώθουν την ανάγκη να τα προστατεύουν .     

Το βέβαιο είναι , λοιπόν , πως ούτε όλοι οι αρχαιολογικοί χώροι είναι κατάλληλα αξιοποιημένοι  , ούτε κι όλα τα

μνημεία είναι επαρκώς προστατευμένα . Ελλείψεις και ανεπάρκειες υπάρχουν , αλλά , για να είμαστε δίκαιοι , θα ήταν αδύνατο να ξεπεραστούν ολότελα σε μια χώρα που πίσω από κάθε πέτρα κρύβει κι ένα νέο αρχαιολογικό θησαυρό . Το αληθινό πρόβλημα , στην πραγματικότητα , δεν  έγκειται σ’  αυτές τις αδυναμίες , αλλά στη σχέση που ως κοινωνία και πολιτεία συνάπτουμε με τα απομεινάρια του πολιτισμού μας . Από δύο βασικά στάδια πέρασε ιστορικά αυτή η σχέση : πρώτα απ’  την ανάγκη της εθνικής αξιοποίησης και ύστερα απ’  την ανάγκη της οικονομικής εκμετάλλευσης . Το πρώτο στάδιο έλαβε χώρα αμέσως μετά την εθνική απελευθέρωση , όπου τα μνημεία έγιναν το κέντρο της εθνικής διαμόρφωσης , το μέσο καλλιέργειας της εθνικής συνείδησης και το πειστήριο της ιστορικής συνέχειας . Το δεύτερο βήμα έγινε , όταν η ανάπτυξη του τουρισμού υπέδειξε μια νέα δυνατότητα αξιοποίησης .

Έτσι , όμως , διαμορφωμένη η σχέση μας με τα μνημεία κατέληξε ψυχρή , κενή και ψεύτικη . Δεν είναι μόνο που δυσκολευόμαστε να αντλήσουμε αισθητική απόλαυση και ιστορική γνώση απ’  τη θέασή τους . Είναι κυρίως που αδυνατούμε να επικοινωνήσουμε μαζί τους και να αφήσουμε τη φωνή των προγόνων μας να μιλήσει εντός μας . Γιατί όσο δυνατή κι αν αντηχεί αυτή η φωνή , καμία ελπίδα δεν έχει να ακουστεί μες στην οχλοβοή του πλήθους , που βιαστικό , θορυβώδες κι αποστασιοποιημένο σπεύδει στους αρχαιολογικούς χώρους , πιο πολύ από μία αίσθηση υποχρέωσης παρά ανάγκης .

Απ’  την εθνική υπερηφάνεια ξεπέσαμε στο συμφέρον κι από εκεί στην υποχρέωση : ακραία έκφραση του συμφέροντος είναι η αρχαιοκαπηλία κι ακραίο αποτέλεσμα της υποχρέωσης είναι η αρχαιολατρία . Στο ενδιάμεσο παρελαύνει ένα πλήθος άλλων , πιο συχνών και πιο οικείων , στάσεων : απ’  την πέτρα που θ’  αφαιρέσουμε ως την αισθητική βεβήλωση στην οποία θα προβούμε υπάρχει ένα σύνολο συμπεριφορών με κοινό γνώρισμα την ασέβεια . Μια ασέβεια που πριν απ’  όλα έχει ανεξίτηλα αποτυπωθεί στον υποβιβασμό των αρχαίων χώρων σε απλά αξιοθέατα προς τουριστική περιήγηση .  

 

Ο τόπος μας ως πολιτισμός: πώς αντιμετώπιζαν τον τόπο τους οι παλιοί και πώς τον αντιμετωπίζουν οι σύγχρονοι άνθρωποι
Για αιώνες ολόκληρους, σκλαβωμένους αιώνες, πέτρες ήταν, σωριασμένες οι πιο πολλές… τις έτρωγε ο χρόνος, διαβάζουμε στο άρθρο του Παντελή Μπουκάλα. Κι όταν με τον καιρό ακούστηκε το μακρυγιάννειο εκείνο «για τούτες εδώ τις πέτρες πολεμήσαμε», για σαλό θα τον πέρασαν πολλοί το στρατηγό, όπως σήμερα ακόμη περνάμε εμείς για σαλούς τους Γιαπωνέζους ή τους Γερμανούς που ξεφυτρώνουν και στα ερείπια εκείνα που δεν τα υποδεικνύει κανένας χρηστικός χάρτης. Ώσπου αποδείχθηκε πως οι πέτρες δεν είναι μόνο κειμήλια και παρακαταθήκη και αίγλη, δεν είναι μόνο πόρος της μνήμης αλλά και πόρος του χρήματος. Πόσα μέρη της Ελλάδος δεν χρωστάνε τη μισή του τουλάχιστον φήμη, άρα και τους μισούς επισκέπτες τους, στα μάρμαρά τους;». Και η Ελεονόρα Σκουτέρη συνοψίζοντας τονίζει πως είναι πολύ διαφορετική «… μια κοινωνία με ιστορική συνείδηση, δηλαδή ένας πολιτισμός που σέβεται αυτό που βρίσκει και σκέφτεται αυτό που θα αφήσει, κι αλλιώς εγγράφεται ένας πολιτισμός που θεωρεί τη φύση ως απλό πλαίσιο, το χώρο ως πεδίο δραστηριοτήτων, τα μνημεία και τις μνήμες των πολιτισμών που προηγήθηκαν ως εξάρτημα και την ιστορία ως πάρεργο, ως πολυτέλεια, ως διασκέδαση ή απλώς ως ανιαρή υποχρέωση…» [διάβασε το άρθρο ΠΕΤΡΕΣ του Παντελή Μπουκάλα και κείμενο της Ελεονόρας Σκουτέρη Ο ΤΟΠΟΣ ΜΑΣ ΩΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ στους ΘΕΜΑΤΙΚΟΥΣ ΚΥΚΛΟΥΣ σελ. 304 και 305 αντίστοιχα]