Σημαντικές επισημάνσεις για τη μελέτη του μαθήματος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Θεωρητικής Κατεύθυνσης.

Η ανάγνωση τους είναι ιδιαίτερα χρήσιμη πριν από την τωρινή δοκιμασία. Εισαγωγικά και για όλους όσους επιμένουν να δίνουμε SOS θα αναπαράγουμε φήμες για Μ. Πολυδούρη «Μόνο γιατί μ’ αγάπησες» και ασφαλώς ο αιώνιος Παπαδιαμάντης. Μερικοί τολμηροί μιλάνε για το επίκαιρο του Μανώλη Αναγνωστάκη. Σε τι συνίσταται η επικαιρότητα; Ίσως στις πεποιθήσεις του ποιητή της ανανεωτικής Αριστεράς ή στον απαραίτητο στις μέρες μας υπερρεαλισμό του Νίκου Εγγονόπουλου. Ίδωμεν! Προς το παρόν η μελέτη των επομένων είναι αναγκαία:

α) Σχετικά με τον συγγραφέα – ποιητή ή πεζογράφο: από το βιογραφικό του σημείωμα, ενδιαφέρουν τα στοιχεία εκείνα που ανιχνεύονται στο συγκεκριμένο κείμενο. Ειδικότερα, η οικογενειακή κατάσταση, τα προσωπικά βιώματα, οι σπουδές του Βιζυηνού ανιχνεύονται στο αυτοβιογραφικό «Αμάρτημα της μητρός μου». Η ιδιοσυγκρασία του Παπαδιαμάντη, η ιδιόμορφη βιοθεωρία του, η θρησκευτική του πίστη ανιχνεύονται στον ήρωα – προσωπείο του στο «Όνειρο στο κύμα».

Η αριστερή ιδεολογία του Μανώλη Αναγνωστάκη επηρεάζουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο το περιεχόμενο του κειμένου του «Στον Νίκο Ε.. 1949».

Επίσης ενδιαφέρουν τα βασικά στοιχεία της λογοτεχνικής «γλώσσας» του συγκειμένου ποιητή ή πεζογράφου, οι γενικότερες αρετές του έργου του και του συγκεκριμένου (εξεταζόμενου) κειμένου ειδικότερα.

β) Σχετικά με τα ποιητικά κείμενα:

- Η καβαφική ποίηση πρέπει να μελετηθεί ως ιδιαίτερη οντότητα και να κατανοηθούν τα βασικά χαρακτηριστικά της καβαφικής ποιητικής γλώσσας. Ιδιαίτερα τα στοιχεία εκείνα που εντοπίζονται στα εξεταζόμενα ποιήματα όπως είναι η ιστορική μέθοδος, η δημιουργία ιστορικοφανών προσώπων-προσωπείων του ποιητή, η καβαφική ειρωνεία και τα εκφραστικά της μέσα κλπ.

- Εκτός από το ποίημα της Μ. Πολυδούρη «Μόνο γιατί μ’ αγάπησες» που έχει παραδοσιακά – μορφικά κυρίως – χαρακτηριστικά αλλά και στοιχεία νεότερης ποίησης, τα υπόλοιπα εξεταζόμενα ποιήματα είναι αντιπροσωπευτικά δείγματα της νεότερης μοντέρνας ποίησης με σαφείς υπερρεαλιστικές επιρροές. Ο μαθητής οφείλει, επομένως, να γνωρίζει τα βασικά χαρακτηριστικά της μοντέρνας ποίησης.

γ) Σχετικά με τα πεζά κείμενα: απαιτείται γνώση βασικών στοιχείων θεωρίας της αφήγησης / αφηγηματολογίας όπως είναι οι αφηγηματικές τεχνικές (οπτική γωνία, τύπος του αφηγητή, αφηγηματικός χρόνος) αλλά και οι αφηγηματικοί τρόποι (το είδος της αφήγησης) που αξιοποιούνται στα πεζά κείμενα. Εκτός από τα γενικά στοιχεία αφηγηματολογίας ο μαθητής οφείλει να γνωρίζει τις ιδιαίτερες αφηγηματικές τεχνικές που αξιοποιεί ο συγγραφέας στο συγκεκριμένο κείμενο, τις αφηγηματικές καινοτομίες (όπως στην περίπτωση του Βιζυηνού) καθώς και τις αφηγηματικές αρετές του συγκεκριμένου κειμένου, τα ρεύματα – τις τεχνοτροπίες που ακολουθεί το συγκεκριμένο κείμενο.

Εξάλλου θα πρέπει να γνωρίζει βασικά στοιχεία για το διήγημα (χαρακτηριστικά γνωρίσματα, στοιχεία διαφοροποίησης από εκτενέστερες αφηγηματικές συνθέσεις όπως η νουβέλα και το μυθιστόρημα) , αλλά και στοιχεία για την ηθογραφία δεδομένου ότι και τα δύο εξεταζόμενα κείμενα έχουν ηθογραφικό χαρακτήρα ή έστω ηθογραφικά στοιχεία.

