1ο
Κριτήριο Αξιολόγησης
Προφορικός
και γραπτός λόγος
Μιλώντας για προφορικό και
γραπτό λόγο , έχουμε στην πραγματικότητα
να κάνουμε με μία περαιτέρω υποκατηγοριοποίηση της ομιλίας σε προφορική
και γραπτή . Η γλώσσα υπάρχει πρώτα και πάνω απ’ όλα ως προφορική επικοινωνία .
Η γραπτή ομιλία / επικοινωνία ιστορικά και ιεραρχικά ακολουθεί . Η προφορική
ομιλία είναι η άμεση πλευρά της γλώσσας , ενώ η γραπτή ομιλία η έμμεση πλευρά
της με τη μεσολάβηση του σημειακού συστήματος της γραφής . Ακόμη , η προφορική επικοινωνία είναι η
φυσική πλευρά της γλώσσας , που επιτελείται μέσω των φωνητηρίων οργάνων του
ανθρώπου , ενώ η γραπτή είναι τεχνητή διαδικασία , που προϋποθέτει τη γνώση της
γραφής . Όλοι οι άνθρωποι μιλούν , ενώ όλοι δε γνωρίζουν να γράφουν . Κι ακόμα
πρώτα μιλούν κι ύστερα μαθαίνουν , αν μάθουν , να γράφουν.
Με τη εφεύρεση της γραφής ,
την επινόηση δηλαδή ενός σημειακού συστήματος που – με μεγαλύτερη ή μικρότερη
επάρκεια ανάλογα με το είδος της γραφής και τη γλώσσα – παριστάνει τον
προφορικό λόγο , ο άνθρωπος μπόρεσε να εξασφαλίσει ορισμένα πλεονεκτήματα στο
επίπεδο της ομιλίας , της εφαρμογής του λόγου . Μπόρεσε πρώτα απ’ όλα να
νικήσει το χρόνο και το χώρο , γιατί ο γραπτός λόγος – όταν συντρέχουν και οι
κατάλληλες συνθήκες ( ύλη γραφής , κλιματολογικές συνθήκες κτλ. ) – διασώζει το
λόγο επ’ άπειρον , ενώ συγχρόνως τον κάνει προσιτό
και στα πιο απομακρυσμένα μέρη της Γης . Με τη γραφή ο λόγος γίνεται «αθάνατος». Παράλληλα , ο γραπτός λόγος συντηρεί την ιστορική μνήμη και ως
φορέας της ανθρώπινης εμπειρίας και γνώσεως γίνεται απαραίτητη προϋπόθεση για
τη διάσωση και μετάδοση κάθε μορφής πολιτισμού. Αντιθέτως , ο χαρακτήρας και η
προσφορά – καμιά φορά και η ίδια η ύπαρξη – ορισμένων πολιτισμών μας είναι
σχεδόν άγνωστοι , γιατί δεν παραδόθηκαν μέσω του γραπτού λόγου .
Τέλος , σύγχρονες ιδίως
μορφές επικοινωνίας που χρειάζονται μεγαλύτερη άνεση χρόνου στη διατύπωση ή ,
γενικότερα , μεγαλύτερη και επανειλημμένη προσπάθεια για την επίτευξη της
ανάλογης μορφής ( ακριβολογία , σαφήνεια , πυκνότητα
, λιτότητα , παραστατικότητα κτλ. ) , δηλαδή πιο σύνθετες και
|
πιο απαιτητικές μορφές
επικοινωνίας , όπως είναι η λογοτεχνία , η επιστήμη , η διοίκηση κτλ. ,
εξυπηρετούνται αναγκαστικά ή καλύτερα από το γραπτό λόγο . Δεν είναι λόγου χάρη
τυχαίο ότι η λογοτεχνία – πέρα από τις διαφορετικές κοινωνικές , πολιτιστικές
κ.ά. συνθήκες – εμφανίζεται , από αρκετά παλιά , κυρίως με τη μορφή του γραπτού
λόγου.
Σ’ αυτά τα πλεονεκτήματα του
γραπτού λόγου θα πρέπει να αντιπαρατεθεί μια χαρακτηριστική ιδιοτυπία του , που έχει από παλιά επισημανθεί άλλοτε ως
μειονέκτημα και άλλοτε ως πλεονέκτημα αυτής της μορφής του λόγου . Κάθε γραπτό
, το κείμενο γενικά , συχνά από τη φύση του επιδέχεται περισσότερες από μία
ερμηνείες . Το κείμενο δεν κάνει διάλογο με τον αναγνώστη του , έτσι είναι ανοιχτό σε περισσότερες ερμηνείες – άρα
και παρερμηνείες – του περιεχομένου του . Είναι πολυσήμαντο . Αυτή η ιδιότητα
δημιουργεί κινδύνους σε μερικούς
χώρους επικοινωνίας που
απαιτούν τη μονοσημία . Σε τέτοιους χώρους – όπως λόγου χάρη το φιλοσοφικό ή το
θρησκευτικό κείμενο – η αμφισημία ή η πολυσημία αποκλείονται εξ ορισμού . Το
περιεχόμενο του μηνύματος εδώ πρέπει να είναι ένα μοναδικό .
Αποσπάσματα από το βιβλίο του Γ. Μπαμπινιώτη
Θεωρητική Γλωσσολογία , σελ
. 88-93 , Αθήνα 1986
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
Α. Να χωρίσετε το κείμενο σε
ενότητες και να δώσετε έναν τίτλο στην καθεμιά.
Β. Να αναγνωρίσετε τα είδη
των ακόλουθων συλλογισμών ( άμεσος , έμμεσος , παραγωγικός , επαγωγικός ,
αναλογικός ).
Ι. Η προφορική ομιλία είναι
άμεσος τρόπος επικοινωνίας , ενώ η γραπτή είναι έμμεσος . Άρα η ομιλία μπορεί
να υλοποιηθεί με δύο διαφορετικούς τρόπους.
ΙΙ. Η επικοινωνία είναι
έμμεση όταν δεν επιτελείται απευθείας , αλλά διαμεσολαβείται.
|
Η γραπτή επικοινωνία
διαμεσολαβείται από το σημειακό σύστημα της γραφής . Άρα η γραπτή είναι έμμεση
επικοινωνία.
ΙΙΙ. Η προφορική γλωσσική
επικοινωνία επιτελείται μέσω των φωνητηρίων οργάνων του ανθρώπου . Άρα η γλώσσα
έχει μια άμεση , φυσική πλευρά.
IV. Ο λόγος είναι φορέας της
ανθρώπινης εμπειρίας και γνώσης. Η γραφή κάνει το λόγο « αθάνατο » , τον
διασώζει μέσα στο χώρο και το χρόνο . Άρα ο γραπτός λόγος είναι η προϋπόθεση
για τη συντήρηση και μετάδοση κάθε μορφής πολιτισμού .
V. Η επικοινωνία στη σύνθετη
, απαιτητική της μορφής εξυπηρετείται καλύτερα από το γραπτό λόγο .
Η λογοτεχνία είναι σύνθετη ,
απαιτητική μορφή επικοινωνίας . Εύλογα , λοιπόν , η λογοτεχνία εμφανίζεται
κυρίως με τη μορφή του γραπτού λόγου .
Γ. Με καθεμιά από τις
παρακάτω λέξεις να σχηματίσετε δύο προτάσεις , φροντίζοντας στη μία η χρήση της
λέξης να είναι δηλωτική και στην άλλη συνυποδηλωτική: προσιτός , αθάνατος ,
συντηρώ , πυκνότητα , ανοιχτός , νίκη.
|
2ο
Κριτήριο Αξιολόγησης
Ποιους
κινδύνους « κρύβει » η διαφήμιση
Η αθώα φαινομενικά προβολή
υπαρκτών ή ανύπαρκτων ιδιοτήτων ενός αγαθού « κρύβει » επιμελώς πολλούς
κινδύνους . Πίσω από τη δελεαστική και προκλητική εικόνα με το συγκεκριμένο
περιεχόμενο , πίσω από τη φανερή επιθυμία του διαφημιστή να κερδίσει την
προτίμηση του καταναλωτή λανθάνουν
σοβαρές λειτουργίες και ελλοχεύουν
αδιόρατοι κίνδυνοι .
Ο σοβαρότερος απ’ όλους
είναι η προσπάθεια να στερήσει τον άνθρωπο από την ελεύθερη βούληση του , τη
δυνατότητα δηλαδή να σκέφτεται και να αποφασίζει αυτός ο ίδιος . Η μέθοδος
είναι λίγο – πολύ γνωστή με τον καταιγισμό των διαφημιστικών μηνυμάτων που
δέχεται ακατάπαυστα ο « υπήκοος της καταναλωτικής κοινωνίας » τίθεται σε
λειτουργία ένας μηχανισμός με τον οποίο δημιουργούνται όλο και περισσότερες
ανάγκες , που κατά ένα μεγάλο μέρος δεν είναι πραγματικές αλλά εικονικές .
Καλλιεργείται , λοιπόν , η ψευδαίσθηση πως η ευτυχία του ανθρώπου εξαρτάται ,
σχεδόν αποκλειστικά , από την ικανοποίηση των αναγκών αυτών που , λόγω του
πλασματικού τους χαρακτήρα , συνεχώς αυξάνονται και πληθαίνουν και κορεσμό δεν
έχουν . Ο καταναλωτής μοιάζει με τις μυθικές Δαναϊδες , που ήταν υποχρεωμένες
να γεμίζουν ένα πιθάρι χωρίς πυθμένα . Η διαδικασία αυτή οδηγεί στην πνευματική
και ψυχική υποδούλωση του ανθρώπου . Άλλοι κι όχι ο ίδιος αποφασίζουν για τις
ανάγκες του , του υποβάλλουν τη θέλησή τους , του υπαγορεύουν στόχους και επιδιώξεις
, τον υποκαθιστούν και τον αιχμαλωτίζουν με τεχνητές ανάγκες . Είναι δε τόσο
ακατανίκητη η δύναμη της διαφήμισης , ώστε η τεχνική της υιοθετήθηκε και για
την εκπομπή πολιτικών μηνυμάτων . Είναι γνωστό ότι οι σύγχρονοι εκλογικοί
αγώνες διεξάγονται πια και με διαφημιστικά μηνύματα (spots).
Ασθμαίνων , ο άνθρωπος
προσπαθεί να ικανοποιήσει τις αυξημένες επιθυμίες του . Άγχεται , νιώθει
μειονεκτικά , διαταράσσεται η ψυχική του ισορροπία , εντατικοποιεί τη
|
δουλειά του , εξαντλείται .
Κι αν , παρά την προσπάθεια , οι επιθυμίες του δεν πραγματοποιηθούν ,
αναγκάζεται , όχι σπάνια , να χρησιμοποιεί αθέμιτα
μέσα που μειώνουν την αξιοπρέπειά του . Άτομα δε με μειωμένη την ικανότητα
ηθικής αντίστασης μπορεί να καταλήξουν στην εγκληματικότητα , τη διαφθορά .
Διαμορφώνονται πρότυπα ζωής
. Κάθε εποχή , βέβαια , διαμορφώνει και προβάλλει τα δικά της πρότυπα . Το κακό
είναι ότι τα πρότυπα που προβάλλει η διαφήμιση διαμορφώνονται με βάση την
επιδίωξη του μέγιστου κέρδους . Κύριο χαρακτηριστικό των πρότυπων αυτών είναι η
άνεση , η πολυτέλεια , η επίδειξη . Οι διαφημιστές , όμως , δε σταματούν εδώ ' για να εξυπηρετηθεί το
κέρδος της επιχείρησης , δε διστάζουν να διακωμωδήσουν πεποιθήσεις , να
προβάλουν αξίες , να ευτελίσουν σπουδαίες ανθρώπινες σχέσεις , όπως , λόγου χάρη
, ο έρωτας . « Η ρεκλάμα δε δημιουργεί μόνο αντικείμενο για τον πελάτη , αλλά
και πελάτη για το αντικείμενο ».
