ΔΙΑΛΟΓΟΣ

 

 « Αν η επικοινωνία είναι λειτουργία θεμελιακή κι αναγκαία στη ζωή των ανθρώπων ( για λόγους συμβίωσης, συνεννόησης και συνεργασίας ), ο διάλογος είναι το τελειότερο μέσο που ικανοποιεί αυτή την ανάγκη ». Κ. Τσάτσος

Ορισμός – γενικά : Ο άνθρωπος, το μόνο έλλογο ον στη φύση, είναι προικισμένος με το «λόγο», που δεν είναι μόνο η λογική αλλά και η δυνατότητα ομιλίας. Λόγω αυτής ακριβώς της ιδιότητας του μπορεί να επικοινωνεί με τους συνανθρώπους του, μέσω του διαλόγου, ο οποίος αναμφισβήτητα αποτελεί μια από τις καλύτερες και πιο άμεσες μορφές επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων. Δημιουργήθηκε από τότε που ο άνθρωπος ανακάλυψε τη γλώσσα κι εκφραζόταν με τον προφορικό λόγο. έτσι, μέσα από το διάλογο προσπαθεί να ανακαλύψει τον εαυτό του, τους άλλους ανθρώπους, καθώς και τον κόσμο που τον περιβάλλει. Μ’ αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να ανακαλύψει την αλήθεια, να έρθει πιο κοντά στο συνάνθρωπό του, για να αισθανθεί ασφαλής και να κατακτήσει με όποιον τρόπο μπορεί την ευτυχία.

Διάλογος είναι η ανταλλαγή απόψεων πάνω σ’ ένα θέμα με στόχο την προσέγγιση της αλήθειας. Είναι ένας δημοκρατικός τρόπος προσέγγισης άλλων απόψεων και γι’ αυτό η αξία του είχε τονιστεί από την αρχαιότητα.

Διάλογος < ρ. διαλέγομαι = συζητώ με όρους ( συνομιλία μεταξύ δύο ή περισσότερων ατόμων, με στόχο την ηθική και πνευματική πληρότητα ).

Προσφορά / σημασία / αξία διαλόγου

 

Ατομικό επίπεδο: Οδηγεί στην πληρέστερη γνώση του εαυτού μας , των αρετών κι ελαττωμάτων μας κι ευρύτερα στην αυτογνωσία και στην ψυχική πλήρωση και ισορροπία. Απαλλάσσει το άτομο από μικρότητες και πάθη και μειώνει τον εγωισμό. Οξύνει το νου κι αναπτύσσει την κρίση. Βοηθάει στην ψυχραιμότερη κι ορθότερη αντιμετώπιση των προβλημάτων. Αποκτά το άτομο εσωστρέφεια, ετοιμότητα, ευπρέπεια, ευγένεια, πνευματικό ήθος, δηλαδή, γνωρίζει να συζητά και να μαθαίνει. Βοηθάει στην προσέγγιση των ανθρώπων και την αρμονικότερη συμβίωσή τους. Η γόνιμη αντιπαράθεση απόψεων, αφυπνίζοντας κι ακονίζοντας το πνεύμα των συνδιαλεγομένων, καθιστά τους τελευταίους ικανούς να διαμορφώνουν τεκμηριωμένη άποψη, το άτομο απαλλάσσεται από κάθε είδους δεσμεύσεις ή περιορισμούς κι αποκτά ευρύτητα και πολυμέρεια πνεύματος. Έτσι, οι συνομιλητές δε διακρίνονται από δογματισμό, φανατισμό και μισαλλοδοξία.  Καλλιεργεί το πνεύμα. Ο διάλογος «γυμνάζει» πνευματικά τον άνθρωπο, γιατί αφυπνίζει τη νόηση και θέτει σε εγρήγορση τις δυνάμεις της λογικής. Διδάσκει τον άνθρωπο να κρίνει προσεκτικά, να στοχάζεται ορθολογικά και να επιχειρηματολογεί τεκμηριωμένα. Σημαντικότερο, ακόμη, είναι το ότι μπολιάζει ο πνεύμα με γνώμες και ιδέες και το εμποδίζει να επαναπαυτεί στις κατακτημένες γνώσεις, αλλά πάντα να ερευνά και να αναζητά νέες. Εξάλλου, η αλήθεια δεν είναι κτήμα κανενός. Και τούτο πάλι ο διάλογος μας το διδάσκει. Μόνοι μας πολύ λίγα μπορούμε να πετύχουμε σε πνευματικό επίπεδο. Το πιθανότερο μάλιστα είναι να προσκολληθούμε στην παραδομένη γνώση και να καταλήξουμε δογματικοί. Αντίθετα, ο διάλογος θέτει σε κίνηση το πνεύμα, αθροίζει τις διανοητικές δυνάμεις των συζητητών και με κύρια δύναμη όχι τη συμφωνία, όπως πιστεύεται, αλλά τη γόνιμη διαφωνία και την αντίρρηση καθιστά την εύρεση της αλήθειας ευκολότερο έργο.