Επίσης θα πρέπει να γνωρίζει τους εκφραστικούς τρόπους – τα σχήματα λόγου που κοσμούν το κείμενο

δ)Ιδιαίτερη προσοχή να δοθεί:

α) στις σημειώσεις του βιβλίου για τους λογοτέχνες

β) στις υποσημειώσεις που παρατίθενται σε κάθε κείμενο

γ) στο σχόλιο που βρίσκεται στο τέλος του βιβλίου

Ως εξεταζόμενο μάθημα στις Πανελλαδικές εξετάσεις, η νεοελληνική λογοτεχνία έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

α) Αντικείμενο εξέτασης είναι ένα μικρό απόσπασμα του κειμένου (αν πρόκειται για πεζό κείμενο) ή ολόκληρο το ποιητικό κείμενο εκτός αν πρόκειται για εκτενή ποιητική σύνθεση όπως είναι ο «Κρητικός» οπότε δίνονται αποσπάσματα της.

β) Ακολουθούν τέσσερις (4) ερωτήσεις που αναφέρονται στο διδαγμένο κείμενο και μία (1) ερώτηση που αναφέρεται στο αδίδακτο – παράλληλο κείμενο.

Η ερώτηση (Α) βαθμολογείται με 15 μονάδες και αναφέρεται συνήθως σ’ ένα σημαντικό χαρακτηριστικό του κειμένου (στοιχείο μορφής ή περιεχομένου).

Παραδείγματα: Τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη έχουν χαρακτηριστεί εκτός των άλλων , και ως ψυχογραφικά. Να αναφέρετε τρία παραδείγματα μέσα από το απόσπασμα που σας δόθηκε, τα οποία επιβεβαιώνουν ότι το «όνειρο στο κύμα» μπορεί να θεωρηθεί και ψυχογραφικό διήγημα. (Θέμα 2009)

Τα χαρακτηριστικά της Επτανησιακής σχολής στον «Κρητικό» (Θέμα 2011).

Η ερώτηση (Β1) και η ερώτηση (Β2), αναφέρονται συνήθως σε τεχνικά – μορφικά χαρακτηριστικά του κειμένου και βαθμολογούνται με 20 μονάδες η καθεμία.

Παραδείγματα: Να αναφέρετε, με παραδείγματα μέσα από το κείμενο, πέντε από τα βασικά χαρακτηριστικά της διηγηματογραφίας του Βιζυηνού (Ερώτηση 2, Θέμα 2003). Σε ποιο πρόσωπο γίνεται η αφήγηση και γιατί έχει επιλεγεί αυτό; (Ερώτηση 3, Θέμα 2002).

Η ερώτηση (Γ1) αναφέρεται σ’ ένα μικρό χωρίο του αποσπάσματος του πεζού κειμένου ή σε κάποιους στίχους του ποιητικού κειμένου και απαιτεί σχολιασμό του σε 1 – 2 παραγράφους (130 -150λέξεις). Βαθμολογείται με 25 μονάδες.

Η ερώτηση (Δ1) απαιτεί το συγκριτικό σχολιασμό του διδαγμένου κειμένου με το παράλληλο αδίδακτο κείμενο.

Ο συγκριτικός σχολιασμός αναφέρεται συνήθως στο περιεχόμενο και εστιάζει σ’ ένα συγκεκριμένο θεματικό στοιχείο / μοτίβο, κοινό στα δύο κείμενα, ωστόσο, ενδέχεται η σύγκριση να είναι γενικότερη. Η ερώτηση Δ βαθμολογείται με 20 μονάδες.

Η ανάπτυξη αυτής της ερώτησης πρέπει να ξεκινά με το διδαγμένο κείμενο πάντα.

Οι απαντήσεις μας:

• Δε χρησιμοποιούμε εισαγωγικές φράσεις που επιβεβαιώνουν το δεδομένο του τύπου: «πράγματι… σίγουρα… όντως ο συγγραφέας επιδιώκει…»γιατί αυτό χρειάζεται να τεκμηριωθεί μέσα από την απάντηση.

• Οι απαντήσεις μας να είναι τεκμηριωμένες με παραδείγματα μέσα από το κείμενο όπως άλλωστε είναι και το σταθερό ζητούμενο σε όλες τις ερωτήσεις.

• Αποφεύγουμε την παράθεση χωρίων του κειμένου χωρίς σχόλιο. Τα χωρία του κειμένου είναι τεκμήρια που επαληθεύουν τις εκτιμήσεις μας δεν έχουν από μόνα τους αποδεικτική αξία.

• Δε χρησιμοποιούμε το όνομα του συγγραφέα όταν οι ερωτήσεις αναφέρονται στο περιεχόμενο του κειμένου, στον «κειμενικό» κόσμο, χρησιμοποιούμε το όνομα του ήρωα που κατά περίπτωση πρωταγωνιστεί ή του αφηγητή.

• Αποφεύγουμε τις φράσεις: «στο σημείο αυτό ο αφηγητής μας μιλά… μας λέει … μας ενημερώνει… μας γνωστοποιεί /πληροφορεί ότι…»,είναι προτιμότερες φράσεις του τύπου: στο σημείο αυτό αισθητοποιείται πιστοποιείται/ αποδεικνύεται /τονίζεται/ εξαίρεται κλπ.

Ÿ Οργανώνουμε το γραπτό μας σε παραγράφους, ώστε να είναι ευανάγνωστο.