Κακοποιείται η γλώσσα . Ο
διαφημιστικός λόγος , σε αντίθεση με τον επιστημονικό λόγο που βασίζεται στο
λογικό έλεγχο της έκφρασης , είναι ο λόγος συναισθηματικός εντυπωσιακός . Το
χάσμα ανάμεσα στην ορθολογικότητα και τη διαφήμιση διερευνήθηκε στην εποχή μας
αμετάκλητα και πολύ γρήγορα
τα τηλεοπτικά διαφημιστικά μηνύματα θα επιβάλουν τα συγκινησιακά επιχειρήματα
ως ανώτερα των λογικών . Επιπλέον , οι διαφημιστές , για να εντυπωσιάσουν ,
καταφεύγουν συχνά σε ευφυολογήματα , νεολογισμούς , αυθαίρετα σχήματα λόγου και
γενικότερα σε αλλοίωση της γλώσσας σε σημασιολογικό , φωνολογικό και συντακτικό
επίπεδο . Είναι δε τέτοια η καταλυτική επίδραση κυρίως στους νέους , ώστε να
συνεννοούνται συχνά χρησιμοποιώντας ένα νέο κώδικα επικοινωνίας με στερεότυπες
εκφράσεις διαφημιστικών μηνυμάτων ( σλόγκαν ).
Πολλά από τα αγαθά δεν έχουν
τις ιδιότητες για τις οποίες διαφημίζονται. Πρόκειται για μια πρωτοφανή φενάκη
. Ο καλόπιστος , αλλά και ο δύσπιστος καταναλωτής στην περίπτωση αυτή είναι
απροστάτευτοι , αφού δεν έχουν τη δυνατότητα να ελέγξουν τι απ’ όσα λέγονται
για ένα προϊόν είναι αληθές και τι όχι.
Σπ. Κ. Κούτρας , Πειστικός
Λόγος .
Σελ. 164-166 , εκδ. Σαββάλας
|
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
Α. Να συντάξετε την περίληψη
του κειμένου . (150 λέξεις )
Β. Ι. Να γράψετε ένα
συνώνυμο για καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις του κειμένου : λανθάνουν ,
ελλοχεύουν , τεχνητές , αθέμιτα , φενάκη.
ΙΙ. Σε ένα μικρό κείμενο ,
μιας παραγράφου , να προσδιορίσετε το περιεχόμενο της φράσης του συγγραφέα : «
Η ρεκλάμα δε δημιουργεί μόνο αντικείμενο για τον πελάτη , αλλά και πελάτη για
το αντικείμενο ».
ΙΙΙ. Ποια είναι η
συλλογιστική πορεία που ακολουθείται στη δεύτερη παράγραφο;
IV. Να γράψετε πλαγιότιτλους
για την Τρίτη και την τέταρτη παράγραφο του κειμένου .
Γ. Είναι γενικά παραδεκτό
ότι η διαφήμιση απευθύνεται σε όλους τους ανθρώπους ανεξάρτητα από το φύλο και
την ηλικία . Όμως , έχει παρατηρηθεί ότι απευθύνεται κυρίως στις γυναίκες ,
είτε τις χρησιμοποιεί ως αποδέκτες των μηνυμάτων της είτε ως μέσο για την
παραγωγή τους . Να αναπτύξετε τον προβληματισμό σας. ( 400 λέξεις)
|
3ο
Κριτήριο Αξιολόγησης
Ευθύνες
του πομπού και του δέκτη για την ποιοτική αναβάθμιση των ΜΜΕ
Ένα μεγάλο ποσοστό αυτής της ευθύνης ανήκει στον πομπό . Οι
δημοσιογράφοι θα πρέπει να υπηρετούν τους κώδικες δημοσιογραφικής δεοντολογίας
και να λειτουργούν με βάση αυτούς . Ο κάθε δημοσιογράφος θα πρέπει ύστερα από
διεξοδική έρευνα να καταλήγει σε πληροφορίες και ειδήσεις , τις οποίες αφού
διασταυρώσει θα παρουσιάσει στο κοινό . Η παρουσίαση αυτή όμως πρέπει να
χαρακτηρίζεται από αντικειμενικότητα . Σε καμιά περίπτωση δεν είναι σωστό ο
πομπός να παρασύρεται από τις πολιτικές του πεποιθήσεις ή να χρηματίζεται
προκειμένου να εξυπηρετήσει απόψεις σχετικά με ένα θέμα , έτσι ώστε να υπάρχει
πλουραλισμός και ο λαός να είναι σε θέση να κρίνει ποια εκδοχή θα υιοθετήσει .
