ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ

ΚΟΙΝΗ ΓΝΩΜΗ

ΟΡΙΣΜΟΣ

Με τον όρο κοινή γνώμη ή δημόσια γνώμη νοείται η άποψη που σχηματίζει ο λαός στην πλειοψηφία του, σχετικά με θέματα που τον ενδιαφέρουν. Αποτελεί συνθετική έκφραση επιμέρους γνωμών, στη βάση μιας διαδικασίας αλληλεπίδρασης που πραγματοποιείται μέσα από μηχανισμούς πληροφόρησης και επικοινωνίας, σχετικά με ένα θέμα που ενδιαφέρει την ολότητα . Επιβάλλεται σαν προσανατολιστικός γνώμονας αντίληψης και συμπεριφοράς της συνολικής κοινωνίας . Η κοινή γνώμη από την αρχαία εποχή ως σήμερα συνέβαλε και συμβάλλει στην εξέλιξη των κοινωνιών. Στην αρχαία εποχή σχηματιζόταν και εκδηλωνόταν α) στην Εκκλησία του δήμου, β) στις γιορτές και πανηγύρεις , γ) στις παραστάσεις των τραγωδιών . Στην εποχή μας διαπιστώνεται με τις δημοσκοπήσεις και αποτελεί δύναμη που προσδιορίζει και κατευθύνει τις ενέργειες των ατόμων και των κοινωνιών σε όλους σχεδόν τους τομείς των δραστηριοτήτων τους .

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΓΝΩΜΗΣ

Η κοινή γνώμη είναι μια κατασκευή και η διαμόρφωσή της είναι αποτέλεσμα πολλών παραγόντων που , άλλος περισσότερο και άλλος λιγότερο, συμβάλλουν στην αποκρυστάλλωσή της .

 Οι παραδόσεις ενός λαού, τα ήθη και τα έθιμα, το ιστορικό παρελθόν και οι ποικιλόμορφοι αγώνες του .

 Οι προκαταλήψεις. Βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις στερούν από το άτομο τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει τη λογική του, να αντιμετωπίσει σφαιρικά και να επεξεργαστεί ορθά τις πληροφορίες. Ο παρωπιδικός αυτός τρόπος αντιμετώπισης των καταστάσεων συμβάλλει ουσιαστικά στο σχηματισμό της κοινής γνώμης .

Τα δυο προηγούμενα στοιχεία είναι ανορθολογικά . Για αυτό και η κοινή γνώμη επηρεάζεται από την προπαγάνδα , η οποία απευθύνεται σε αυτά τα ανορθολογικά στοιχεία, τα οποία συγκαλύπτει κάτω από ένα μανδύα λογικοφανούς επιχειρηματολογίας . Ιδιαίτερα ευάλωτη είναι η κοινή γνώμη σε προπαγανδιστικού χαρακτήρα επιδράσεις σε περιόδους κρίσεων (οικονομικές κρίσεις, πόλεμος), στιγμές ομαδικού πανικού που προκαλούνται από φυσικά αίτια ή άλλους έκτακτους παράγοντες (σεισμούς, επιδημίες, θεομηνίες) .

 Η παιδεία. Η εκπαίδευση συμβάλλει στην διαμόρφωση της κοινής γνώμης με την παροχή γνώσεων μέσα από το περιεχόμενο σπουδών και με την ανάπτυξη της αντιληπτικής και κριτικής ικανότητας .

 Το μορφωτικό επίπεδο του λαού, η κλίμακα συνειδητοποίησης των κοινωνικών προβλημάτων σε συνάρτηση με τον βαθμό πολιτικοποίησης των ατόμων

 Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης . Η πληθώρα των ΜΜΕ στην εποχή μας δίνουν τη δυνατότητα να παρέχεται πολύ γρήγορα η πληροφόρηση στο λαό . Η τηλεόραση, το ραδιόφωνο, οι εφημερίδες και τα περιοδικά καλύπτουν ευρύτατο φάσμα ενημέρωσης. Με την ποικιλόμορφη πληροφόρηση, τη διαφήμιση ή την προπαγάνδα διαμορφώνεται αντίστοιχη κοινή γνώμη. Ιδιαίτερη, βέβαια, επίδραση στην αποκρυστάλλωσή της ασκεί η τηλεόραση , που με τον ήχο και την εικόνα μαγεύει τους τηλεθεατές, τους επηρεάζει και τους προδιαθέτει ευμενώς ή δυσμενώς για πρόσωπα, γεγονότα ή καταστάσεις . Η επιρροή αυτή, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι το άτομο λειτουργεί ως παθητικός δέκτης μηνυμάτων και επομένως δε «συνδιαλέγεται», μπορεί να φτάσει μιας εξωκατεύθυνσης του ατόμου και των ομάδων, με συνέπεια η κοινή γνώμη να είναι κατασκευασμένο προϊόν της θέλησης των κέντρων εξουσίας και λήψης αποφάσεων που ελέγχουν αυτά τα μάσα μαζικής επικοινωνίας .

 Το δημοκρατικό πολίτευμα. Η ελευθερία έκφρασης επιτρέπει την ελεύθερη διακίνηση των ιδεών και , επομένως , το σχηματισμό κοινής γνώμης .

 Χαρισματικά άτομα με προσωπική ακτινοβολία και κύρος, που ανήκουν σε πολιτικούς, πνευματικούς , θρησκευτικούς , αθλητικούς και άλλους χώρους , επηρεάζουν και κατευθύνουν την κρίση και τη γνώμη των λαϊκών μαζών .

 Τα οικονομικά συμφέροντα. Οργανωμένοι οικονομικοί παράγοντες με παρεμβάσεις στον κοινωνικό χώρο και με τη διαφήμιση , που στις μέρες μας στηρίζεται στη σύγχρονη ψυχολογία, κατορθώνουν να συμπαρασύρουν τη γνώμη του λαού, με αποτέλεσμα να τη διαμορφώνουν ανάλογα με τις επιθυμίες τους .

 Οι ίδιες οι δημοσκοπήσεις , που παρουσιάζονται από τα ΜΜΕ και εξυπηρετούν πολλές φορές σκοπιμότητες , συντελούν στον επηρεασμό και στη διαμόρφωση των απόψεων της πλειοψηφίας του λαού .

ΣΗΜΕΙΩΣΗ : Η μορφή της κοινής γνώμης που διαμορφώνεται από τις διάφορες παραδόσεις θεωρείται στατική, ενώ η διαμορφούμενη από τους άλλους παράγοντες αποτελεί τη δυναμική μορφή της κοινής γνώμης.

ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΓΝΩΜΗΣ

Η κοινή γνώμη, παρ’ όλο ότι δεν έχει νομικό κύρος , εντούτοις μπορούμε να ισχυριστούμε πως αποτελεί δεσμευτική δύναμη και προσδιοριστικό στοιχείο συμπεριφοράς των ανθρώπων. Ο Ναπολέων ήταν εκείνος που είχε συνειδητοποιήσει τη δύναμη της κοινής γνώμης λέγοντας ότι «η δύναμη θεμελιώνεται στην κοινή γνώμη . Η κυβέρνηση δεν υπάρχει αν δεν έχει την κοινή γνώμη με το μέρος της». Αν η διαμορφωμένη κοινή γνώμη είναι αποτέλεσμα πολύπλευρης ενημέρωσης , τότε εκφράζει το κοινό αίσθημα , την κοινή αντίληψη πάνω σε θέματα που αφορούν το ευρύτερο κοινό.

Με την προϋπόθεση αυτή η προσφορά της είναι πολύπλευρη και πολυσήμαντη τόσο για το άτομο, όσο για την κοινωνία .

ΘΕΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

1. Διευκολύνει την κοινωνική συνύπαρξη . Είναι αναντίρρητα αποδεκτή η άποψη πως η ευτυχία και η επιτυχία του ατόμου βρίσκονται σε άμεση σχέση με το κοινωνικό περιβάλλον. Είναι επόμενο το άτομο να επιζητεί την κοινωνική του αποδοχή. Για να ευοδωθεί όμως ο στόχος του αυτός οφείλει να αποφεύγει τις συγκρούσεις με τους συνανθρώπους του, να διαλέγεται, να δείχνει κατανόηση και να απαλλαγεί από τον ατομισμό, τον εγωισμό και την ανταγωνιστικότητα. Αν δε βελτιώσει την κοινωνική του συμπεριφορά , τότε είναι βέβαιο ότι η

κοινή γνώμη θα το αποδοκιμάσει, θα ο απομονώσει και θα το οδηγήσει στην κοινωνική περιθωριοποίηση.

2. Ηθικοποιεί το άτομο. Αποτελεί δεσμευτική δύναμη και καθορίζει την ηθική του συμπεριφορά. Οι άνθρωποι των σκοτεινών παθών , οι ιδιοτελείς , οι κερδοσκόποι, οι καταχραστές γνωρίζουν πολύ καλά ότι , αν έρθουν σε αντίθεση με το κοινό αίσθημα , την κοινή γνώμη , είναι αδύνατη η συνύπαρξή τους με τους συνανθρώπους τους . Η παραβίαση του ηθικού κώδικα της κοινωνίας συνεπάγεται την απομόνωση και την εξουδετέρωσή τους. Η κοινή γνώμη ελέγχει, κρίνει, επιδοκιμάζει και αποδοκιμάζει και για αυτό οδηγεί στην διαμόρφωση ηθικής βούλησης .

