ΕΠΑΓΩΓΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ / ΕΠΑΓΩΓΙΚΟΙ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ

Είδη επαγωγικών συλλογισμών και αξιολόγηση (με βάση το είδος των προκείμενων προτάσεων)

<><> 

Γενική αξιολόγηση των επαγωγικών συλλογισμών Οι επαγωγικοί συλλογισμοί κανονικά αξιολογούνται ως προς το κατά πόσο οδηγούν σε τέλεια και ασφαλή επαγωγή. Αυτό είναι το βασικό κριτήριο που καθορίζει την αλήθεια και άρα ορθότητά τους. Ειδικότερα, ελέγχουμε κατά πόσο υπάρχει: Ø  Τέλεια και ασφαλής επαγωγή, κατά πόσο δηλαδή είναι πλήρες και επαρκές το πλήθος των ειδικών στοιχείων, βάσει των οποίων συνάγεται το γενικό συμπέρασμα, οπότε οδηγούν σε ένα βέβαιο συμπέρασμα και οι συλλογισμοί θεωρούνται αληθείς-ορθοί. Ø  Ατελής και επισφαλής επαγωγή, κατά πόσο δηλαδή είναι ανεπαρκές το πλήθος των ειδικών στοιχείων, βάσει των οποίων συνάγεται το γενικό συμπέρασμα, οπότε οδηγούν σε συμπέρασμα το οποίο ή έχει απλώς πιθανολογικό χαρακτήρα, χωρίς να είναι όμως απολύτως ασφαλές, ούτε όμως και απολύτως λανθασμένο, ή είναι αυθαίρετο, και οι συλλογισμοί θεωρούνται μη αληθείς-μη ορθοί.

1) Γενίκευση: πρόκειται για το συλλογισμό του οποίου οι προκείμενες προτάσεις είναι επιμέρους στοιχεία-δεδομένα, βάσει των οποίωνπροκύπτει ως συμπέρασμα μια γενικευμένη επί αυτών κρίση.

Αξιολόγηση: Η γενίκευση ενδέχεται να είναι:

·         Απολύτως ασφαλής και να οδηγεί σε τέλεια επαγωγή(όταν στηρίζεται σε απολύτως επαρκή στοιχεία).

Π.χ. «Το σώμα α θερμαινόμενο διαστέλλεται.

       Το σώμα β θερμαινόμενο διαστέλλεται.

       Το σώμα γ θερμαινόμενο διαστέλλεται.

       Τα σώματα α, β, γ, … είναι μέταλλα.

       Άρα, όλα τα μέταλλα θερμαινόμενα διαστέλλονται.»

             

·         Επιτρεπτή μεν, αλλά να μην οδηγεί σε τέλεια επαγωγή(όταν ο πομπός μπορεί μεν να προβεί στη γενίκευση αυτή, χωρίς να υποπέσει σε κάποιο ατόπημα-λάθος, αλλά παρουσιάζει το συμπέρασμα ως κάτι το πιθανό με βάση την προσωπική του εμπειρία).

Π.χ. «Με βάση την εμπειρία μου, έχω σχηματίσει τη γνώμη ότι οι γυναίκες πολιτικοί υποστηρίζουν τα γυναικεία δικαιώματα. Πιστεύω λοιπόν ότι η υποψήφια που επέλεξα να ψηφίσω στις επόμενες εκλογές είναι πιθανόν να ακολουθήσει την ίδια πολιτική.»

Σημείωση: η γενίκευση εδράζεται-βρίσκεται στο γεγονός ότι, με βάση την προσωπική του εμπειρία «Με βάση την εμπειρία μου», προβαίνει σε ένα γενικευτικό συμπέρασμα «Πιστεύω λοιπόν ότι» και όχι στο περιεχόμενο των προτάσεων, όπου η προκείμενη είναι μια γενικότερη κρίση «οι γυναίκες πολιτικοί» σε σχέση με το συμπέρασμα «η υποψήφια που επέλεξα».

 ·         Επισφαλής και βεβιασμένη και να οδηγεί σε ατελή επαγωγή (όταν στηρίζεται σε ανεπαρκή στοιχεία και συνήθως σχετίζεται με στερεότυπα και προκαταλήψεις).

Π.χ. «Οι Γάλλοι είναι αγενείς. Στο περσινό μου ταξίδι στο Παρίσι ένας τελωνειακός υπάλληλος μου φέρθηκε αγενέστατα.»

2) Αίτιο – αποτέλεσμα (αιτιατό): πρόκειται για το συλλογισμό του οποίου η προκείμενη πρόταση είναι η αιτία (ή οι προκείμενες είναι οι αιτίες) και το συμπέρασμα το αποτέλεσμα αυτής (ή αυτών).

Αξιολόγηση: Η σχέση αιτίου – αποτελέσματος:

Ø  Οδηγεί σε τέλεια επαγωγή όταν:

·     Η σχέση αιτίου-αποτελέσματος είναι λογική.

·     Η αιτία είναι συγχρόνως και αναγκαία (το αποτέλεσμα δεν μπορεί να προκύψει χωρίς αυτή) και επαρκής  (αρκεί μόνο αυτή για να προκληθεί το αποτέλεσμα).

Π.χ. «Το νερό βράζει. Σίγουρα λοιπόν η θερμοκρασία του, υπό κανονικές συνθήκες ατμοσφαιρικής πίεσης, ανέβηκε στους 100^ο C.»

Ø  Οδηγεί σε ατελή επαγωγή όταν:

·           Η σχέση αιτίου-αποτελέσματος δεν είναι λογική αλλάχρονολογική    και σχετίζεται συνήθως με προλήψεις. Πρόκειται για το λογικό σφάλμα post hoc.

Π.χ. «Σήμερα η μέρα μου δεν πήγε καθόλου καλά. Αλλά ήταν επόμενο, αφού το πρωί πέρασε από μπροστά μου μια μαύρη γάτα.»

·           Η αιτία είναι αναγκαία αλλά δεν είναι επαρκής.

              Π.χ. «Πιστεύω ότι θα πάρω το μεγαλύτερο βαθμό στην τάξη στο μάθημα της ιστορίας, γιατί μελέτησα περισσότερο από όλους.»

       Ή «Χιόνισε επειδή έκανε κρύο.»

·        Η αιτία είναι επαρκής  αλλά δεν είναι αναγκαία.

       Π.χ. «Πέθανε από καρκίνο διότι κάπνιζε.»

·        Γίνεται υπεραπλούστευση της σχέσης αιτίας-αποτελέσματος και μια  μερική αιτία (μέρος ενός ευρύτερου συνόλου αιτιών) απομονώνεται και παρουσιάζεται ως η μοναδική.

       Π.χ. «Η νεανική εγκληματικότητα παρουσιάζει έξαρση, επειδή η τηλεόραση βομβαρδίζει καθημερινά τους νέους με μηνύματα και πρότυπα βίας.»

·        Το αποτέλεσμα συγχέεται με την αιτία.

   Π.χ. «Χτυπούσε τη μηχανή του αυτοκινήτου του, επειδή αυτή έπαθε βλάβη.»

3) Αναλογία ή αναλογικό επιχείρημα: πρόκειται για το συλλογισμό του οποίου η προκείμενη ή οι προκείμενες προτάσεις αποτελούν μια αναλογία (συγκρίνονται δύο «πράγματα») και με βάση τις ομοιότητες-αναλογίες, που προκύπτουν, συνάγεται ένα γενικότερο συμπέρασμα.

Αξιολόγηση: Τα αναλογικά επιχειρήματα έχουν πάντα πιθανολογικό χαρακτήρα και ως εκ τούτου δεν μπορούν ποτέ να δώσουν τέλεια επαγωγή.

Ωστόσο υπό προϋποθέσεις έχουν κάποια αποδεικτική ισχύ και μπορούν να χρησιμοποιηθούν, με προσοχή βέβαια, στην πειθώ και την επιχειρηματολογία. Ειδικότερα:

Ø Τα αναλογικά επιχειρήματα έχουν αποδεικτική ισχύ όταν η αναλογία είναι κατά βάση κυριολεκτική[1] και οι ομοιότητες είναιεπαρκείς σε αριθμό και σχετικές με το θέμα, χωρίς όμως να ξεπερνούν το επιτρεπόμενο όριο.

Π.χ. Από την αγόρευση ενός μέλους του Αμερικανικού Κογκρέσου: «Αν είχαμε διδαχθεί ένα μάθημα από το Βιετνάμ, δε θα έπρεπε να εμπλακούμε στρατιωτικά στην Κεντρική Αμερική ούτε στη Μέση Ανατολή. Και στις δύο περιπτώσεις, η παρουσία μας εκεί είναι ανεπιθύμητη και ο λαός μας αντιδρά στη στρατιωτική επέμβαση/ανάμιξη της χώρας μας. Επιπλέον, επειδή ερχόμαστε σε σύγκρουση με τα συμφέροντα μιας άλλης Μεγάλης Δύναμης, διακινδυνεύουμε την κήρυξη του τρίτου παγκοσμίου πολέμου. Έτσι, ενώ η νίκη φαίνεται αδύνατη κάτω από τις κρατούσες συνθήκες, η εθνική ταπείνωση είναι αναπόφευκτη, ακριβώς όπως στο Βιετνάμ.».

Ø Τα αναλογικά επιχειρήματα δεν έχουν καμιά αποδεικτική ισχύόταν:

·      Η αναλογία είναι μεταφορική και παρουσιάζεται καταχρηστικά ως λογικό επιχείρημα.

     Π.χ. «Το ποδόσφαιρο είναι σαν τη ζωή. Διδάσκει στα παιδιά τη συνεργασία, την υπευθυνότητα και την επίμονη προσπάθεια μέχρι την τελική νίκη. Αυτά τα μαθήματα μας δίνει και η ζωή. Γι’ αυτό προτείνω να διδάσκεται το ποδόσφαιρο υποχρεωτικά στο σχολείο.»

·      Η αναλογία είναι μεταφορική και λειτουργεί ως σόφισμα.

     Π.χ. «Η λογοκλοπή είναι σαν τη φοροδιαφυγή. Πολλοί άνθρωποι τη συνηθίζουν, δε βλάπτει κανέναν και κάνει τη ζωή λίγο πιο άνετη για το δράστη. Συνεπώς και τα δύο είδη κλοπής δικαιολογούνται.»

·      Το συμπέρασμα του αναλογικού επιχειρήματος προβάλλεται ως αυταπόδεικτα λογικό.

Π.χ. «Ο άνθρωπος είναι σαν τα ζώα, όπου το ένα επιβάλλεται διά της βίας στο άλλο. Άρα, και ο άνθρωπος μπορεί και πρέπει να χρησιμοποιεί τη βία για να επιβληθεί στους άλλους.» 

---

[1] Σε εξαιρετικά ιδιάζουσες περιπτώσεις μπορεί να έχει μερική αποδεικτική ισχύ και μια μεταφορική αναλογία, π.χ. ένας αριθμομνήμων άνθρωπος μπορεί να συγκριθεί με τη λειτουργία-χρήση μιας αριθμομηχανής