Εκτός όμως από την
επαγγελματική ακεραιότητα ο δημοσιογράφος θα πρέπει να ασκήσει τη δημοσιογραφία
με γνώμονα την κοινωνική ευθύνη . Ο δημοσιογράφος πρέπει να φροντίζει να
δημιουργεί προβληματισμούς και ερεθίσματα στο κοινό , τα οποία θα συντελέσουν
στην κοινωνική ευαισθητοποίηση του κάθε ατόμου , άρα και στην πρόταξη του
συλλογικού συμφέροντος . Επίσης θα πρέπει να σέβεται την ιδιωτική ζωή των
πολιτών είτε αυτοί είναι διάσημοι είτε απλοί πολίτες και να μην επεμβαίνει σ’
αυτή . Συνεπώς ακόμη μια αρετή του δημοσιογράφου θα πρέπει να είναι η
διακριτικότητα και η ενασχόλησή του μόνο με θέματα τα οποία άπτονται κοινωνικού
ενδιαφέροντος .
Αναμφισβήτητα στην ποιοτική
υποβάθμιση των ΜΜΕ έχει συμβάλλει και η παθητική στάση που έχει υιοθετήσει το
κοινό . Ο δέκτης πρέπει να πάψει να παραμένει αδρανής κα απλός παρατηρητής της
όλης κατάστασης . Πρέπει να αξιοποιήσει το πνεύμα και την κριτική
ικανότητα , στο βαθμό που τον
χαρακτηρίζει , έτσι ώστε να κρίνει τα μηνύματα που δέχεται από τον πομπό και
είτε να τα υιοθετεί είτε να τα απορρίπτει . Για να φτάσει στο σημείο αυτό όμως
οφείλει να φροντίσει πρώτα να λάβει τη σωστή παιδεία . Ακόμη υποχρεούται να
|
διασταυρώνει τις πηγές του
και να απαλλάσσεται από προκαταλήψεις και μισαλλοδοξίες
Αποτελεσματική θα ήταν και η
αποχή των τηλεθεατών και των αναγνωστών από εκπομπές ή έντυπα αντίστοιχα τα
οποία
θεωρούνται ευτελή και δεν
έχουν να προσφέρουν τίποτα το θετικό στο κοινό . Θα ήταν χρήσιμο οποτεδήποτε
κάποιος δυσαρεστείται με την ποιότητα των προβαλλόμενων εκπομπών να αποστέλλει
άμεσα επιστολές , ώστε να εκφράζει την αντίθεσή του και να προσπαθεί να παρασύρει και άλλους πολίτες σε αντίστοιχη
συμπεριφορά . Με αυτό τον τρόπο η τηλεθέαση θα μειωθεί και οι υπεύθυνοι θα αναγκαστούν να
αναβαθμίσουν ποιοτικά το πρόγραμμά τους
.
Ο homo sapiens γίνεται homo videns , ο «άνθρωπος που γνωρίζει»
μετατρέπεται σε « άνθρωπο που βλέπει» και η τηλεόραση γίνεται το «ρέκβιεμ της
σκέψης».
Το τελευταίο βιβλίο του
Ιταλού πολιτειολόγου και συνταγματολόγου Τζοβάνι Σαρτόρι είναι ένας λίβελος
κατά της τηλεόρασης και συγκεκριμένα κατά της ενημέρωσης μέσω της εικόνας που
αυτή προσφέρει . Η ενημέρωση του είδους αυτού , υποστηρίζει στο βιβλίο του Homo videns ( ο άνθρωπος που βλέπει ) ,
διαφθείρει τη δημοκρατία , χειραγωγεί την κοινή γνώμη ,
προσδιορίζει την ηγετική τάξη , δημιουργεί το «βίντεο-ηγέτη» , αφαιρεί τη
σημασία των κομμάτων και των θεσμών , μειώνει το επίπεδο της κριτικής σκέψης
των πολιτών . Και όταν η αλλαγή από το homo videns ολοκληρωθεί , τα βιβλία και
η σκέψη με ιδέες και έννοιες θα αχρηστευθούν και η κυριαρχία των εικόνων θα
οδηγήσει το ανθρώπινο είδος στην πνευματική ατροφία της «ηλεκτρονικής
μοναξιάς» .
Ο Σαρτόρι καταστροφολογεί
εσκεμμένα στο βιβλίο του για να προκαλέσει πολεμική . Η βασική υπόθεση του ,
«να βλέπεις δε σημαίνει και να καταλαβαίνεις» , και η θέση του , « οι
τηλεάνθρωποι θα είναι αιώνια βιντεο-μωρά» εφόσον η κυριαρχία της εικόνας να
αντικαταστήσει την κυριαρχία του λόγου και της γλώσσας , μπορεί κάλλιστα να
αμφισβητηθεί – από καταβολής τηλεοράσεως διανοούμενοι προειδοποιούν για τις
«κοσμογονικές» αλλαγές που θα επιφέρει στον άνθρωπο – ή και να επικριθεί ως
ελιτιστική άποψη για τον πολιτισμό . Αλλά το μεγάλο θέμα που θίγει ο Ιταλός
συνταγματολόγος είναι οι συνέπειες της « βιντεο-ενημέρωσης» για τη δημοκρατία .
|
|
, κάνει τον κόσμο ένα
τεράστιο «χωριό» . Η τηλεόραση υποστηρίζει , βάζει τον κόσμο να βλέπει ό, τι
εκείνη θέλει , χειραγωγεί με τη μεγαλύτερη ευκολία , μετατρέπει τα πάντα σε
θέαμα , προσδίδει στην
πολιτική συγκινησιακή διάσταση και στην πραγματικότητα προσφέρει λιγότερη
ενημέρωση από οποιοδήποτε άλλο μέσα τη «βιντεο-ενημέρωση» , η οποία φτωχαίνει
την είδηση και δεν επιτρέπει την κατανόηση.
Το αποτέλεσμα είναι αφενός
ένας φαύλος κύκλος ανάμεσα στις σφυγμομετρήσεις της κοινής γνώμης και τη
«βιντεο-εξουσία» ( η TV
ενημερώνει λίγο και άσχημα για ένα θέμα , ο πολίτης ερωτάται από τα ινστιτούτα
δημοσκοπήσεων και απαντάει για πράγματα για τα οποία «γνωρίζει» λίγα ή τίποτε ,
οι πολιτικοί προσανατολίζονται βάσει των απαντήσεων αυτών) και αφετέρου ο
«βιντεο-ηγέτης» , ο πολιτικός που δε δίνει μηνύματα , αλλά «αντιπροσωπεύει» το
μήνυμα. Ο Σαρτόρι παραδέχεται ότι δεν έχει συνταγές , θεωρεί ωστόσο σημαντικό
να καταλάβει κανείς ότι η «βιντεο-ενημέρωση» δεν έχει σχέση με τη
δημοκρατία και ότι μπορεί να κάνει τις
χώρες « να οδηγηθούν από οδηγούς χωρίς δίπλωμα».
Κείμενο από εφημερίδα
Πανελλήνιες εξετάσεις Β΄ Λυκείου 1999
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
Α. Να συντάξετε την περίθαλψη του κειμένου .(120 λέξεις)
Β. Ι. Να γράψετε ένα
συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις : διαφθείρει , χειραγωγεί ,
εσκεμμένα , επικριθεί , συνέπειες .
ΙΙ.
Να γράψετε έναν τίτλο με σχόλιο και έναν χωρίς σχόλιο για το κείμενο.
ΙΙΙ. Ποια είναι η συλλογιστική πορεία της
δεύτερης παραγράφου του κειμένου;
ΙV. Να βρείτε τρεις λέξεις που λειτουργούν συνυποδηλωτικά στο κείμενο.
V. « Η ενημέρωση αυτού του είδους … ηγετική τάξη». Να σχολιάσετε σε
μια παράγραφο τα λεγόμενα του συγγραφέα.
Γ. Το σχολείο σας οργανώνει μια συνάντηση μαθητών και εκπροσώπων των
σχολικών μονάδων της περιοχή σας . Στο πλαίσιο της εκδήλωσης αυτής να
παρουσιάσετε μια εισήγηση σχετικά με την ευθύνη τόσο των δημοσιογράφων όσο και
του κοινού-δέκτη , προκειμένου ο τρόπος λειτουργίας των ΜΜΕ να αναβαθμιστεί
ποιοτικά .
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου