Πώς μπορούμε να οργανώσουμε το χρόνο μας στις εξετάσεις

1.Το πρόβλημα του χρόνου στις εξετάσεις

Τι μας προβληματίζει συνήθως: Ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε συχνά, είναι η σειρά με την οποία θα εργαστούμε για να απαντήσουμε σε όλα τα ζητήματα που τίθενται σε ένα διαγώνισμα και ειδικά στις πανελλαδικές εξετάσεις. Όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με τα θέματα, μας έρχονται στο νου σκέψεις σαν τις επόμενες:

• Να καταπιαστώ πρώτα με τα «εύκολα» ή τα «δύσκολα» ερωτήματα;
• Τι να κάνω όσο το μυαλό μου είναι πιο «καθαρό»;
• Να τηρήσω τη σειρά με την οποία τέθηκαν τα ερωτήματα;
• Πόσο χρόνο πρέπει να αφιερώσω σε κάθε άσκηση;
• Θα προλάβω;

Πόσος χρόνος αντιστοιχεί σε κάθε θέμα; Ο χρόνος τον οποίο έχουμε στη διάθεσή μας στις Πανελλαδικές εξετάσεις είναι τρεις ώρες, μέσα στις οποίες πρέπει να συντάξουμε μια περίληψη (25 μονάδες), να αναπτύξουμε μια παράγραφο και να απαντήσουμε στις λεξιλογικές και γραμματικές ασκήσεις (35 μονάδες), καθώς και να συνθέσουμε την παραγωγή λόγου (40 μονάδες). Μια απλή αντιστοίχηση μονάδων και χρόνου θα εμφάνιζε ως λογική την ακόλουθη διαχείριση χρόνου.

•  Παραγωγή λόγου: 90 λεπτά  
•  Περίληψη: 45 λεπτά
•  Παράγραφος / ασκήσεις: 45 λεπτά

Ενστάσεις και κίνδυνοι: Βεβαίως, παρά τη βαθμολογική αντιστοιχία τους, είναι αλήθεια ότι τα θέματα δεν απαιτούν ανάλογη διάθεση χρόνου. Για παράδειγμα, οι λεξιλογικές ασκήσεις, θεωρητικά, απαντώνται αμέσως, με ελάχιστη σκέψη, ενώ η περίληψη σ’  ένα κείμενο με σύνθετες απαιτήσεις, είναι δύσκολο να ολοκληρωθεί σε λιγότερο από μία ώρα. Επιπλέον, χρονοβόρα μπορεί να αποδειχθεί η διαδικασία κατασκευής του σχεδιαγράμματος για την παραγωγή λόγου, ή να χρειαστεί στην πράξη να δαπανήσουμε περισσότερο χρόνο, αν επιλέξουμε να κινηθούμε χωρίς σχεδιάγραμμα. Σε αυτήν την τελευταία περίπτωση, υπάρχει κίνδυνος να συνειδητοποιήσουμε εκ των υστέρων ότι:

•           βγήκαμε εκτός θέματος,
•           δεν αναφερθήκαμε σε πτυχές του θέματος που έπρεπε να θίξουμε,
•           δεν ομαδοποιήσαμε ορθά τις ιδέες μας,
•           υποπέσαμε σε επαναλήψεις κ.λπ.     

Αν, λοιπόν, αποφασίσουμε να αποκαταστήσουμε πιθανά σφάλματα ενώ ήδη έχουμε διατρέξει κάποιο μέρος του χρόνου που έχουμε στη διάθεσή μας, πέρα από τις πιθανές επιπτώσεις που θα έχει αυτό στη μορφή (μουντζούρες) ή στην ποιότητα του γραπτού μας, υπάρχει κίνδυνος να αποβεί εξαιρετικά χρονοβόρο και, κατ’ επέκταση, αγχογόνο.

Αναγκαία η ύπαρξη προτεραιοτήτων: Συνεπώς, είναι απαραίτητο να έχουμε καταστρώσει σχεδιάγραμμα για την παραγωγή λόγου, και, γενικότερα, να έχουμε ένα σαφές πλάνο αναφορικά με την πορεία που θα ακολουθήσουμε καθ’  όλη τη διάρκεια της πραγμάτευσης των θεμάτων.   

2.Ποιες προτεραιότητες πρέπει να θέσουμε;

Στην προσπάθειά μας να επιλέξουμε τη σειρά με την οποία θα πραγματευτούμε τα θέματα, είναι απαραίτητο να θέτουμε τις ακόλουθες προτεραιότητες.

 1ος στόχος: Να απαντήσουμε σε όλα τα ζητήματα. 

  

 2ος στόχος: Αν ο χρόνος δεν επαρκέσει, ώστε να υλοποιηθεί ο παραπάνω στόχος, τουλάχιστον να μη μείνουν αναπάντητα τα ζητήματα που βαθμολογούνται με πολλές μονάδες (έκθεση και περίληψη), αλλά και εκείνα για τα οποία είμαστε σίγουροι ότι γνωρίζουμε τις απαντήσεις.

3ος στόχος: Η έκθεση και η περίληψη να έχουν ολοκληρωθεί οπωσδήποτε πριν το τέλος του χρόνου εξέτασης, αλλά ταυτόχρονα, να τους αφιερώσουμε όσο γίνεται περισσότερο χρόνο, ώστε να εξασφαλίσουμε περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας. Αυτό σημαίνει ότι δεν πρέπει να σπεύσουμε να κάνουμε περίληψη, χωρίς πρώτα να έχουμε κατανοήσει σε βάθος το κείμενο. Ομοίως, δεν πρέπει να γράψουμε την έκθεση, προτού καταρτίσουμε πλήρες σχεδιάγραμμα και εξαντλήσουμε τις πιθανότητες να σκεφτούμε κάποιο νέο επιχείρημα ή κάποια εναλλακτική πορεία προσέγγισης του εκθεσιότιτλου.

4ος στόχος: Αν μας περισσεύει λίγος χρόνος και πρέπει οπωσδήποτε να αφήσουμε κάποια άσκηση, να «θυσιάσουμε» εκείνη η οποία απαιτεί περισσότερο χρόνο για να ολοκληρωθεί, μας αποφέρει λιγότερες μονάδες και εμφανίζει περισσότερες δυσκολίες.

Παράδειγμα: Στις Απολυτήριες εξετάσεις Γ΄ τάξης Ενιαίου Λυκείου, το 2001, η ερώτηση ανάπτυξης παραγράφου είχε αποτιμηθεί βαθμολογικά με 5 μονάδες, μολονότι εμφάνιζε αρκετές δυσκολίες («Ο διασκορπισμός της εποχής μας δεν εμφανίζεται μόνο μέσα στην αύξουσα εξειδίκευση, αλλά και μέσα στην καταναλωτική συνείδηση του σημερινού ανθρώπου στη σχέση του με τα αγαθά, που του προσφέρονται στον τομέα της διαβιώσεως ή της ψυχαγωγίας».Την ίδια στιγμή, υπήρχε μια άσκηση συνωνύμων, που βαθμολογήθηκε με 6 μονάδες, μία άσκηση σχηματισμού σύνθετων λέξεων, που βαθμολογήθηκε με 4 μονάδες και μία άσκηση που ζητούσε τη νοηματική σχέση που εκφράζουν κάποιοι σύνδεσμοι, και η οποία βαθμολογήθηκε, επίσης, με 5 μονάδες. Και οι τρεις προηγούμενες ασκήσεις απαιτούσαν συνολικά λιγότερο χρόνο για την ολοκλήρωσή τους απ’  ό,τι η σύνθεση παραγράφου, εμφάνιζαν μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας, και ουσιαστικά, ακόμα και αν έμεναν ημιτελείς, από κακή διαχείριση του χρόνου, θα είχαν πολύ μικρότερο βαθμολογικό κόστος από μια ενδεχόμενη ημιτελή ανάπτυξη της παραγράφου.     

3.Ποια βήματα πρέπει να ακολουθήσουμε ,ώστε να επαρκέσει ο χρόνος;

Κατόπιν όλων όσων προηγήθηκαν, μία πρόταση ιεράρχησης των ερωτήσεων και διαπραγμάτευσης των θεμάτων θα ήταν η επόμενη:

•    Μόλις πάρουμε στα χέρια μας τα θέματα, διαβάζουμε τον εκθεσιότιτλο κι εντοπίζουμε τον αριθμό των ερωτημάτων και των υποερωτημάτων που τίθενται.
•   Καταγράφουμε σε μια λίστα για κάθε ερώτημα ή υποερώτημα, όλα τα επιχειρήματα που μας   έρχονται στο νου επιγραμματικά.
•  Διαβάζουμε το κείμενο, ελέγχοντας αν μπορούμε να αντλήσουμε ιδέες που να σχετίζονται με τα ερωτήματα του θέματος. Αν αυτό είναι εφικτό, προσθέτουμε κάθε νέα ιδέα στη λίστα των επιχειρημάτων μας, φροντίζοντας να τα αναδιατυπώνουμε, ώστε να μην επαναλαμβάνονται οι εκφράσεις του αρχικού κειμένου.
•   Διαβάζουμε τις υπόλοιπες ασκήσεις και απαντάμε σε όλες όσες κρίνουμε ότι γνωρίζουμε καλά και μπορούμε να απαντήσουμε κατά τρόπο άριστο (δε θα ήταν σκόπιμο να ασχοληθούμε με την ερώτηση ανάπτυξης παραγράφου). 
•   Γράφουμε την περίληψη.
•    Σκεφτόμαστε τι περίπου θα πούμε στον πρόλογο και, αν υπάρχουν επιμέρους Νοηματικές Ενότητες, πως θα πρέπει να συνδεθούν μεταξύ τους (με διαρθρωτικές λέξεις; με μεταβατική περίοδο; με συνδετική παράγραφο;)  [Ενώ ασχολούμαστε με τα στάδια 4,5,6, όποιο επιχείρημα μας έρχεται στο νου, το προσθέτουμε στις λίστες μας].
•    Ανάλογα με τον αριθμό των επιχειρημάτων που έχουμε κατορθώσει να σκεφτούμε και να καταγράψουμε στις λίστες μας, αποφασίζουμε αν θα αναπτύξουμε σε κάθε παράγραφο του Κύριου Μέρους ένα ή περισσότερα επιχειρήματα. Αν επιλέξουμε να ομαδοποιήσουμε κάποια, προσέχουμε με ποιο κριτήριο πρέπει αυτά να ομαδοποιηθούν.
•    Επιλέγουμε τη σειρά με την οποία πρέπει να παρουσιάσουμε τα επιχειρήματα που έχουμε συγκεντρώσει.
•    Γράφουμε την έκθεση.
•    Ασχολούμαστε με τις ασκήσεις που ενδεχομένως αφήσαμε κατά το στάδιο 4, και με την ερώτηση ανάπτυξης παραγράφου.
•     Ελέγχουμε το γραπτό μας, διαβάζοντας ξανά τις απαντήσεις μας.

Τι κερδίσαμε; Με την προηγούμενη μέθοδο εργασίας, προκύπτουν τα ακόλουθα πλεονεκτήματα: 

   Έχουμε το μέγιστο δυνατό χρόνο ενασχόλησης με το θέμα της έκθεσης, ώστε να επιλέξουμε την ορθότερη διαπραγμάτευση των ερωτημάτων.

      Προτού γράψουμε την περίληψη (στάδιο 5), έχουμε διαβάσει ήδη μία φορά το κείμενο (στάδιο 3) και άλλη μία κάποια σημεία του (στάδιο 4), με συνέπεια να έχουμε κατανοήσει καλύτερα τα νοήματά του, χωρίς, όμως, να έχουμε διαθέσει υπερβολικό χρόνο στην περίληψη καθεαυτή.

     Αν δεν επαρκέσει ο χρόνος, θα έχουμε αφήσει μόνο ασκήσεις που δεν ήμαστε σίγουροι ότι μπορούμε να απαντήσουμε σωστά, ενώ θα έχουμε απαντήσει στα θέματα που βαθμολογούνται με περισσότερες μονάδες. Έτσι, θα έχουμε την ελάχιστη δυνατή απώλεια.