Οικογένεια – διαπροσωπικές σχέσεις: Θεμελιώνει τις σχέσεις των μελών της οικογένειας σε σωστές και υγιείς βάσεις. Αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ουσιαστική επικοινωνία των μελών της οικογένειας και βοηθάει στη δημοκρατική αντιμετώπιση και διευθέτηση των προβλημάτων. Προωθεί τις σχέσεις των δύο φύλων στη βάση της ισότητας και προσφέρει ανάλογα πρότυπα στα παιδιά. Καλλιεργεί στα παιδιά κι άλλες κοινωνικές αρετές, όπως είναι η κατανόηση και η

ανεκτικότητα, ενώ παράλληλα αμβλύνει τον εγωισμό  και το ατομικιστικό πνεύμα, κάνει τα άτομα διαλλακτικά, δεκτικά διαφορετικής άποψης, κοινωνικά, ώριμα και υπεύθυνα. Γεφυρώνει το χάσμα των γενεών, που εκδηλώνεται με μεγάλη ένταση μέσα στην οικογένεια.

Με το διάλογο, επίσης, ικανοποιείται η έμφυτη τάση του ανθρώπου για επαφή κι επικοινωνία με το συνάνθρωπο. Οι σχέσεις αποκτούν ποιότητα κι αμεσότητα, προάγεται η ουσιαστική επικοινωνία και σφυρηλατείται η ομαλή κοινωνικοποίηση. Εξασφαλίζει την ειρηνική επίλυση των ανθρώπινων διαφορών. Γιατί, αν έξω από το διάλογο καραδοκεί το δίκαιο της πυγμής, στα πλαίσιά του καμία άλλη δύναμη δε γίνεται αποδεκτή πέρα από την ορθοφροσύνη. Με τα επιχειρήματα προσπαθεί να πείσει για το δίκιο του ο καλός συζητητής κι, αν τελικά αποδειχθούν σαθρά, δε διστάζει να αναγνωρίζει το σφάλμα του και να υποχωρήσει. Έτσι, και τα προβλήματα βρίσκουν τη λύση τους και οι ανθρώπινες σχέσεις στενεύουν.

Κοινωνία: Ο γόνιμος κι εποικοδομητικός διάλογος οδηγεί σε εκτόνωση των κοινωνικών συγκρούσεων αλλά και σε καταπράυνση των διάφορων διαπροσωπικών προβλημάτων. Προασπίζει την ειρήνη, όχι μόνο σε κρατικό αλλά και σε διακρατικό επίπεδο. Ενισχύει τη συνεργασία για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των διεθνών προβλημάτων.