3. Είναι φυσικό πως τα άτομα για τα οποία έχει σχηματιστεί ευμενής κοινή γνώμη, προοδεύουν οικονομικά. Οι συνάνθρωποί τους τα εμπιστεύονται και τα στηρίζουν επαγγελματικά. Ακόμα και σε περιόδους οικονομικών δυσχερειών έχουν τη συμπαράσταση του κοινωνικού συνόλου, με αποτέλεσμα να ξεπερνούν εύκολα τις αντίξοες οικονομικές συνθήκες και να ξαναμπαίνουν στο δρόμο της οικονομικής ανάπτυξης .

4. Σημαντική είναι η επίδραση και στον ψυχολογικό τομέα. Τα άτομα για τα οποία εκφράζεται ευμενώς η κοινή γνώμη , αισθάνονται ικανοποίηση για ό,τι έπραξαν, βιώνουν ευχάριστα συναισθήματα , ενισχύονται ψυχολογικά , αποκτούν αυτοπεποίθηση, αποβάλλουν το άγχος και γίνονται αισιόδοξα και αγωνιστικά . Με τον τρόπο αυτό οδηγούνται στην ψυχική ηρεμία και ισορροπία .

5. Αποτελεί ουσιαστικό παράγοντα διαμόρφωσης πολιτικού ήθους. Οι πολιτικοί εκπρόσωποι καθορίζουν τη συμπεριφορά και τη δραστηριότητά τους έτσι , ώστε να μην έρθουν σε αντίθεση με την κοινή γνώμη, που αντιπροσωπεύει σε μεγάλο βαθμό τη λαϊκή θέληση. Με τη δεσμευτική, επομένως , δύναμη της κοινής γνώμης κατευθύνονται ορθά οι πολιτικές ενέργειες και επικρατεί στον πολιτικό χώρο περισσότερη ειλικρίνεια, περιορίζεται η ακατάσχετη υποσχεσιολογία, αποφεύγεται η δημαγωγία , η χρήση ξύλινης γλώσσας και ελαχιστοποιούνται οι δυνατότητες για κατάχρηση της εξουσίας από τις εκάστοτε κυβερνήσεις .

6. Ακόμα συμβάλλει και στη διασφάλιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων , όπως είναι η ισονομία , η ελευθερία της έκφρασης και οι πολιτικές ελευθερίες . Οι κυβερνήτες των λαών δεν μπορούν να μη λάβουν υπόψη τους το σφυγμό της κοινής γνώμης, πριν προβούν σε ενέργειες που καταστρατηγούν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Οι δυναμικές εκδηλώσεις του λαού αποτελούν σημαντικό αποτρεπτικό παράγοντα της φαλκίδευσης των ελευθεριών του ατόμου .

7. Με την ορθά διαμορφωμένη κοινή γνώμη αποθαρρύνεται η καπήλευση των εθνικών ιδεωδών. Οριοθετείται στη σωστή της διάσταση η έννοια του πατριωτισμού, γίνεται παραδεκτή η αντίληψη πως οι πολιτισμοί είναι συμπληρωματικοί και αποφεύγεται με τον τρόπο αυτό η καλλιέργεια από τους επιτήδειους ακραίων εθνικιστικών αντιλήψεων, ρατσιστικών τάσεων και φαινομένων φανατισμού και δογματισμού .

8. Η κοινή γνώμη διαδραματίζει σημαντικό ρόλο και στην επικράτηση της ειρήνης . Αποτρέπει φιλοπόλεμες κυβερνήσεις να επιδιώκουν οξύνσεις στις σχέσεις των λαών και πολεμικές συρράξεις . Περιορίζει , ακόμη , την προπαγάνδα και αποκαλύπτει τις σκοπιμότητες ανθρώπων , που καλύπτουν τις φιλοπόλεμες διαθέσεις τους κάτω από το πέπλο του πατριώτη και του ειρηνιστή .

9. Πετυχαίνεται η βελτίωση της ποιότητας της ζωής. Με τις διάφορες εκδηλώσεις , όπως συγκεντρώσεις, διαδηλώσεις, ομιλίες, η κοινή γνώμη αφυπνίζει, ευαισθητοποιεί και δραστηριοποιεί ακόμη και τα αδρανοποιημένα μέλη της κοινωνίας. Αποτέλεσμα της δραστηριοποίησης είναι η οργάνωση σε συλλόγους και η δυναμική διεκδίκηση καλύτερης ποιότητας ζωής. Με τον τρόπο αυτό εξαναγκάζονται οι αρμόδιοι να παίρνουν μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος , για υγιεινές συνθήκες εργασίας και για τον εξανθρωπισμό της ζωής στις μεγαλουπόλεις .

ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Πολλές φορές η κοινή γνώμη δεν αντιπροσωπεύει και την ορθή στάση ζωής . Αυτό συμβαίνει, γιατί δεν είναι σχηματισμένη, αποκρυσταλλωμένη ύστερα από πολύπλευρη και αντικειμενική πληροφόρηση. Ο ανενημέρωτος και παραπληροφορημένος λαός είναι επόμενο να σχηματίσει εσφαλμένη γνώμη. Είναι απαραίτητο, επίσης, να αναφέρουμε πως πολλά συμφέροντα και σκοπιμότητες συντελούν στον αποπροσανατολισμό του κοινού και στη διαμόρφωση αντιλήψεων που εξυπηρετούν συγκεκριμένες ιδεολογίες. Ιδιαίτερα στην εποχή μας με τον καταιγισμό των πληροφοριών που δέχεται το άτομο, αλλά και με την προπαγάνδα, που στηρίζεται σε σύγχρονες ψυχολογικές μεθόδους , είναι εύκολο να υποστεί πλύση εγκεφάλου και να καταστεί θύμα της προπαγάνδας και του ετεροκαθορισμού. Σε πολλές μάλιστα περιπτώσεις είναι τόση η δύναμη των ΜΜΕ που , ακόμη και αν είναι ορθά διαμορφωμένη η κοινή γνώμη σχετικά με κάποιο θέμα , έχουν τον τρόπο να τη διαστρεβλώσουν. Σε αυτές τις περιπτώσεις η κοινή γνώμη , αποπροσανατολισμένη όπως είναι , μπορεί να προβεί σε ενέργειες που αντιστρατεύονται το κοινό συμφέρον. Ειδικότερα επέρχονται :

1. Κοινωνική αποδιοργάνωση. Είναι φυσικό πως η κοινωνική πρόοδος απαιτεί συναίνεση και κοινή προσπάθεια. Τα αποπροσανατολισμένα όμως άτομα δεν είναι σε θέση να διακρίνουν το κοινωνικά ωφέλιμο, αντιστρατεύονται τη λήψη μέτρων και την εφαρμογή μακροπρόθεσμων προγραμμάτων, με αποτέλεσμα να αποβαίνει τροχοπέδη για την κοινωνική πρόοδο .

2. Ηθικός ξεπεσμός , εκφυλισμός των ηθών, απάνθρωπες συμπεριφορές, υιοθέτηση της αντίληψης «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» .

3. Πολιτική δυσλειτουργία, προπαγάνδα , δημαγωγία , αναρχία, επικράτηση του συνθήματος και όχι της λογικής.

4. Παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, καταστρατήγηση των θεσμών, υπερίσχυση του δικαίου του ισχυρότερου .

5. Επικράτηση φαινομένων κοινωνικής παθογένειας , βία , έγκλημα , φανατισμός .

6. Μαζοποίηση, ετεροκαθορισμός, χειραγώγηση του ατόμου, στέρηση της ψυχολογικής ελευθερίας .

7. Ανασφάλεια που προέρχεται από την κοινωνική και πολιτική αποδιοργάνωση .

8. Τροφοδότηση της συντήρησης . Κάθε προοδευτική άποψη αποθαρρύνεται και καταπνίγεται , με αποτέλεσμα να θριαμβεύει το κατεστημένο .

9. Αδυναμία ολοκλήρωσης της προσωπικότητας. Τα άτομα ισοπεδώνονται και ακολουθούν ως μάζα τη γνώμη των πολλών . Η κατάσταση αυτή περιορίζει την ατομική πρωτοβουλία και την έκφραση προσωπικής άποψης. Αποτέλεσμα της κατάστασης αυτής είναι η υιοθέτηση προσποιητής συμπεριφοράς, γιατί τα άτομα φοβούνται μήπως η διαφοροποίηση συντελέσει στην απόρριψή τους από το κοινωνικό σύνολο .

ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΟΡΘΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΓΝΩΜΗΣ

Η κοινή γνώμη έχει θετικές και αρνητικές επιδράσεις . Είναι ανάγκη, επομένως, να τηρούνται κατά τη διαμόρφωσή της ορισμένες προϋποθέσεις για να αποβαίνει δημιουργική .

 Παιδεία, για να μάθει το άτομο να αντιμετωπίζει σφαιρικά τις καταστάσεις, να κρίνει, να συγκρίνει και ύστερα να αποδέχεται ή να απορρίπτει . Με τον τρόπο αυτό θα καταπολεμηθούν ο αποπροσανατολισμός και η χειραγώγηση .

 Δημοκρατικό πολίτευμα, για να επιτρέπεται η ελεύθερη έκφραση και η πολύπλευρη πληροφόρηση . Αν οι πολίτες δεν έχουν πλουραλιστική πληροφόρηση, δεν θα έχουν υπόψη τους όλα τα δεδομένα και , επομένως είναι αδύνατο να σχηματίσουν αντικειμενική άποψη .

 Τα ΜΜΕ να τελούν ορθά τον προορισμό τους. Να μην είναι δέσμια οικονομικών συμφερόντων, να τηρούν τη δημοσιογραφική δεοντολογία, να αποφεύγουν τον κιτρινισμό και την πλύση εγκεφάλου των ακροατών ή των αναγνωστών τους .

 Τέλος, κάθε άτομο οφείλει να βρίσκεται σε εγρήγορση και να αποφεύγει την άκριτη αποδοχή απόψεων, γιατί στην εποχή μας ο αποπροσανατολισμός στηρίζεται σε σύγχρονες ψυχολογικές μεθόδους και πετυχαίνει εύκολα τους στόχους του. Ακόμη οφείλει να συνειδητοποιήσει ότι δεν αρμόζουν σε υπεύθυνους πολίτες η μαζοποίηση και ο ετεροκαθορισμός .

ΥΠΑΡΧΕΙ Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ?

Όταν μιλάμε για ελευθερία επιλογής του ανθρώπου προφανώς αναρωτιόμαστε, αν ο σύγχρονος άνθρωπος είναι ελεύθερος να επιλέγει μεταξύ διαφόρων και διαφορετικών τρόπων σκέψης, αίσθησης και συμπεριφοράς, αν δηλαδή μπορεί να επιλέγει μεταξύ διαφόρων και διαφορετικών τρόπων ζωής. Από τη στιγμή που ο άνθρωπος ζει και δραστηριοποιείται στα πλαίσια μιας κοινωνίας, η ελευθερία επιλογής του δεν μπορεί να θεωρηθεί υποκειμενική υπόθεση. Το αντίθετο μάλιστα, αφού η τελική κοινωνική συμπεριφορά του προσδιορίζεται ουσιαστικά από τα μηνύματα του κοινωνικού του περιβάλλοντος , που έχουν «εγγραφεί» στον εσωτερικό του κόσμο. Συνεπώς, το τι επιλέγει και με ποια κριτήρια επιλέγει εξαρτάται από το πώς τον έμαθαν να βλέπει τα κοινωνικά δρώμενα. Μπορεί δηλαδή να εξοικειώθηκε στο να βλέπει, να κατανοεί και να

αποδέχεται μόνο ορισμένους τρόπους σκέψης, αίσθησης και δράσης. Υπό αυτή την έννοια η ελευθερία επιλογής δεν υφίσταται. Απλώς υπάρχει μια ψευδαίσθηση ελεύθερης επιλογής, που είναι δυσδιάκριτη, επειδή ακριβώς είναι εσωτερικευμένη με έντεχνο τρόπο. Λέγοντας έντεχνο τρόπο αναφερόμαστε στους μηχανισμούς ιδεολογικοποίησης και επιβολής συγκεκριμένων στάσεων ζωής.

Σήμερα στη λεγόμενη κοινωνία της αφθονίας η κοινωνική παρουσία του ανθρώπου και η καταξίωσή του εξαρτάται από την εναρμόνισή του με έναν ορισμένο τρόπο ζωής που συνδέεται με την επιδίωξη καταναλωτικής ισχύος , τον ατομισμό, την ηθική αναλγησία και την απολιτικοποίηση. Υπό το πρίσμα αυτής της γενικής συναίνεσης αυτός ο τρόπος ζωής προβάλλεται ως μονόδρομος , τα υλικά αγαθά θεωρούνται πανάκεια και έτσι η διαφορετικότητα πνίγεται και ματαιώνεται . Όταν όμως η ποικιλομορφία ακυρώνεται , τότε η περίφημη ελευθερία επιλογής είναι ψευδής δυνατότητα κοινωνικής συμπεριφοράς .