ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΤΥΠΟΙ ΑΣΚΗΣEΩΝ ΣΤΗΝ ΕΚΦΡΑΣΗ-ΕΚΘΕΣΗ

ΧΡΗΣΙΜΗ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΤΥΠΟΙ ΑΣΚΗΣEΩΝ ΣΤΗΝ ΕΚΦΡΑΣΗ-ΕΚΘΕΣΗ, ΜΕΡΟΣ Β'

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΕΞΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ

(σελ.221-222 του σχολικού βιβλίου )

(Λόγοι πολιτικών, διατάγματα, προκηρύξεις, διαφημίσεις, άρθρα σε εφημερίδες, νομοθεσίες κτλ. , καθώς και κάθε λόγος στον οποίο υποκρύπτονται εξουσιαστικές τάσεις. )

Γλώσσα με έντονο (ή λανθάνοντα ) διατακτικό χαρακτήρα .

Ελλειπτικές προτάσεις, δογματισμός, απόλυτες θέσεις, αυταπόδεικτες αλήθειες

Κυριαρχία ονοματικού λόγου, γιατί ο ρηματικός και κάθε άλλος παραστατικός λόγος οδηγεί τον αναγνώστη στη σκέψη.

Λεκτικοί συμβολισμοί που καλλιεργούν την αοριστία, τη γενικότητα , την ασάφεια, την ταυτολογία, τη μυστικοπάθεια, τον ημικαταληπτό λόγο.

Μεγαληγορία, στόμφος, πομπώδες ύφος.

Γλώσσα φθοράς και διαφθοράς, ξύλινη, αποστεωμένη, μουσειακή χωρίς επικοινωνιακό χαρακτήρα.

Παράγραφος

Ακολουθούν πέντε εκφωνήσεις ασκήσεων που τέθηκαν στις Πανελλήνιες εξετάσεις των τελευταίων ετών. Οι ασκήσεις τέτοιου τύπου μέχρι και τις τελευταίες εξετάσεις (2007-2008) βαθμολογούνται με 10 μονάδες. Ίσως να αυξηθεί η μοριοδότησή τους σε 12 μονάδες. Για να τις αντιμετωπίσουμε προσέχουμε:

1. Πρέπει να γράψουμε παράγραφο (Θεματική περίοδο – Λεπτομέρειες/σχόλια – κατακλείδα ). Συχνά οι μαθητές γράφουν δύο παραγράφους, ή δεν οργανώνουν/δομούν σωστά το λόγο.

2.Δεν πρέπει να υπερβούμε τα όρια των λέξεων.

3. Δεν πρέπει να επαναλάβουμε, όσο αυτό είναι δυνατόν, τις λέξεις/εκφράσεις της περιόδου που δίνεται στο δικό μας κείμενο ούτε να χρησιμοποιήσουμε το απόσπασμα που δίνεται ως θεματική περίοδο εκτός και αν η εκφώνηση της άσκησης ζητά ρητά κάτι τέτοιο (π.χ. Χρησιμοποιώντας ως θεματική περίοδο το παρακάτω απόσπασμα να αναπτύξετε … κτλ. )

4.Πρέπει να προσέξουμε να αναπτύξουμε εξίσου όλες τις ιδέες/ σκέψεις/νοήματα που περιέχει το απόσπασμα. Ισχύουν δηλαδή τα ίδια σχετικά με την ισομερή ανάπτυξη του θέματος που γνωρίζουμε από την έκθεση (παραγωγή λόγου).

5.Δεν πρέπει να απομακρυνόμαστε πολύ από τη συλλογιστική του συγγραφέα αλλά να λαμβάνουμε συνεχώς υπόψη το κεντρικό νόημα του κειμένου όταν η εκφώνηση μας καλεί να «αναπτύξουμε το περιεχόμενο του αποσπάσματος του κειμένου» (βλέπε τις εκφωνήσεις Β-Γ-Δ-Ε). Η πρώτη εκφώνηση μας αφήνει περισσότερα περιθώρια ελευθερίας αλλά πάντα πρέπει να προσέχουμε μήπως βγούμε εκτός θέματος.

Α.Σε μια παράγραφο 70-80 λέξεων να διατυπώσετε την άποψή σας για το περιεχόμενο του παρακάτω αποσπάσματος: «Σήμερα οι πηγές των πληροφοριών έχουν πολλαπλασιαστεί σε βαθμό εκπληκτικό και οι κρουνοί τους (η εφημερίδα, το περιοδικό, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση) ρέουν μέσα στο σπίτι».

Β.Να αναπτύξετε σε 80-100 λέξεις το περιεχόμενο του παρακάτω αποσπάσματος του κειμένου: «Άλλοι μας λένε πως αρνούμενοι το παρελθόν μας πραγματοποιούμε την αξία της ελευθερίας. Και λησμονούν πως η ελευθερία έχει κανόνες που σήμερα έχουν καταργηθεί».

Γ. Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο (70-80 λέξεις) το περιεχόμενο του παρακάτω αποσπάσματος του κειμένου: «Δε μένω τυφλός στα ψεγάδια μας, αλλά έχω την ιδιοτροπία να πιστεύω στον εαυτό μας».

Δ. Να αναπτύξετε σε 70-90 λέξεις το περιεχόμενο του ακόλουθου αποσπάσματος από το κείμενο: «Ο άνθρωπος είναι συνάνθρωπος, αλλιώτικα καταντά απάνθρωπος».

Ε.Να αναπτύξετε σε 70-80 λέξεις το περιεχόμενο του ακόλουθου αποσπάσματος από το κείμενο: «Ο άνθρωπος που αγαπάει και πιστεύει αυτό που κάνει, ζει όρθιος με την ψυχή του».

παράγραφος -πλαγιότιτλοι

1. Αν έπρεπε να χωρίσετε την παράγραφο σε δύο μικρότερες σε ποιο σημείο θα τη χωρίζατε και γιατί;

Απάντηση

Οδηγός μας για το χωρισμό θα είναι το νόημα, το οποίο προφανώς θα διαφοροποιείται σε κάποιο σημείο της παραγράφου. Η παράγραφος θα έχει λογικά δύο νοηματικούς άξονες, π.χ. περιγραφή ενός προβλήματος και συνέπειές του. Συνήθως βοηθάει η ύπαρξη μιας διαρθρωτικής λέξης - φράσης στο σημείο που πρέπει να γίνει ο χωρισμός.

2. Να δώσετε πλαγιότιτλους στις παραγράφους του κειμένου. [Πανελλ.2001]

Απάντηση

Ο πλαγιότιτλος πρέπει να είναι σύντομος (να μην ξεπερνά τη μια γραμμή), κυριολεκτικός, να αποδίδει το νόημα της παραγράφου. Ενδέχεται να βοηθηθούμε από τη θεματική περίοδο ή την κατακλείδα της παραγράφου.

Καλύτερα να αποφύγουμε το ρήμα στον τίτλο.

--------------------------------------------------------------------------------------------------

παράγραφος-συνοχή-συνεκτικότητα

1. Με ποιον τρόπο έχει αναπτυχθεί η παράγραφος;

Απάντηση

v Ορισμός (πρέπει να αναφέρουμε την έννοια της οποίας δίνεται ο ορισμός. Σε αυτή την περίπτωση η θεματική πρόταση υποβάλλει την ερώτηση ‘τι είναι;’ ή ’ Τι εννοεί με αυτό’ )

v Διαίρεση (σύντομη αναφορά στην έννοια και στις κατηγορίες)

v Σύγκριση – αντίθεση (αναφέρουμε ποιες έννοιες συγκρίνονται αντιθετικά)

v Παραδείγματα (σύντομη αναφορά)

v Αίτιο – αποτέλεσμα( πρέπει να αναφέρουμε ότι στη θεματική πρόταση διατυπώνεται η αιτία ή οι αιτίες και επομένως η ανάπτυξη γίνεται με τη μέθοδο των αιτίων ή των αποτελεσμάτων )

v Αιτιολόγηση (η θεματική πρόταση υποβάλλει ένα «γιατί» )

v Αναλογία (η θεματική πρόταση είναι διατυπωμένη ως παρομοίωση ή μεταφορά)

Συνδυασμός μεθόδων

Στις περισσότερες περιπτώσεις έχουμε πάνω από έναν τρόπο ανάπτυξης. Άρα, στο τέλος της απάντησης ο μαθητής πρέπει να κάνει λόγο για συνδυασμό μεθόδων.

Η ερώτηση μπορεί να δοθεί ως εξής: «Με ποιο τρόπο αναπτύσσεται η θεματική περίοδος της παραγράφου;», ή «πώς οργανώνεται ο λόγος στην παράγραφο;»

2. Να γράψετε τα δομικά στοιχεία της … παραγράφου.

[Πανελλήν. 2000]

Απάντηση

Γράφουμε τη θεματική περίοδο, τις λεπτομέρειες - σχόλια, την κατακλείδα. Αν η παράγραφος διαθέτει και τα τρία, τότε καλείται ΠΛΗΡΗΣ.

3. Πώς εξασφαλίζεται η συνοχή της παραγράφου;

Απάντηση

Ανιχνεύουμε τη σύνδεση μεταξύ των περιόδων και των προτάσεων (εντοπίζουμε τις διαρθρωτικές λέξεις - φράσεις, τις επαναλήψεις, τους συγγενείς νοηματικά όρους και τη διατήρηση ενιαίου ύφους στην παράγραφο.)

4. Ποια νοηματική σχέση δηλώνουν οι διαρθρωτικές λέξεις;

[Πανελ. 2001]

Μας δίνονται δηλαδή κάποιες διαρθρωτικές λέξεις της παραγράφου και μας ζητείται να βρούμε ποια σχέση μεταξύ των προτάσεων που συνδέουν δηλώνουν, π.χ. διάζευξη, αντίθεση, αιτιολόγηση, αίτιο - αποτέλεσμα, συμπέρασμα , χρόνο, προϋπόθεση κ.ά.

5.Ποια νοηματική σχέση συνδέει τις παραγράφους "χ" και "ψ";

[Πανελ. 2000]

Απάντηση

Πρόκειται για τη συνεκτικότητα. Προσέχουμε το νόημα της μιας και της άλλης παραγράφου και γράφουμε τι σχέση έχουν, π.χ. πρόβλημα - λύση, αίτιο - αποτέλεσμα, σχέση αντίθεσης κ.ά.

Η ερώτηση μπορεί επίσης να τεθεί ως εξής: Ανιχνεύστε τη συνεκτικότητα μεταξύ των παραγράφων.

6.Εξετάστε την αλληλουχία του κειμένου.

Απάντηση

Οφείλουμε να διακρίνουμε τον πρόλογο, το κύριο μέρος, τις ενότητες αυτού και τον επίλογο. Στα μη αποδεικτικά κείμενα τα νοήματα αναπτύσσονται ελεύθερα, συνειρμικά, διαισθητικά. Στα αποδεικτικά κείμενα αναπτύσσονται με λογική σειρά. Σύντομα οφείλουμε να σχολιάσουμε τη συνοχή και τη συνεκτικότητα. Επίσης, οφείλουμε να εξετάσουμε αν υπάρχει σύνδεση - συσχέτιση των νοημάτων στον άξονα του χρόνου (με χρονολογικά σειρά) ή στον άξονα του τόπου.

7. Πώς συνδέονται οι παράγραφοι "χ" και "ψ";

Απάντηση

Απαντάμε διττά. Ελέγχουμε τη μορφική σύνδεση (συνοχή) δηλαδή διαρθρωτικές λέξεις /φράσεις, επαναλήψεις κ.τ.λ. και τη νοηματική (συνεκτικότητα) πρόβλημα – λύση, αίτιο – αποτέλεσμα κτλ.

8. Πώς διαρθρώνονται οι σκέψεις του συγγραφέα / ποια είναι η αρχιτεκτονική του κειμένου;

Απάντηση

Γενικά, η διάρθρωση των σκέψεων μπορεί να είναι αυστηρή, να αναπτύσσονται δηλαδή με λογική σειρά, ή ελεύθερη, ακόμη και συνειρμική. Συγκεκριμένα, όταν τα κείμενα είναι αποδεικτικά για μια ολοκληρωμένη απάντηση πρέπει να αναφερθούμε στην αλληλουχία, στη συνοχή και τη συνεκτικότητα.

πηγές: 1."Έκθεση-έκφραση " ΟΕΔΒ
2."Θηρεύοντας το Λόγο"Εκδ. όμιλος συγγραφέων καθηγητών
3."Νεοελληνική Γραμματική"Μανόλη Τριανταφυλλίδη, ΟΕΔΒ
4."Βελτιώστε ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΑΣ" Γ. Μηνά

οργάνωση-δοκίμιο

1. Να ανιχνεύσετε τη λογική οργάνωση του κειμένου.

Απάντηση

Ο μαθητής καλείται να γράψει επιγραμματικά το λογικό διάγραμμα του κειμένου, τα λογικά βήματα της σκέψης του συγγραφέα: πώς αρχίζει, με ποια λογική συνεχίζει, πώς καταλήγει ως απόρροια των προηγούμενων. Δεν χρειάζεται η παράθεση των επιχειρημάτων του, απλά η λογική διαδικασία που ακολουθήθηκε κατά τη γραφή του κειμένου. (Όμοια ερώτηση περιέχεται στη σελίδα 129 του σχολικού βιβλίου.) Σε αρκετές περιπτώσεις η λογική οργάνωση του κειμένου ακολουθεί τυποποιημένες φόρμες, όπως για παράδειγμα: λόγος - αντίλογος (ο συγγραφέας παρουσιάζει το σκεπτικό κάποιων και στη συνέχεια το ανασκευάζει), ή παρουσίαση στην εισαγωγή των παραμέτρων του Θέματος που πρόκειται να αναλύσει και στη συνέχεια ανάλυση κάθε παραμέτρου.

2. Να δώσετε το διάγραμμα του κειμένου.

Απάντηση

Γράφουμε με τη μορφή πίνακα τα μέρη του κειμένου κάθετα:

Τίτλος : (αν υπάρχει)

πρόλογος, (αν υπάρχουν εντοπίζουμε τη θέση και το θέμα)

κύριο μέρος,( Το κύριο μέρος το χωρίζουμε σε ενότητες. Δίπλα σε κάθε ενότητα βάζουμε τίτλο και, ανά παράγραφο κάθε ενότητας, πλαγιότιτλο ή σύντομα τα πιο βασικά σημεία της)

επίλογος.

3. Σχολιάστε την οργάνωση του δοκιμίου.

Απάντηση

Εντοπίζουμε πρόλογο, κύριο μέρος και τις ενότητές του, τον επίλογο και ανιχνεύουμε αν η οργάνωση του υλικού είναι ελεύθερη, συνειρμική, χαλαρή ή λογική και αυστηρή.

4. Το δοκίμιο έχει ένα αφηγηματικό τμήμα και ένα στοχαστικό. Ξεχωρίστε τα τμήματα και δείξτε πως γίνεται η μετάβαση από το ένα στο άλλο.

Απάντηση

Αφηγηματικό είναι το τμήμα όπου ο δοκιμιογράφος περιγράφει, διηγείται, εξιστορεί. Στοχαστικό αυτό στο οποίο καταθέτει τις σκέψεις, τους προβληματισμούς, τα σχόλια και τις παρατηρήσεις του. Η μετάβαση γίνεται συνήθως με διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις

5. Το δοκίμιο που διαβάσατε προσεγγίζει τον επιστημονικό λόγο ή τη Λογοτεχνία; Είναι αποδεικτικό - πειθούς ή στοχασμού;

Απάντηση

Εξετάζουμε :

- Τη γλώσσα

- Το ύφος και τον τόνο

- Το σκοπό

- Τη δομή

- Τη διάρθρωση των ιδεών

- Την οπτική - προσέγγιση του Θέματος

6.Πιστεύετε ότι το δοκίμιο που διαβάσετε έχει διδακτικό χαρακτήρα - τόνο ή τη μορφή άμεσης διδαχής που συναντούμε σε καθαρά διδακτικά είδη λόγου;

Απάντηση

Το δοκίμιο χαρακτηρίζεται από αντιδιδακτισμό. Άρα, δεν έχει τη μορφή άμεσης διδαχής. Έχει όμως έμμεσα ένα διδακτικό τόνο με την έννοια ότι μας ενημερώνει, οξύνει την ευαισθησία μας και βαθαίνει τον προβληματισμό μας. Σημεία στα οποία αξίζει να αναφερθούμε ιδιαίτερα είναι αυτά όπου ο δοκιμιογράφος εξάγει συμπεράσματα ή προτείνει τρόπους αντιμετώπισης μιας αρνητικής κατάστασης

τεχνικές

1.Με ποια μέσα ο συγγραφέας γίνεται σαφής, κάνει ζωντανό το λόγο του και επικοινωνεί με τον αναγνώστη;

Απάντηση

Συνηθέστερα μέσα είναι: το α' πρόσωπο, οι παρενθέσεις, τα παραδείγματα, ο ευθύς λόγος, η αμεσότητα του λόγου, οι ερωτήσεις, η απλή και σαφής γλώσσα.

2. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση παραδειγμάτων;

Απάντηση

Τα παραδείγματα συνήθως δίνουν ζωντάνια, γλαφυρότητα, παραστατικότητα στο λόγο του συγγραφέα . Διεγείρουν το ενδιαφέρον και διευκολύνουν τον αναγνώστη να κατανοήσει πλήρως τις απόψεις του που έχουν αποδοθεί θεωρητικά. Καθιστούν το κείμενο πιο οικείο, πιο προσιτό στον αναγνώστη. Αρκεί βέβαια να είναι εύστοχα, να μην διακόπτουν την πορεία της σκέψης του και να μην πλεονάζουν.

3.Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση παρενθέσεων;

Απάντηση

Οι παρενθέσεις διευκρινίζουν, αποσαφηνίζουν, συμπληρώνουν, αναλύουν όσα έχει αναφέρει ο συγγραφέας. Π.χ. Το αυτοκίνητο (ήταν και σαράβαλο ) αγκομαχούσε στον ανήφορο. Έχουν περισσότερο επεξηγηματικό ρόλο και βοηθούν να αποφευχθεί η σύγχυση του αναγνώστη και για το λόγο αυτό η χρήση τους μερικές φορές θεωρείται επιβεβλημένη. Δίνουν ποικιλία στο λόγο που αποκτά συχνά προφορικότητα.

Συχνά οι παρενθέσεις περιέχουν μια παραπομπή. Πχ. Εμίσεψες και μ’ άφησες ένα γυαλί φαρμάκι (Δημοτικό)

4.Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση εισαγωγικών;

Απάντηση

Χρησιμοποιούνται για να προσδώσουν έμφαση, όταν μεταφέρονται αυτούσια λόγια άλλου, όταν πρόκειται για λέξεις ή φράσεις που ανήκουν σε ειδικό λεξιλόγιο ή σε κάποιο γλωσσικό ιδίωμα ή επίπεδο λόγου,ή όταν πρόκειται για τίτλους βιβλίων, εφημερίδων, ονόματα πλοίων κ.τ.λ. . Κάποτε προσδίδουν ειρωνικό τόνο ή μεταφορική σημασία στη λέξη - φράση.

5. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση παρομοιώσεων;

Απάντηση

Ο λόγος γίνεται πιο παραστατικός, πιο ζωντανός, εν τέλει πιο πειστικός. Η θέση του συγγραφέα καθίσταται εύληπτη και κατανοητή. Διεγείρεται το ενδιαφέρον του αναγνώστη.(Πρέπει να γράψουμε πρώτα τι παρομοιάζεται με τι, με ποιο σκοπό όσον αφορά το νόημα του κειμένου και, στη συνέχεια, να αναφερθούμε στη λειτουργία των παρομοιώσεων στον αναγνώστη.)

6. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση άνω τελείας;

Απάντηση

Η άνω τελεία χρησιμοποιείται

- στο χωρισμό δύο μερών μιας φράσης που συνδέονται με τη νοηματική σχέση της αντίθεσης

- στο τέλος μιας ημιπεριόδου και στην αρχή μιας άλλης, η οποία συμπληρώνει ή διευκρινίζει/επεξηγεί την πρώτη

- . στην περίπτωση απαρίθμησης στοιχείων

Ας σημειωθεί ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί από το συγγραφέα (όταν διαθέτει ποιητική ιδιοσυγκρασία) για να προσδώσει στοχαστική ατμόσφαιρα, αφήνοντας χρονικά περιθώρια στον αναγνώστη να προβληματιστεί.

7. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας, όταν χρησιμοποιεί ευθύ λόγο;

Απάντηση

0 ευθύς λόγος προσδίδει ζωντάνια αμεσότητα και παραστατικότητα στο κείμενο, δημιουργεί ένα κλίμα οικειότητας με τον αναγνώστη και τον βοηθάει να βιώσει άμεσα τις απόψεις που μεταφέρονται. Σπάει η μονοτονία του λόγου με αποτέλεσμα να ελκύεται το ενδιαφέρον του αναγνώστη.

8. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση α' πληθυντικού προσώπου;

Απάντηση

Το α' πληθυντικό πρόσωπο χαρίζει έναν οικείο τόνο στο λόγο, τον κάνει πιο άμεσο, ζωντανό και παραστατικό, ενώ προσδίδει και καθολικότητα στο πρόβλημα - φαινόμενο στο οποίο αναφέρεται ο συγγραφέας. Μάλιστα, καθώς θέτει και τον εαυτό του ως συμμέτοχο ή θύμα, δεν υποτιμά τον αναγνώστη. Αντίθετα, τον καθιστά πιο δεκτικό κι έτσι ο λόγος του κερδίζει σε πειστικότητα. Έτσι ο συγγραφέας αποφεύγει το αρκετά συχνά εγωιστικό και υποκειμενικό α΄ ενικό αλλά και το διδακτισμό του β΄ προσώπου και κάνει ένα βήμα για να κερδίσει το ενδιαφέρον και την αποδοχή του αναγνώστη του.

9. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση στατιστικών στοιχείων;

Απάντηση

Προσδίδουν αποδεικτική ισχύ και εγκυρότητα στο λόγο, αφού αποτελούν ισχυρά τεκμήρια που συνήθως καθηλώνουν τον αναγνώστη, ο οποίος δύσκολα μπορεί να τα αμφισβητήσει.

10. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση αναλογιών;

Απάντηση

Συνήθως με τις αναλογίες ο συγγραφέας δίνει πιο παραστατικά τις θέσεις του. Διευκολύνει τον αναγνώστη να κατανοήσει την έννοια ή το φαινόμενο που παρουσιάζει, καθώς δίνει ομοιότητες αυτού με κάποιο άλλο. Όταν μάλιστα το κείμενο είναι επιστημονικό, οι αναλογίες απλοποιούν , εκλαϊκεύουν και κάνουν πιο προσιτό το κείμενο στο μέσο αναγνώστη.

Μερικές φορές μάλιστα , όπως γράφει και ο Σεφέρης, οι παραβολές είναι ένας πολύ καλός τρόπος να ξεστομίσουμε αλήθειες ή πράγματα που δύσκολα τολμάμε να παραδεχτούμε και να αρθρώσουμε.

Το κείμενο επίσης κερδίζει σε ζωντάνια και γλαφυρότητα και προσελκύει το ενδιαφέρον του αναγνώστη

11. Σε τι αποσκοπεί ο συγγραφέας με τη χρήση ερωτήσεων;

Απάντηση

- διέγερση προβληματισμού

- πρόκληση ανησυχίας

- να προσδώσει ειρωνικό τόνο στο λόγο του

- να δημιουργήσει κλίμα αμεσότητας και την αίσθηση του διαλόγου στον αναγνώστη (θεατρικότητα)

- όταν είναι ρητορικές, να δώσει έμφαση στη θέση του.

- Να συνδέσει δύο διαφορετικές νοηματικές ενότητες ή να εισαγάγει ένα νέο θέμα.

λεξιλογικές

1.Να γράψετε αντίθετες, συνώνυμες ή ομόρριζες λέξεις
π.χ.,

Αντίθετες ή αντώνυμες :Φυσική - τεχνητή

Συνώνυμες :Έλλειψη = ανυπαρξία

[ Προσοχή: Γράφουμε ακριβώς τον ίδιο τύπο, αριθμό πρόσωπο , πτώση κτλ
(όχι έλλειψη=ανύπαρκτος) ]

Ομόρριζες :Φέρω : φερέγγυος, φερέφωνο, ανυπόφορος

2. Να βρείτε την ετυμολογία των λέξεων
(δηλαδή εύρεση της ρίζας της λέξης ή ανάλυση της σύνθετης λέξης στα συνθετικά της)
π.χ.
Χειραγώγηση , χειρ + άγω - Προσοχή: Συνήθως ανατρέχουμε στο ρήμα (άγω)

3 Να σχηματίσετε ονοματικά σύνολα είτε με επίθετο είτε με γενική προσδιοριστική (σελ. 77 του σχολ. βιβλίου)
Π.χ . Μηχανισμός : κρατικός, πολύπλοκος, ελαττωματικός ...

4.Να επισημάνετε τις διαφορετικές σημασίες μιας λέξης και να σχηματίσετε προτάσεις.
π.χ.
Οι αστυνομικές αρχές συνέλαβαν τον δράστη.

Οι αρχές μου δεν μου επιτρέπουν να λέω ψέματα.

Η αρχή του Αρχιμήδη διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της επιστήμης.

5. Να αποδώσετε κυριολεκτικά τις μεταφορικές φράσεις.
π.χ.

Αποκοιμίζω κάποιον = καθησυχάζω κάποιον

6.Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις (με δοσμένο το α' η β' συνθετικό)
π.χ.

Α' συνθετικό η λέξη βίος : βιολογία, βιογραφία ....

7.Να αποδώσετε λέξεις - φράσεις σε ανεπίσημο ή επίσημο ύφος
Π.χ.

Δια ζώσης = προφορικά, με ζωντανή παρουσία

Προς άγραν = για κυνήγι, για συλλογή (προς άγραν ψήφων)

8.Να εντοπίσετε τις λέξεις- φράσεις με μεταφορική σημασία
Πχ.

Στον αγώνα για την προάσπιση των θεμελιωδών ελευθεριών η Ελλάδα επιδιώκει να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο.

9. Να αποδώσετε περιφραστικά τις έννοιες( ή μονολεκτική απόδοση φράσεων).

Κίνητρο = προωθητικός παράγοντας
Μισθός = μηνιαία χρηματική αποζημίωση

πηγές:
1."Έκθεση-έκφραση " ΟΕΔΒ

2."Θηρεύοντας το Λόγο"Εκδ. όμιλος συγγραφέων καθηγητών

3."Νεοελληνική Γραμματική"Μανόλη Τριανταφυλλίδη, ΟΕΔΒ

4."Βελτιώστε ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΑΣ" Γ. Μηνά

ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΜΕ ΤΗ ΣΥΝΤΑΞΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

1. Παρατακτική - υποτακτική σύνταξη

Παρατακτική : κύρια + κύρια, δευτερεύουσα + δευτερεύουσα με παρατακτικούς συνδέσμους : (ούτε, μήτε, μα, αλλά, παρά, όμως, ωστόσο, ενώ )

Υποτακτική : κύρια + δευτερεύουσα, κύρια + δευτερεύουσα + δευτερεύουσα με υποτακτικούς συνδέσμους ( ότι, επειδή, αφού, ώστε ...)

Συνήθης τύπος ασκήσεων είναι η μετατροπή της παρατακτικής σύνταξης σε υποτακτική ή το αντίστροφο.

Π.χ.Καθώς ο τεχνικός πολιτισμός τρέχει ασταμάτητα προς τα εμπρός, ο πνευματικός μένει στάσιμος – Ο τεχνικός πολιτισμός τρέχει ασταμάτητα προς τα εμπρός, όμως ο πνευματικός μένει στάσιμος.

2. Ενεργητική (έμφαση στο υποκείμενο) - παθητική σύνταξη {έμφαση στην πράξη του υποκειμένου)

Συνήθης τύπος ασκήσεων είναι:
Α.Η μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική ή το αντίστροφο.
-Προσέχουμε πάντα να μην αλλάξουμε το χρόνο-
Π.χ Αν οι άνθρωποι προβούν σε κακή χρήση της τεχνολογίας, αυτή προσθέτει δεινά στη ζωή τους —► αν η τεχνολογία χρησιμοποιηθεί λανθασμένα, προστίθενται δεινά στη ζωή των ανθρώπων.

Β. Γιατί ο συγγραφέας προτιμάει την ενεργητική ή την παθητική σύνταξη

Ενεργητική σύνταξη : Τονίζεται (εξαίρεται ) το πρόσωπο ή το πράγμα που δρα, και το γραμματικό υποκείμενο της πρότασης στη σύνταξη αυτή συμπίπτει με το λογικό υποκείμενο( π.χ. ο ήλιος θερμαίνει τη γη)

Παθητική σύνταξη : Εξαίρεται μάλλον το αποτέλεσμα της ενέργειας του υποκειμένου ( π. χ. η γη θερμαίνεται) , και το λογικό υποκείμενο σ' αυτό δηλώνεται έμμεσα, δηλαδή με τον προσδιορισμό του ποιητικού αιτίου ( από τον ήλιο).
Με την παθητική σύνταξη αποκτά ποικιλία η πλοκή του λόγου.
Δίνεται η δυνατότητα να μην ονομάζεται ρητά το υποκείμενο, όσες φορές κανείς δε θέλει ή δεν μπορεί να το κατονομάσει, όπως συμβαίνει αυτό πολλές φορές με τα απρόσωπα ρήματα ( χιονίζει, αστράφτει, βρέχει κτλ. ) που δηλώνουν απλά το συμβάν.

Το ποιητικό αίτιο παραλείπεται, όταν>
α) Εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα
β) Είναι άγνωστο
γ) Δε θέλει ο συγγραφέας να το δηλώσει

( Έκθεση Έκφραση Β΄ Λυκείου , ΟΕΔΒ, σελ. 266 )

3. Ευθύς — πλάγιος λόγος
Συνήθης τύπος ασκήσεων είναι η μετατροπή του ευθέος σε πλάγιο λόγο ή και το αντίστροφο.
-Προσέχουμε πάντα να μην αλλάξουμε το χρόνο-
Π.χ- Γιατί δεν ήρθες;

Είχα κάποια δουλειά.

Τον ρώτησε γιατί δεν ήρθε. Εκείνος απάντησε ότι είχε κάποια δουλειά.

4. Κύριες — δευτερεύουσες προτάσεις?