Αποφεύγονται οι σκληροί ανταγωνισμοί , οι κοινωνικές αντιπαραθέσεις, ο φανατισμός, ο δογματισμός, με αποτέλεσμα να πετυχαίνεται η κοινωνική γαλήνη και η ομαλότητα. Τα άτομα αναπτύσσουν ορθές διαπροσωπικές σχέσεις, συνεργάζονται ομαλά και προωθούν το κοινωνικό συμφέρον. Ευνοεί την ομαλή προσαρμογή κι ένταξη του ατόμου στην κοινωνία.

Κατοχυρώνεται η πολυφωνία, η ελεύθερη άσκηση κριτικής και η δυνατότητα του πολίτη για συμμετοχή στα κοινά. Έτσι, στηλιτεύονται καταχρήσεις κι αυθαιρεσίες, αξιολογούνται κι ελέγχονται συστήματα και θεσμοί, γεγονός που διασφαλίζει την εύρυθμη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Άλλωστε, ο διάλογος είναι το «οξυγόνο» της δημοκρατίας, καθώς κατοχυρώνει την ελευθερία και διασφαλίζει την ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών. Είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ορθή επίλυση των προβλημάτων, εκτονώνει την ένταση και συμβάλλει στη διατήρηση της πολιτικής ομαλότητας και της κοινωνικής σταθερότητας.

Παρέχει τη δυνατότητα στα κόμματα της αντιπολίτευσης να ελέγχουν την κυβέρνηση και να προστατεύουν τον πολίτη από τυχόν αυθαιρεσίες των κυβερνώντων. Εύστοχα, λοιπόν,  ο διάλογος ονομάζεται «παιδί της δημοκρατίας», καθώς μάλιστα τα αυταρχικά, απολυταρχικά καθεστώτα δεν επιτρέπουν το διάλογο, την πολυφωνία. Η Βουλή θέτει ερωτήματα για συζήτηση, δε λαμβάνει αποφάσεις χωρίς διάλογο. Η Αρχαία Αγορά ήταν το επίκεντρο των φιλοσοφικών και μη συζητήσεων.

Ο διάλογος μεταξύ επιστημόνων διευκολύνει την πορεία προς τη γνώση. Οι αντιθέσεις, οι απορίες, οι αμφισβητήσεις που προκύπτουν από την ανταλλαγή απόψεων δίνουν ερέθισμα για την ανάπτυξη ουσιαστικού προβληματισμού, ο οποίος       στοχεύει στην προσέγγιση της αλήθειας και στην πρόοδο των επιστημών και του πολιτισμού. Ο διάλογος, λοιπόν, αποτελεί την «ωστική» δύναμη για την ανάπτυξη των γραμμάτων, των τεχνών και των επιστημών. Προωθεί την κριτική σκέψη, τον έλεγχο, την ανάλυση, την αναζήτηση. Ερεθίζει τη φαντασία, γονιμοποιεί και τονώνει τη δημιουργία. Δημιουργεί νέους αισθητικούς ορίζοντες και γενικά παρακολουθεί τον κύριο σκοπό της Τέχνης, που είναι η αποκάλυψη του ωραίου και της αλήθειας.

Εργασία: Συμβάλλει στην επίλυση πολλών προβλημάτων μεταξύ των εργαζομένων κι εργοδότη.

Επιστήμη: Αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την προσέγγιση της αλήθειας και την προώθηση της έρευνας.

Παιδεία: Δίνει τη δυνατότητα στους μαθητές να συμμετέχουν στη διαδικασία της διδασκαλίας, την κάνει πιο ευχάριστη κι αποτελεσματικότερη και διευκολύνει την αφομοίωση των γνώσεων. Κινητοποιεί τη σκέψη των μαθητών, ενεργοποιεί τη διαδικασία πρόσληψης των γνώσεων, αναπτύσσει την κρίση τους και διαμορφώνει σε κλίμα ελευθερίας την προσωπικότητάς τους. Αναβαθμίζει τις σχέσεις διδασκόντων – διδασκομένων, βοηθώντας να μπει φραγμός στη μέχρι πρότινος  μονόδρομη σχέση τους. Παύει, έτσι, ο παιδαγωγός να είναι ένας μηχανικός  πομπός γνώσεων και οι διδασκόμενοι παθητικοί δέκτες γνωστικών στοιχείων.

Προϋποθέσεις – αρχές διαλόγου

 

Οι αρχές που πρέπει να διέπουν το διάλογο, ώστε αυτός να είναι εποικοδομητικός είναι :

Κοινό πνευματικό επίπεδο, ώστε να μην ξεπερνούν κάποια όρια που εκμαυλίζουν το πνεύμα του διαλόγου,  ευρεία γνώση του αντικειμένου συζήτησης, ώστε να αποφεύγονται άσκοπες και κουραστικές παρεμβάσεις και πρόθεση για αποδοχή της θέσης εκείνης που θεμελιώνεται με την πειθώ των επιχειρημάτων.  

Απαλλαγή από προκαταλήψεις, δόγματα, σκοπιμότητες και φανατισμό, καθώς  ο τελευταίος «κοντρολάρει» τη συζήτηση. Καλοπροαίρετη διάθεση συνομιλητών, απαλλαγμένοι από εμπάθεια, μισαλλοδοξία, εγωισμό και προσωπικές εμπάθειες – ζήλιες, αντιπάθεια. Οι διαλεγόμενοι πρέπει να είναι έτοιμοι να αποδεχθούν την αντίθετη γνώμη,  αν αυτή αποδειχθεί.

Όταν ο συνομιλητής υποστηρίζει μια θέση, να στρέφεται σταθερά στο θέμα, χωρίς άσκοπες και κουραστικές παρεκβάσεις. Στόχο του έχει να φωτίσει το θέμα, όχι να νικήσει το συνομιλητή του. Τη δύναμη του λόγου του δεν τη συνδέει με την ένταση της φωνής, αλλά με την ευστάθεια των επιχειρημάτων, τη σαφήνεια των προτάσεων, τη συνύφανση των λόγων του την αρχή του επαρκούς λόγου. Αυτή η αρχή υποδεικνύει στον έντιμο συζητητή για ό,τι λέει να έχει έτοιμα τα αποδεικτικά στοιχεία, που οδηγούν αβίαστα κι αποκλειστικά μόνο στο συμπέρασμα που αυτός υποστηρίζει. Σύμφωνα με την αρχή δεν καταδέχεται να χρησιμοποιεί στοιχεία ανεξακρίβωτα ή ανεπιβεβαίωτα ή να παραθέτει αξιολογήσεις που δεν έχουν γίνει καθολικά αποδεκτές. Αυτονόητο ότι όταν του επισημαίνεται ανεπάρκεια

επιχειρημάτων ( κενότητα, αοριστία, χάσματα ) οφείλει μ’ ευλάβεια να υποχωρεί. Κι αντίστροφα, με την ίδια ευλάβεια έχει χρέος να επισημαίνει την ασθένεια των λόγων του συνομιλητή του, όταν εκεί διαπιστώνει ότι δε λειτουργεί η αρχή του πολύπαθου επαρκούς λόγου.

Διαρκής έλεγχος της ακρίβειας, της εγκυρότητας και της πληρότητας των επιχειρημάτων των διαλεγομένων. Οι τελευταίοι δεν πρέπει να χρησιμοποιούν ανεξακρίβωτα και παραπλανητικά στοιχεία.

Απαιτείται αλληλοσεβασμός, ηρεμία, ψυχική ευγένεια ανεκτικότητα στις απόψεις των άλλων, ώστε να διατηρείται υψηλό το επίπεδο του διαλόγου, χωρίς οξύτητες, προσωπικές αντιδικίες και ύβρεις.

Αυτοπειθαρχία κι αυτοσυγκράτηση των συνδιαλεγομένων, λογικά επιχειρήματα που θα πετύχουν την πειθώ ( επαρκή και πειστικά ), ειλικρίνεια στις τοποθετήσεις μας και καλοπροαίρετη διάθεση, ελευθερία και θάρρος γνώμης.

Ήπιο κλίμα, δημοκρατικό, κλίμα ελεύθερης σκέψης κι έκφρασης, χρόνος επαρκής και ίσος για όλους, χώρος ευπρεπής και κατάλληλος.

Πρέπει να υπάρχει δυνατότητα ελιγμών στη συζήτηση, κοινή γλώσσα, αποφυγή της γενίκευσης αλλά και της άστοχης απλοποίησης, ακριβολογία, αποφυγή της βιασύνης στην εξαγωγή συμπερασμάτων, η αποδοχή του πολλαπλού της αλήθειας: η κάθε πλευρά προσεγγίζει την πραγματικότητα από μια διαφορετική οπτική, που εξαρτάται από τις ιδιαίτερες πεποιθήσεις και τα συμφέροντά της. Η βασική αυτή διαπίστωση πρέπει να είναι σεβαστή στο διάλογο. Η αναζήτηση της αλήθειας δεν μπορεί να είναι μονόδρομος. Όποιος διακηρύσσει ότι διαθέτει το αλάθητο και προσπαθεί να μονοπωλήσει ή να επιβάλλει την αλήθεια, αντικειμενικά υποβαθμίζει το διάλογο.

Η συνειδητοποίηση της λειτουργίας του διαλόγου κάνει το φρόνιμο συζητητή να μη βιάζεται να μιλήσει, αλλά να παρακολουθεί με προσοχή όσα λέγονται. Έτσι, ωριμάζει και η δική του σκέψη., ώστε να προσφέρει κάτι καλύτερο αργότερα στην κοινή προσπάθεια. Γνωρίζει, άλλωστε, ότι συχνά προσφέρει πιο πολλά με την προσεκτική ακρόαση ή το ερευνητικό του βλέμμα ή με μια επίκαιρη διατύπωση απορίας, που κινητοποιεί δημιουργικά κάποιον άλλο συνομιλητή πιο ομιλητικό.

Αρετή του έντιμου και συνετού συνομιλητή είναι να διατηρεί πάντα σε υψηλό επίπεδο το διάλογο, ώστε να είναι γόνιμος. Και να γνωρίζει να αποχωρεί όταν διαπιστώνει ότι δεν υπάρχει κλίμα κατάλληλο από την πλευρά των συνομιλητών του. Ακόμη γενικότερη, μόνιμη και πηγαία αρετή του καλού συζητητή είναι: να προσέρχεται στο διάλογο με τόση προθυμία να πειστεί, όση έχει επιθυμία να πείσει, χωρίς ιδιοτέλεια και προκαταλήψεις κι άκαρπη εμμονή σε θέσεις που ελέγχονται αθεμελίωτες.

 Μια άλλη βασική προϋπόθεση για να προκύψει ο διάλογος είναι η αποπροσωποποίησή του. Δυστυχώς, ο νεοέλληνας δεν αποπροσωποποιεί σχεδόν ποτέ τις συζητήσεις του. Γι’ αυτό και στις συζητήσεις μας παρατηρεί κανένας, σχεδόν κατά κανόνα, να παρουσιάζεται τούτο το φαινόμενο: Ύστερα από τις πρώτες φράσεις οι πολλοί χάνουμε τη θέση μας και στη θέση του τοποθετούμε τον εαυτό μας, οπότε η συζήτηση μεταβάλλεται σε διαφωνία, η οποία πάλι μετατρέπεται σε προσωπική διένεξη. 

Θέματα για ανάπτυξη:

1. Ο διάλογος ευνοεί την επικοινωνία των ανθρώπων σ’ όλους τους τομείς της ζωής, έχοντας υπόψη μας ότι η σωστή του λειτουργία επιτυγχάνεται με την ελευθερία του λόγου, το δημοκρατικό κλίμα και γενικά τη λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών