ΛΑΚΩΝΙΚΟΤΗΤΑ

Γενικά : Είναι μεγάλη η ανάγκη σήμερα να μιλήσουμε όχι για την αξία της γλώσσας μας, την οποία άλλωστε όλοι μας έχουμε πια συνειδητοποιήσει , αλλά για ένα πρόβλημα που ανακύπτει σχετικά με τη γλώσσα. Έχει να κάνει με τον τρόπο έκφρασης του ανθρώπου , τον τρόπο δηλαδή με τον οποίο πραγματώνει κι αξιοποιεί τη μια διάσταση του ενδιάθετου λόγου , την ικανότητα ομιλίας. Συγκεκριμένα , πρόκειται για τη σύγχυση που δημιουργείται – μερικές φορές και ηθελημένα απ’  όσους ζητούν άλλοθι για τη γλωσσική τους πενία – ανάμεσα στη λακωνική έκφραση και το βιασμό του λόγου , που εκφράζεται με τη συντόμευση του .

 

Ιστορική αναφορά:  Τη χωρίς ωραιολογίες, σύντομη ομιλία καθιέρωσαν οι αρχαίοι Σπαρτιάτες και ήταν άρρηκτα συνυφασμένη με το γενικότερο τρόπο ζωής τους που υπήρξε λιτός, χωρίς περιττά στοιχεία.

Άλλωστε, οι Σπαρτιάτες ως έμβλημα τους είχαν την πειθαρχία, αρετή η οποία επεκτάθηκε και στοντρόπο έκφρασης. Το μέτρο, όμως, ήταν χαρακτηριστικό γνώρισμα όλων των αρχαίων Ελλήνων, καιστη ζωή και στην έκφραση, ενώ είναι γεγονός ότι γενικότερα η ελληνική γλώσσα ήταν και είναιαπό τις πιο πλούσιες, μεστές και ακριβές γλώσσες, με μια ξεχωριστή λέξη για κάθε νοηματική απόχρωση.

 Γνωστές φράσεις των Λακεδαιμονίων χαρακτηριστικές του τρόπου αυτού της ομιλίας είναι το περίφημο "μολών λαβέ",  που έδωσε για απάντηση ο Λεωνίδας στους Πέρσες, όταν στη μάχη των Θερμοπυλών του ζήτησαν να παραδώσει τα όπλα, το "ή ταν ή επί τας", που έλεγαν οι Σπαρτιάτισσες μητέρες, όταν έδιναν στα παιδιά τους την ασπίδα στέλνοντάς τα στη μάχη, και πλήθος άλλες. Σήμερα η λ. χαρακτηρίζει το λογικό άνθρωπο, που ζυγίζει και μετρά τα λόγια του και αποφεύγει τις αερολογίες και τις άσκοπες φλυαρίες.

 

Ορισμοί : Λακωνικότητα ορίζεται ως η σύντομη διατύπωση – έκφραση των απόψεων μας , χωρίς να παραβλέπεται η πληρότητα του νοήματος. Είναι η ικανότητα λιτής αλλά μεστής κι εύστοχης έκφρασης . Ο λακωνισμός είναι και αντίληψη ζωής αφού προϋποθέτει απλότητα χαρακτήρα, έλλειψη επιτήδευσης, σαφή και επαρκή γνώση του θέματος και υποδηλώνει πνευματική καλλιέργεια, καλή γνώση της γλώσσας, περιεκτικότητα και ακρίβεια στον τρόπο σκέψης.

Την περιεκτική και σύντομη ομιλία καθιέρωσαν οι αρχαίοι Σπαρτιάτες που ακολουθούσαν έναν αντίστοιχο τρόπο ζωής, λιτό και χωρίς περιττά στοιχεία.

Συνώνυμα: λόγος λιτός, επιγραμματικός, βραχυλογία

 Αντώνυμα: φλυαρία, απεραντολογία

 

Συντόμευση λόγου: Πρόκειται για την αλόγιστη συντόμευση της έκφρασης , την υπεραπλούστευση του γλωσσικού κώδικα , τον περιορισμό του σε τυπικές – στερεοτυπικές εκφράσεις με αποτέλεσμα να μην αποδίδεται πλήρως το νόημα .

 

Λακωνικότητα : Αξία – σημασία της

 

Επιτυγχάνεται η ακρίβεια και η ευστοχία , η αποφυγή της περιττολογίας , των πλατειασμών και του αποπροσανατολισμού.

Φορτίζει το δέκτη – συνομιλητή και τον υποβάλλει σε προσεκτική θεώρηση του μηνύματος. Προσδίδει βαρύτητα στα λόγια , τα κάνει μεστά σε περιεχόμενο , δίνει στις λέξεις το σωστό νόημα. Δίνει την εντύπωση πως τίποτα δε λέχτηκε τυχαία , καμία λέξη δε χάνεται. Υποβάλλει κι επιβάλλει στο συνομιλητή το στοχασμό , τον εμπλέκει σε μία πνευματική άσκηση , όπου κερδισμένος βγαίνει ο νους. Προάγει , επομένως, τη σκέψη , κάνει την επικοινωνία πιο σαφή , πιο ουσιώδη , πιο ειλικρινή.

Οι συνομιλητές επικεντρώνουν την προσοχή τους στην ουσία του θέματος. Έτσι , διευκολύνεται η προσέγγιση της αλήθειας, αλλά και η εξαγωγή συμπερασμάτων και διαπιστώσεων.

Ο λακωνικός λόγος δεν κουράζει , είναι εύληπτος κι εξοικονομεί χρόνο .

Η λακωνικότητα είναι το απόσταγμα της σοφίας ατόμων και λαών. Ό,τι η πείρα δίδαξε μέσα από μια σειρά ιστορικών γεγονότων , καθημερινών περιστατικών , αποτυπώνεται λιτά κι απέριττα με τη μορφή ρητών , γνωμικών , παροιμιών. Άρα , ο ρόλος της είναι παιδευτικός. Ασκεί το νου , διδάσκει πως η λιτότητα σ’ όλες τις εκφάνσεις είναι αρετή , αντίθετα με την επιτήδευση , που είναι  προσπάθεια συγκάλυψης κι απόκρυψης του κενού. Αποτελεί πνευματική άσκηση , προάγει τη σκέψη. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως η σοφία ατόμων και λαών αποκρυσταλλώνεται σ’  επιγράμματα , κι ακόμη ό,τι η μνήμη του ανθρώπου επιλεκτικά διαφυλάσσει είναι εκφρασμένο λακωνικά. Δεν είναι τυχαίο πως από μια διάλεξη , ένα βιβλίο , μια συνομιλία , πάντα αναζητούμε το πόρισμα , το ηθικό δίδαγμα, το συμπέρασμα. Ακόμη , πέραν του ελληνικού πολιτισμού και κουλτούρας που καλλιέργησαν τον αποφθεγματικό και περιεκτικό λόγο , η κινέζικη κουλτούρα και φιλοσοφία διακρίνονται για το σύντομο , λιτό αλλά μεστό τρόπο έκφρασης ( είναι παροιμιώδης η κινέζικη λιτότητα του λόγου ) .  

Παράλληλα , η λακωνικότητα προσδίδει βαρύτητα και κύρος στο λόγο , προϋποθέτει πλήρη γνώση της γλώσσας. Ακόμη , προάγεται η επικοινωνία και οι ανθρώπινες σχέσεις .

Ο λακωνικός πνευματικός άνθρωπος με το σοφό λόγο του έρχεται πιο κοντά στο λαό και γίνεται ταγός του .

Ο λακωνικός καλλιτεχνικός λόγος ( περιεκτικός ουσιώδης , εύληπτος ) επιτρέπει τη διάδοση των διδαγμάτων της τέχνης , ώστε να μην αποκτά αυτή ελιτίστικο χαρακτήρα και να μην αποστασιοποιείται από το κοινωνικό σώμα .

Η μεστότητα του επιστημονικού λόγου συντελεί στην ταχύτερη και ουσιαστικότερη συνεννόηση και συνεργασία των μελών της επιστημονικής κοινότητας .

Ο λακωνικός πολιτικός δεν ενδίδει στο λαϊκισμό και τη δημαγωγία, αντίθετα προάγει το διάλογο μεταξύ εξουσίας και πολιτών και τους ωθεί σ’  ενεργητική συμμετοχή στα κοινά .

Η απλότητα , η αυτοπειθαρχία και η επιλεκτικότητα που ασκεί και προϋποθέτει η λακωνικότητα , λειτουργούν αντισταθμιστικά στη ματαιοδοξία , την επιδειξιμανία και την απληστία του σύγχρονου καταναλωτικού ανθρώπου .

Παράλληλα , ο λακωνικός λόγος έχει σημαντικά πλεονεκτήματα σε περιπτώσεις επικοινωνίας , όπως :

Η τηλεφωνική επικοινωνία , πολύ περισσότερο η επικοινωνία με τα κινητά τηλέφωνα , όπου το οικονομικό κόστος είναι αυξημένο. Για παράδειγμα , η αποστολή τηλεφωνικών μηνυμάτων είναι κατ’ ανάγκην λόγος συμπυκνωμένος και λακωνικός .

Η εκφώνηση ομιλίας ή η διατύπωση μιας παρέμβασης σε μια συγκέντρωση , συνέλευση και γενικά σ’  ένα δημόσιο χώρο. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις το κοινό κουράζεται κι ενοχλείται από τους πλατειασμούς και την πολυλογία , συνήθεια πολύ αγαπητή , ειδικά σ’  όσους μιλούν στο μικρόφωνο.

Η κάθε είδους αφήγηση μιας εμπειρίας , ενός βιώματος κ.τ.λ., όπου η αναλυτικότητα συχνά καταντά φλυαρία.

Σε γενικές γραμμές είναι πολύ σημαντικό προτέρημα να μπορεί κανείς να εκφράζεται με πληρότητα χωρίς να λέει πολλά λόγια. Ειδικά στην εποχή μας , όπου όλοι μιλάνε πολύ για όλα , η λακωνικότητα είναι μια στάση ζωής που χαρακτηρίζει τους σοβαρούς ανθρώπους. Ακούμε συχνά στην καθημερινή μας ζωή αλλά και στις τηλεοπτικές συζητήσεις ανθρώπους να μιλάνε ατελείωτα , να διαχέονται , να κάνουν συνεχείς παρεκβάσεις και να φεύγουν από το ένα θέμα στο άλλο. Κι αν ακόμη τους παρακολουθούμε με προσοχή δυσκολευόμαστε συχνά να καταλάβουμε «τι θέλουν να πουν». Γι’  αυτό και είναι συχνές οι ερωτήσεις που απευθύνουμε στους φλύαρους συνομιλητές μας: «Πού θέλεις να καταλήξεις;», «Ποια είναι τελικά η άποψή σου ;», ή παρατηρήσεις του τύπου «Άφησε τις περιστροφές», «Μπες στο θέμα»…

Η φλυαρία είναι μια έκφραση εγωπάθειας. Το φλύαρο άτομο αισθάνεται ηδονή να ξεδιπλώνει το λόγο του ατελείωτα , καθηλώνοντας τον άλλο στη σιωπή και στη βασανιστική ακρόαση. Γι’  αυτό και το «λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν» με την έννοια ότι αποτελεί μια στάση ζωής ανθρώπων σκεπτόμενων και σοβαρών, που ξέρουν ότι η ουσία της ανθρώπινης επικοινωνίας δε βρίσκεται στην ατελείωτη φλυαρία .

 

ΕΞ ΑΝΤΙΘΕΤΟΥ ΑΠΟΔΕΙΞΗ (ΤΙ ΣΥΝΕΠΑΓΕΤΑΙ Η ΦΛΥΑΡΙΑ ΚΑΙ Η ΑΠΕΡΑΝΤΟΛΟΓΙΑ)

Η αξία της λακωνικότητας αποδεικνύεται καλύτερα, στην περίπτωση που αυτή απουσιάζει. Η μακρηγορία είναι συχνά δείγμα ανθρώπου φλύαρου, ο οποίος προσπαθεί με πομπώδεις εκφράσεις όχι να εξηγήσει και να πείσει το συνομιλητή του με λογικά επιχειρήματα, αλλά να τον παραπλανήσει και να τον αποπροσανατολίσει από την αλήθεια. Με τέτοιου είδους, όμως, ρητορικά τεχνάσματα δεν προάγεται η επικοινωνία και η γόνιμη συνάντηση των ανθρώπων συνεπώς, υποβαθμίζεται όχι μόνον η ποιότητα της επικοινωνίας αλλά και η ποιότητα της ζωής. Τα

αποτελέσματα λοιπόν της φλυαρίας είναι αρνητικά : βερμπαλισμός, επιτήδευση, κενότητα, πλατειασμός, σύγχυση, αοριστία, προσκόμματα όλα της γνήσιας επικοινωνίας. Ωστόσο η λακωνικότητα δεν είναι κατ’ ανάγκη αποδεικτικό στοιχείο πνευματικής ωριμότητας.

Μπορεί κάλλιστα να οφείλεται και σε λόγους εσωστρέφειας και πνευματικής ένδειας, οπότε η επιφαινόμενη απλότητά της δεν είναι παρά αντικοινωνικότητα ή απλοϊκότητα και οι αποφθεγματικές διατυπώσεις της δεν περιέχουν τίποτα άλλο από κοινοτυπίες. Συνάμα, δεν είναι πάντα ικανή να ανταποκριθεί σε όλους τις επικοινωνιακές ανάγκες και να εξυπηρετήσει όλους τους επικοινωνιακούς σκοπούς. Για παράδειγμα, οι λεπτές συναισθηματικές αποχρώσεις και οι σύνθετες ιδέες, απόρροια ενός κόσμου πολυπλοκότερου από τον αρχαίο, δεν μπορούν να αποδοθούν με επάρκεια από την βραχυλογική έκφραση. Ομοίως, το έργο της διδασκαλίας, της κριτικής,

υλοποιείται αποτελεσματικότερα με τον αναλυτικό και όχι με το λακωνικό λόγο.