Η αλεξία ως πρόβλημα της καθημερινότητάς μας

Την μια μονότονη μέρα άλλη

μονότονη απαράλλακτη ακολουθεί,

θα γίνουν

τα ίδια πράγματα, θα ξαναγίνουν πάλι

Και καταντά το αύριο πια σαν αύριο να μη μοιάζει.

Το δικό μας αυριανό "αύριο" δεν θα μοιάζει καθόλου με το "χθεσινό χθες". Τα πράγματα δεν θα είναι ίδια, όπως πο­τέ άλλωστε δεν ήσαν ίδια. Αύριο όμως, θα είναι πολύ λιγότερο ίδια απ' ότι στο παρελθόν. Κι αυτό οπωσδήποτε γεννά μια αγονία, ένα φόβο. Πορευόμαστε προς ένα σχεδόν άγνωστο χώρο. Τα προ­βλήματα θα είναι αύριο πιο πολλά. Και -κατ' εμέ  το πιο μεγάλο πρόβλημα θα εί­ναι η αλεξία. Όχι πως δε θα έχουμε λέ­ξεις, θα έχουμε, αλλά οι λέξεις αυτές δε θα είναι επαρκείς ή θα είναι ανεπαρκείς για να εκφράσουν αυτό που η διάνοια θα φέρει. Τα όρια της γλώσσας φαίνεται πως έχουν εξαντληθεί. Της σκέψης όχι. Η σκέψη απέριορη και απεριόριστη. Ό­μοια και η γλώσσα βέβαια, αλλά όχι με τον καλπαστικό ρυθμό της σκέψης. Σκέπτομαι περισσότερα απ' όσα μπορώ να λέγω). Κι αύριο αυτό θα γίνει με ταχύτε­ρο ρυθμό. Και τότε, πώς θα εκφραστούν αυτά τα ιόντα και προϊόντα της σκέψης; Αυτό τουλάχιστον σε μένα προκαλεί α­μηχανία, που σημαίνει αδυναμία να σκε­φτώ. Απλώς διερωτώμαι.

Διερωτώμαι, αίφνης, για το εξής, πώς θα ονομασθώ όλο το πλήθος των επινοή­σεων που θα γεννήσει η παγκόσμια σκέ­ψη; Η σκέψη είναι σαν τη μήτρα της γυ­ναίκας που γεννά παιδιά. Δεν αρκεί να υ­πάρχουν "νονοί" για να δώσουν κάποιο όνομα. Πρέπει το όνομα να είναι και­νούργιο. Οι επινοήσεις και τα επιστημο-

νικά επιτεύγματα δεν είναι πρόβατα που δεν έχουν όνομα (αν και μερικά έχουν), ούτε παιδιά, που μπορεί να είναι συνο­νόματα. Κάθε καινούργια ανακάλυψη θέλει καινούργιο όνομα. Αν υπολογίζω καλά, κατά διάρκεια του 21 ου αιώνα θα έχουμε πάνω από 30.000 ανακαλύψεις, επιτεύξεις, θεωρίες κ.λ.π. Πώς να ονο­μασθούν αυτά; Που θα βρεθούν λέξεις;

Η παλαιά λατινική, ως γλώσσα της ε­πιστήμης, έχει προ πολλού εξαντλήσει τα όρια της. Ούτε στη βοτανολογία δεν χρησιμοποιείται πια. Η γαλλική ομοίως. Μένει η αγγλική, αλλά και αυτή έχει "κουραστεί". Βρίσκεται στο όριο της ε­ξάντλησης. Και γι' αυτό υδροδοτείται συνεχώς από την ελληνική, που δυστυ­χώς χρησιμοποιείται σαν "βαστάζος", ε­πειδή ο λαός που τη χρησιμοποιεί ως μη­τρική έπαψε να δημιουργεί κάτι σημα­ντικό στη γλώσσα αυτή. Όμως, όσο κι αν η ελληνική με την αστείρευτη αναπαρα­γωγική και αναπλαστική ικανότητα που διαθέτει, τροφοδοτεί τον παγκόσμιο επι­στημονικό λόγο με το δικό της λεξιλό­γιο, ούτε και αυτή τελικά θα μπορέσει να ανταποκριθεί στη διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση λέξεων. Και τότε φοβάμαι ότι θα γίνει κάτι που άρχισε ήδη να γίνεται από πολύ καιρό, πρώτα στην Αμερική όπου εκεί λόγω έλλειψης μεγάλων γλωσσικών κοιτασμάτων διαμορφώθηκε μια γλώσ­σα φτιαχτή, κωδική. Εννοώ ότι θα φτια­χτούν λέξεις που δεν θα είναι λέξεις, αλ­λά ακρωνύμια ή αρκτικόλεξα, λέξεις δη­λαδή που σχηματίζονται από τα αρχικά γράμματα ή τις αρχικές συλλαβές άλλων λέξεων, που σε παλαιότερη εποχή λέγο­νταν βραχυγραφίες ή συντομογραφίες.

Έτσι σήμερα χρησιμοποιούμε λέξεις που από μόνες τους δεν είναι, όπως εί­ναι φυσικό να είναι, εννοηματημένες λέ­ξεις αλλά ανόητες λέξεις. Νόημα λαμ­βάνουν όταν συμπεριληφθούν τα νοή­ματα και των άλλων λέξεων από τα αρ­χικά των οποίων σχηματίσθηκαν. Παίρ­νω για παράδειγμα τις ευρύτατα χρησι­μοποιούμενες λέξεις "λέιζερ" από το αγ­γλικό laser που είναι ακρωνύμιο της έκ­φρασης Lighl Amplification by Stim­ulated Emission of Radiation (=ενίσχυ-ση φωτός με εξαναγκασμένη ακτινοβο­λία), τη λέξη "νάυλον" που πιθανόν προ­έκυψε από το συμφυρμό των δεύτερων συλλαβών που περιέχονται στις λέξεις vinyl (βινύλιο) και rayon (ραϊγιόν), τη λέξη ναζί-ναζής που είναι επίσης συμ-φυρμός της αρχικής συλλαβής της λέξης National (=εθνικός) και της δεύτερης συλλαβής της λέξεως sozialist, τη λέξη γιάπης-γιαπάκι, που είναι ακρωνύμιο (yuppy-yuppie) των αγγλικών λέξεων young (νέος) urban (αστικός) profes­sional (επιχειρηματίας). Βέβαια, το φαι­νόμενο είναι πολύ παλαιό. Συντομογρα-φίες και βραχυγραφίες είχαμε από την αρχαία εποχή, όπως το λατινικό SPOR (Senatus Populi Romani = Σύγκλητος του Ρωμαϊκού λαού) ή το "σνομπ" (snob) από το sine nobilitate (= χωρίς ευγένεια). Στην Αμερική γίνεται κατά­χρηση τέτοιων λέξεων, επειδή, όπως εί­παμε, οι άνθρωποι εκεί δεν έχουν πλού­σιο γλωσσικό υπέδαφος. Ακόμη και η λέξη Γιάνκης (yankee) είναι συμπροφορά του Jan Kees (αγγλικά John Cheese) που δόθηκε στους Αγγλους αποίκους της Αμερικής από τους παλαιότερους Ολ­λανδούς αποίκους.

Σήμερα όμως, που η Αμερική προη­γείται σε όλους τους τομείς (οικονομία, επιστήμη, πολιτική, ένοπλες δυνάμεις, ΜΜΕ, διαφήμιση, αθλητισμός, έγκλη­μα, ναρκωτικά κ.λ.π.) χρειάζεται να χρησιμοποιεί σχεδόν καθημερινά νέες λέξεις, όπως π.χ. το έιτζ (AIDS) που εί­ναι ακρώνυμο του Aquired Immune De­ficiency Syndrome (= Σύνδρομο Επί­κτητης Ανοσιολογικής Ανεπάρκειας), οι οποίες τέτοιες λέξεις ,σαν το έιτζ, μετα­δίδονται σε όλες τις γλώσσες της γης, και σιγά-σιγά απαρτίζουν μια βαβελική κατασκευή. Ποιος, παραδείγματος χά­ριν, Έλληνας μπορεί να καταλάβει ότι το "νεοελληνικότατο" Ε.Ι.Τ.Χ.Δ. (εϊτου-χουδού) είναι το Ερευνητικό Ινστιτούτο Τεχνικών Χημικών Διεργασιών; Και τί, τέλος πάντων, σημαίνει Π.Ι.Κ.Π.Α. που ακούμε τόσο συχνά;

Φοβάμαι ότι στο μέλλον η κατα­σκευή τέτοιων "λέξεων" θα είναι πιο πυ­κνή, οπωσδήποτε εξυπηρετική στις άμε­σες και πιεστικές ανάγκες της ζωής, αλ­λά μακροπρόθεσμα επιβλαβής για την υπόσταση όλων των γλωσσών της γης, επιβλαβής ακόμα και για τη πνευματική ζωή που δεν είναι δυνατόν να εκφραστεί με λέξεις τεχνητής κατασκευής. Κι ό­μως, είναι ανάγκη να δημιουργούνται συνεχώς νέες λέξεις, που η εκμάθηση τους θα είναι αδύνατη και που για να συ­νεννοηθούμε θα πρέπει να έχουμε απα­ραιτήτως μαζί μας έντυπο ή ηλεκτρονι­κό λεξικό. Κάθε επιστημονικός τομέας θα δημιουργεί νέους όρους που θα είναι ακατάληπτοι στους μη ειδικούς, στους μη ανήκοντες στον τομέα. Σήμερα, ένας κλασικός φιλόλογος της δικής μου εποχής, αδυνατεί, παρόλο που έχει διδαχθεί γλωσσολογία, να κατανοήσει τη νέα ο­ρολογία της γλωσσολογίας. Οι νέοι αυ­τοί όροι δίνουν τη δυνατότητα στην επι­στημονική σκέψη να πάει ακόμη πιο βα­θιά, αλλ' έτσι, προχωρώντας όλοι στο βάθος, δεν "βλεπόμαστε", δεν "συναγροικιόμαστε", κι αύριο θα έχουμε αδυ­ναμία να συνεννοηθούμε. Δεν θα μπο­ρούμε να κατανοούμε το τι λέει και το τι γράφει ο άλλος. Κι ενώ θα πλουτίζεται το επιστημονικό λεξιλόγιο μας, θα φυραίνει το λεξιλόγιο της καθημερινής επι­κοινωνίας, θα πέφτει χαμηλά το γλωσσι­κό επίπεδο του τύπου, έντυπου και ηλε­κτρονικού, που ήδη έχει πέσει αισθητά, θα κοπεί η επαφή των ανθρώπων με τα μεγάλα γλωσσικά τους μνημεία και θα ε­μποδιστεί η ανάδυση και ανάδειξη νέων μεγάλων μορφών λογοτεχνίας. Εκτός πια κι αν παραχθεί άλλου τύπου λογοτε­χνία με κ(οδικές λέξεις.

Δεν νομίζω ότι στο πρόβλημα που θα προκύψει μπορεί να δοθεί μια λύση. Λύ­σεις οποιασδήποτε θα βρεθούν. Κάποτε α­πό τον Βιλφρέντο Παρέτο είχε προταθεί η αριθμογλώσσα, αλλά δεν πήρε κανένα σχηματισμό. Ο Τζώρτζ Όργουελ με το υ­ποθετικό "Νιουσπικ" (= Καινογλώσσα) βρέθηκε πιο κοντά στη μεταπολεμική γλωσσική πραγματικότητα. Δεν χρειάζο­νται λέξεις που θα εκφράζουν συναισθή­ματα, στοχασμό, ηθικές ποιότητες, συ­γκινήσεις, ευαισθησίες. Μια μαθηματι­κή γλώσσα θα έδινε απλές λύσεις. Γιατί π.χ. να λέμε καλός και κακός; Αρκεί το καλός και το "πλην καλός" που γράφεται και πιο σύντομα - καλόςΐ Γιατί καλός και καλύτερος; Αρκεί το "καλός στη δευτέρα" (καλός2). Και αυτή η αριθμοποίηση των λέξεων βολεύει, γιατί αποφεύγεται η σύγκριση που είναι η δημοκρατία της σκέψης. Οι λαοί μελλοντικά θα ζήσουν με λιγότερη δημοκρατία. Η συμμετοχή τους στα κοινωνικά δρώμενα και η πα­ρέμβαση τους στα κέντρα εξουσίας θα είναι ανεπαίσθητη. Η ζωή θα περιορι­σθεί σε ένα διώροφο σύστημα, παραγω­γή - κατανάλωση. Χωρίς πάντα η κατα­νάλωση να σημαίνει απόλαυση και χω­ρίς πάντα η απόλαυση να σημαίνει χαρά, πρωτίστως αισθητική. Όσο θα προχω­ρούμε στο χρόνο, τόσο θα διαπιστώνεται πως η δημοκρατία είναι ένα ανέφικτο, αλλά και όχι ευκταίο πολίτευμα. Οι αριθμάνθρωποι του μέλλοντος θα ζήσουν χωρίς δημοκρατία.

Αυτό που ίσως εκ των πραγμάτων θα προκύψει σαν (όχι ως) λύση στο γλωσ­σικό ζήτημα είναι μια πολύγλωσσα. Μια γλώσσα πολυγλωσσική, σχηματισμένη από λέξεις όλων των λαών της γης που συμμετέχουν στην παραγωγή του σύγ­χρονου πολιτισμού, στο βαθμό που ο πα­ραγόμενος σήμερα πολιτισμός μπορεί να θεωρηθεί πολιτισμός. Σε ένα σύγχρονο λεξικό που καταγράφει, στο βαθμό που αυτό είναι δυνατό, τις σήμερα χρησιμο­ποιούμενες λέξεις παρατηρώ ότι κατά έ­να ποσοστό, που υπερβαίνει το ένα τρί­το, οι λέξεις αυτές είναι αγγλικές ή ελληνοποιημένες τουρκικές, γαλλικές, αλ­βανικές κ.λ.π. Πρόσφατα, χάρη στον κι­νηματογράφο (ταινίες "Νίντζα"), χάρη στις μοτοσικλέτες, τα αυτοκίνητα και άλλα ηλεκτρονικά μηχανήματα κι ακό­μη χάρη στη διάδοση των λεγόμενων "πολεμικών τεχνών" έχουμε στη χώρα μας εισαγωγή λέξεων και από τη χώρα του "Ανατέλλοντος Ηλίου", όπως το "καράτΓ.", "ζίου-ζίτσου" "γιαμάχα", "μαζντάκι". Ωστόσο, παρά την αναμφί-σβητη πρόοδο των Ιαπώνων σε κλει­στούς τομείς, ελάχιστα η γλώσσα τους έχει "μπολιάσει" την παγκόσμια γλώσ­σα με λέξεις ιαπωνικής κατασκευής. Δεν είναι τόσο η δυσκολία της προφοράς. Είναι γιατί οι Ιάπωνες από την αρχή της βιομηχανικής τους ανάπτυξης επί αυτο­κράτορα Μούτσου Χίτο, είχαν ένα δυτι-κόστροφο προσανατολισμό. Για να δι­εισδύσουν στη Δύση χρησιμοποιούν γλωσσική αμφίεση δυτική. Δεν παρατη­ρείται ιαπωνικός γλωσσικός ιμπεριαλι­σμός.

Το πρόβλημα όμως θα πάρει άλλη μορφή, όταν μετά από 20 χρόνια θα αρ­χίσει η εκτίναξη της κινεζικής βιομηχα­νίας σε ύψη που θα ξεπερνούν σε μεγέ­θη παραγωγής την ιαπωνική και την α­μερικάνικη, φυσικά και την ευρωπαϊκή βιομηχανία. Και το πιο σημαντικό: το κόστος παραγωγής θα είναι απίστευτα χαμηλό. Οι Κινέζοι, φυσικά, καθώς είναι υπερήφανοι για τη γλωσσική τους παρά­δοση (η κινεζική και η ελληνική είναι οι πιο "συντηρητικές", δηλαδή συνδεδεμέ­νες με τις ρίζες τους γλώσσες), θα ονο­ματίζουν τα προϊόντα τους, τεχνικά, καλλιτεχνικά, πνευματικά κ.λ.π. με δι­κές τους λέξεις. Καθώς τα "προϊόντα" αυτά θα εκτοπίζουν τα αμερικάνικα, ευ­ρωπαϊκά και ιαπωνικά, θα εκτοπίζουν και τις λέξεις που τα εκφράζουν. Αυτό που ο Σάμιουελ Χάντιγκτον ονομάζει "σύγκρουση πολιτισμών", εγώ το ονο­μάζω "σύγκρουση γλωσσών", παρόλο

που στο βάθος κρύβεται η σύγκρουση των οικονομιών. Περί τα τέλη του 21ου αιώνα η κινεζική θα τείνει να εξελιχθεί σε παγκόσμια γλώσσα, αφού ήδη την ο­μιλεί το ? των κατοίκων της γης.

Η κινεζική όμως δεν είναι απλώς μια άλλη γλώσσα, είναι και ένας άλλος τρό­πος σκέψης. Λίγο ως πολύ όλες οι ευρω­παϊκές (εννοώ τις δυτικοευρωπαϊκές) γλώσσες έχουν ένα κοινό παρανομαστή, ένα κοινό γλωσσικό υπέδαφος, κυρίως ελληνικό και λατινικό. Και για να γίνω πιο κατανοητός, ένας· απόφοιτος του πα­λαιού ελληνικού γυμνασίου, που διδά­χθηκε λατινικά, έστω κι αν δεν διδάχθη­κε καθόλου αγγλικά ή γαλλικά, μπορεί να αναγνωρίσει σε μια ευρωπαϊκή εφημερί­δα (κυρίως αγγλική, γαλλική, ιταλική, ι­σπανική) πάνω από 2000 λέξεις, πράγμα που τον κάνει μερικώς "μέτοχο" της ξέ­νης γλώσσας, έστω κι αν συνολικά την α­γνοεί. Με την κινεζική όμως και στην προφορική και στην έντυπη μορφή της δεν ισχύει το ίδιο.

Ένας δυτικοευρωπαίος έχει δυσκο­λίες να διαβάσει μια ρωσική ή βουλγα­ρική ή σερβική εφημερίδα, όχι μόνο για­τί η σλαβική ανήκει σε άλλη γλωσσική κατηγορία, αλλά και λόγω της γραφής. Για τον Έλληνα όμως η δυσκολία είναι πιο μικρή γιατί η σλαβική, ή λεγόμενη "κυριλλική", είναι παραλλαγή της πα­λαιάς μεγαλογράμματης ελληνικής γρα­φής. Οι Ρώσοι δεν φαίνονται πρόθυμοι, στο όνομα κάποιου επιδερμικού εξευ­ρωπαϊσμού, να θυσιάσουν τη γλώσσα τους και τη γραφή τους, όπως έκαναν στα χρόνια των τσάρων, όπου η γαλλική, ως επίσημη γλώσσα, είχε υποκατα­στήσει τη ρωσική ακόμα και στα αστικά σαλόνια, ακόμη και στη γλώσσα των α­ξιωματικών. Μετά από 10 χρόνια η Ρω­σία θα ξαναμπεί στο παιχνίδι της παγκό­σμιας κυριαρχίας. Καμία χώρα της γης δεν έχει τις εκτάσεις της, τα ορυκτά της, τον δασικό και αλιευτικό της πλούτο, κυρίως τα νερά της, που μελλοντικά θα είναι κάτι πιο πολύτιμο κι από το πετρέ­λαιο. Μελλοντικά κι εμείς, μέσω αγωγού θα φέρνουμε νερό από τη Ρωσία. Και ξα­νά η ρωσική θα ξαναβρεί την αίγλη που είχε κατά τις πρώτες δεκαετίες μετά την μπολσεβική επανάσταση, τότε που πλούτισε το παγκόσμιο λεξιλόγιο με πλήθος πολιτικού χαρακτήρα λέξεις. Ει­δικά τη δική μας, τη "φόρτωσε" και με μια ιδιάζουσα συντακτική δομή: η ενέρ­γεια του ρήματος να μεταφέρεται στο ουσιαστικό και να μετατρέπεται το ου­σιαστικό. Π.χ. "ο επαίσχυντος τρόπος λήψης απόφασης", αντί του πραγματικά ελληνικού "που ελήφθη ή πάρθηκε η α­πόφαση". Φυσικά, η Ρωσία τούτη τη φο­ρά δε θα απλωθεί στον κόσμο μόνο δια της οικονομίας, ούτε φυσικά δια της κομμουνιστικής ιδεολογίας, που παραλί­γο να της χαρίσει την παγκόσμια κυριαρ­χία, αλλά δια του πανσλαβισμού και της ορθοδοξίας. Το αυριανό κέντρο της Ορ­θοδοξίας, εφόσον θα φθίνει μέσα στην τουρκοποίησή του (πάντες οι κληρικοί του Φαναριού είναι τούρκοι υπήκοοι) το Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης, θα εί­ναι η Μόσχα. Εκτός πια κι αν το Πα­τριαρχείο μετακινηθεί σε μια νέα Κων­σταντινούπολη, μια και η παλιά επισή­μως λέγεται Ισταμπούλ. Ο νέος ρόλος της Ρωσίας μελλοντικά θα δώσει νέο ρόλο και νέα αποστολή στη ρωσική γλώσσα.

Ανάλογες σκέψεις μπορούμε να κά­νουμε και για το μέλλον της αραβικής, μια και οι Άραβες κρατούν τα κλειδιά του πετρελαίου, για το ρόλο της ινδικής που ήδη ομιλείται από ένα δισεκατομμύ­ριο ανθρώπους και για το μέλλον της ι­σπανικής και πορτογαλικής, που ομιλού­νται ως μητρικές γλώσσες από λαούς που ξεπερνούν σε πληθυσμό τους λαούς που χρησιμοποιούν ως μητρικές την αγ­γλική και γαλλική. Στην περίπτωση αυ­τή, ο κίνδυνος για τη ζώσα διατήρηση των γλωσσών, οι οποίες ομιλούνται από πληθυσμό μικρού όγκου είναι προφανής. Και γίνεται ακόμη πιο προφανής για τους λαούς εκείνους που έχουν ασθενή οικονομική και πνευματική παρουσία και μειωμένη εθνική ευαισθησία.

Προφανής, λοιπόν, είναι ο κίνδυνος και για την ελληνική. Αρκεί να μελετή­σουμε και να μετρήσουμε τις ξενόγλωσ­σες επιγραφές για να αντιληφθούμε ότι ο γλωσσικός Αννίβας ή μάλλον Αττίλας δεν είναι ante portas, βρίσκεται ήδη προ πολλού εντός των πυλών. Ωστόσο, δεν ανησυχώ για το μέλλον της ελληνικής, όσο ανησυχώ για το μέλλον των Ελλή­νων. Λατίνοι σήμερα δεν υπάρχουν κι ό­μως η λατινική υπάρχει, σπουδάζεται, μορφώνει ανθρώπους. Μπορεί να μην ο­μιλείται αλλά πάντως διαρκώς, occa-sione data, χρησιμοποιείται και γραπτά και προφορικά. Προβλέπω ότι στο μέλ­λον που έρχεται - και έρχεται αφάνταστα γρήγορα - οι ελληνικές λέξεις θα χρησι­μοποιούνται όλο και πιο πολύ, λόγω α­δυναμίας άλλων γλωσσών να γεννήσουν αφθονία λέξεων (δεν ξέρω τις δυνατότη­τες της κινεζικής) στο βαθμό που μπορεί να το κάνει η ελληνική. Παρόλο που βρίσκονται σε κάμψη οι κλασσικές σπουδές, δεν βρίσκεται σε κάμψη η έκ­δοση ελληνικών λεξικών. Είναι δεξαμε­νές λέξεων. Αν μέχρι τώρα υπολογίζο­νται σε 35.000 οι ελληνικές ή ελληνό-μορφες λέξεις που έχουν εισαχθεί στην αγγλική, πρέπει ένα ανάλογο ποσό να υ­πολογίζουμε και για την προσεχή εκατο­νταετία. Τόσο νομίζω ότι θα είναι η προ­σφορά της ελληνικής γλώσσας στο πα­γκόσμιο γλωσσικό ταμείο. Σήμερα - και το πείραμα αυτό έχει κάνει ο Ξενοφών Ζολώτας - μπορώ να ομιλώ την αγγλική με ελληνικές λέξεις. Αύριο αυτό μπορεί να γίνει ευκολότερα.

Το ζήτημα, λοιπόν, για μένα δεν είναι το τι θα γίνει η ελληνι­κή, αλλά το τι θα γίνουν οι Έλλη­νες. Χωρίς τους Έλληνες η ελλη­νική θα διατηρηθεί ως γλώσσα σπουδής, ως γλώσσα της επιστή­μης, ως γλώσσα μουσειακή, αλλά όχι ως γλώσσα ζωντανή. Με τους Έλληνες θα συνεχισθεί, θα αυξη­θεί, θα πλουτιστεί και θα πλουτί­ζει ακόμη περισσότερο την πα­γκόσμια γλώσσα. Αν υπολογίσου­με ότι στο διάστημα της τουρκι­κής δουλείας πλάστηκαν 60.000 νέες ελληνικές λέξεις και ότι με­τά την απελευθέρωση οι λέξεις αυτές δεκαπλασιάστηκαν, σε ση­μείο που στο Αρχείο του Λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών έχουν συγκεντρώσει δελτία με 7.000.000 ρίζες λέξεων! Π.χ. η λέξη γκρε­μός (αρχ. κρημνός) μας δίδει 117 τύπους λέξεων, εκ των οποίων οι 79 είναι λέξεις παράγωγες και σύνθετες από το γκρεμός (και όχι από το κρημνός), αλλ' οπωσδή­ποτε λέξεις διαφορετικές. Αυτή, λοιπόν, η πολλαπλασιαστική και αναπλαστική δύναμη της ελληνι­κής, που είναι πλούτος και για το παγκόσμιο λεξιλόγιο, δεν πρέπει να χαθεί. Και φυσικά δεν θα χα­θεί, αν ο ελληνικός κόσμος μένει στενά δεμένος με τη γλώσσα του, που είναι συνάμα φορέας ε­νός τεράστιου πολιτισμού, αν τη σπουδάζει, την καλλιεργεί και την πλουτίζει.

Παράλληλα, οι νέες κατακτή­σεις στον τομέα της μικροηλε­κτρονικής απαιτούν νέους τρό­πους σκέψης, που σε μεγαλύτερο βαθμό από τη γαλλική και τη γερ­μανική διαθέτει η δομή της αρ­χαίας ελληνικής. Πιστεύω, λοι­πόν, ότι αν σταματήσουμε να μι­σούμε ή να περιφρονούμε τη γλώσσα μας, αν συμφιλιωθούμε μαζί της, θα ζήσουμε αύριο σ' έ­να πνευματικό και επιστημονικό περιβάλλον πιο φιλικό προς εμάς