Οδηγίες για το «άριστα» σε Ιστορία, Λογοτεχνία, Λατινικά

Για τους υποψηφίους της Θεωρητικής Κατεύθυνσης το μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών είναι το πρώτο μάθημα αυξημένης βαρύτητας (συντελεστής 1,3). Το δεύτερο είναι η Ιστορία με συντελεστή 0,7. Το πώς εξετάζεται και πώς βαθμολογείται η Ιστορία είναι συνεπώς κάτι με το οποίο οι διαγωνιζόμενοι αξίζει έγκαιρα να εξοικειωθούν. Αυτό βέβαια ισχύει και για τα άλλα δυο μαθήματα της κατεύθυνσης. Τη Νεοελληνική Λογοτεχνία και τα Λατινικά. Γι αυτό η εξέταση, η βαθμολόγηση και φυσικά τα μυστικά της αποφυγής λαθών και της επίτευξης της υψηλότερης δυνατής βαθμολογίας αποκαλύπτονται στο σημερινό αφιέρωμα.

ΙΣΤΟΡΙΑ
Το 2ο μάθημα αυξημένης βαρύτητας είναι και «κλειδί» για την επιτυχία, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι εύκολη υπόθεση η υψηλή βαθμολογία.

Τα ποσοστά αριστούχων τις περισσότερες χρονιές είναι κάτω από το 10%, και τα ποσοστά αποτυχίας πάνω από το 50%. Το 2008 το ποσοστό των αριστούχων ξεπερνά το 16%, ενώ το 2009 το ποσοστό αποτυχίας ανέρχεται σε 45,91 και παρόλο που είναι υψηλό, είναι το χαμηλότερο στην ιστορία των εξετάσεων. Το υψηλότερο 60,27% καταγράφεται το 2006. Λιγότεροι από 1 στους 3 υποψηφίους ξεπερνούν το όριο του 15. Περίπου οι μισοί υποψήφιοι βρίσκονται στον βυθό της βαθμολογίας.

Τα θέματα

Η Ιστορία εξετάζεται με συνδυασμό ερωτήσεων οι οποίες ταξινομούνται σε δύο ομάδες.

α. Στην πρώτη ομάδα περιλαμβάνονται δύο θέματα που μπορούν να αναλύονται σε ερωτήσεις με τις οποίες ελέγχονται οι ιστορικές γνώσεις των μαθητών (ιστορικές έννοιες, ιστορικά γεγονότα, χρονολογίες, δράση ιστορικών προσώπων, κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά και πολιτιστικά φαινόμενα κ.λπ.) και η κατανόησή τους.

β. Στη δεύτερη ομάδα περιλαμβάνονται δύο (2) τουλάχιστον θέματα που απαιτούν σύνθεση ιστορικών γνώσεων και κριτική ικανότητα (αξιολογήσεις ιστορικών γεγονότων ή ιστορικών προσώπων, ανάλυση αιτιών ή συνθηκών που συντέλεσαν στη διαμόρφωση και εξέλιξη σημαντικών ιστορικών φαινομένων κ.λπ.). Στην περίπτωση αυτή μπορούν να χρησιμοποιούνται και ερωτήσεις επεξεργασίας ιστορικού υλικού, το οποίο δίνεται στους μαθητές σε φωτοτυπία. Το υλικό αυτό αφορά γραπτές ιστορικές πηγές, εικαστικά έργα, χάρτες, διαγράμματα κ.λπ. που χρησιμοποιούνται ως αποδεικτικά στοιχεία ή ως μέσα άντλησης στοιχείων για την εξαγωγή ιστορικών συμπερασμάτων.

Η βαθμολογία: Η βαθμολογία κατανέμεται κατά 50% σε καθεμία από τις ομάδες αυτές. Η κατανομή της βαθμολογίας στις ερωτήσεις κάθε ομάδας μπορεί να διαφοροποιείται ανάλογα με τον βαθμό δυσκολίας σε καθεμία από αυτές, η οποία καθορίζεται κατά τη διατύπωση των θεμάτων και ανακοινώνεται στους μαθητές γραπτώς.

Τα λάθη

Οι μεγαλύτερες αδυναμίες εντοπίζονται σε θέματα της ομάδας Β, τα οποία απαιτούν σύνθεση ιστορικών γνώσεων και κριτική ικανότητα.

Πολλοί υποψήφιοι δεν περιορίζουν αυστηρά τις απαντήσεις τους σε όσα ζητεί η ερώτηση, αλλά επεκτείνονται σε γενικόλογο συνολικό σχολιασμό.

Παρατηρούνται λάθη στην απόδοση ορισμών και εξήγηση ιστορικών όρων στις ερωτήσεις σύντομης απάντησης.
Ανακρίβειες και λάθη σε ερωτήσεις για ιστορικά πρόσωπα, γεγονότα, χρονολογίες και φαινόμενα.
Λάθη απροσεξίας ή βιασύνης ακόμα και σε εύκολες ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου.
Οι οδηγίες

Οι υποψήφιοι πρέπει να έχουν συνολική γνώση των ιστορικών γεγονότων και πάνω από όλα η κρίση, η αφαίρεση και η σύνθεση για την απάντηση των ερωτήσεων, ιδιαίτερα της Β ομάδας που βαθμολογούνται με 50 μόρια.

Αφού διαβάσουν προσεκτικά το κεφάλαιο, να κάνουν ένα σχεδιάγραμμα που να περιλαμβάνει τα κύρια στοιχεία, όπως τόπο και χρόνο, δρώντα πρόσωπα και απαραιτήτως αίτια και παράγοντες που οδήγησαν στο γεγονός.

Να συνδέσουν τα αίτια με τα αποτελέσματα και τη σημασία τους. Ετσι θα μπορούν να απαντήσουν στο πώς και το γιατί.

Στην ανάγνωση και ανάλυση παραθεμάτων και πινάκων χρειάζεται μεγάλη προσοχή, γιατί όσο βοηθητικά είναι τα κείμενα τόσο επικίνδυνο είναι να παρασύρουν τον μαθητή σε μια άνευ κρίσης αναπαραγωγή του κειμένου. Για να απαντήσει σωστά ο μαθητής στην ερώτηση «με βάση το παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις να απαντήσετε», πρέπει: να ξέρει πολύ καλά τη θεωρία (γεγονότα) των διδαγμένων κεφαλαίων, να ξεχωρίσει μέσα από το παράθεμα τα στοιχεία που φωτίζουν το γεγονός και να τα αναφέρει αφού διαβάσει προσεκτικά, να επισημάνει στοιχεία που υπαινίσσεται ο συγγραφέας και που με την πρώτη ματιά είναι κρυμμένα, όμως ζητούνται από την ερώτηση και είναι διάσπαρτα σε διαφορετικά κεφάλαια του βιβλίου.

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Σπάνιο είδος οι «αριστούχοι». Το 2006 ήταν μόλις 1,83%, αλλά το μικρότερο ποσοστό παρουσιάστηκε το 2001 (1,7%). Το 2009 καταγράφεται το υψηλότερο ποσοστό αριστούχων. Ωστόσο το χαμηλότερο ποσοστό αποτυχίας καταγράφεται το 2007 και ανέρχεται σε 30,8%, ενώ τις περισσότερες χρονιές κυμαινόταν σε υψηλότερα από το 45% επίπεδα. Το χειρότερο ρεκόρ σημειώθηκε το 2006, όπου το ποσοστό ανήλθε στο 52,28%.

Οι δυσκολίες και οι ιδιαιτερότητες του μαθήματος φαίνονται κι από τα υψηλότατα ποσοστά στις αναβαθμολογήσεις. Ετσι, όσοι υποψήφιοι υπερβούν το «15» είναι μέσα στους στόχους τους ακόμα και για υψηλόβαθμα τμήματα. Για τα μικρομεσαία τμήματα ένας βαθμός πάνω από 12 θεωρείται ικανοποιητικός.
Τα θέματα

Η εξέταση στη Νεοελληνική Λογοτεχνία αναφέρεται σε πεζό ή ποιητικό κείμενο που περιέχεται στη διδαχθείσα ύλη της αντίστοιχης τάξης, το οποίο δίνεται στους μαθητές σε φωτοτυπία, μαζί με τις αναγκαίες σημασιολογικές ή άλλες διευκρινίσεις. Το κείμενο συνοδεύεται από πέντε ερωτήσεις που αναφέρονται:
α. στον συγγραφέα του έργου και σε γραμματολογικά στοιχεία που προκύπτουν άμεσα ή έμμεσα από το κείμενο (1 ερώτηση)

β. στη δομή του κειμένου, στην επαλήθευση ή διάψευση μιας κρίσης με βάση το κείμενο, σε παρατηρήσεις επί των εκφραστικών μέσων και τρόπων του κειμένου. (υφολογική διερεύνηση, αφηγηματικές λειτουργίες, επιλογές του δημιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης) (2 ερωτήσεις)
γ. σε σχολιασμό ή στη σύντομη ανάπτυξη, σε 1-2 παραγράφους, ορισμένων χωρίων του κειμένου (1 ερώτηση)
δ. σε σχολιασμό αδίδακτου λογοτεχνικού κειμένου που δίνεται στους μαθητές επίσης σε φωτοτυπία και είναι ίσης, κατά προσέγγιση, δυσκολίας με το διδαγμένο (1 ερώτηση)

Η βαθμολογία: Η ερώτηση α βαθμολογείται με δεκαπέντε (15) μονάδες, οι δύο ερωτήσεις της β περίπτωσης με είκοσι (20) μονάδες η καθεμία, η ερώτηση γ με είκοσι πέντε (25) μονάδες και η ερώτηση δ με είκοσι (20) μονάδες. Σε περίπτωση κατά την οποία μία ερώτηση αναλύεται σε υποερωτήματα, η βαθμολογία που προβλέπεται γι αυτήν κατανέμεται ισότιμα στα υποερωτήματα, εκτός αν κατά την ανακοίνωση των θεμάτων καθορίζεται διαφορετικός συντελεστής βαρύτητας γι αυτά.

Γενικές οδηγίες

Δεν μαθαίνουμε «παπαγαλία» ερμηνευτικές προσεγγίσεις που έχουν δοθεί είτε μέσα στην τάξη είτε στο φροντιστήριο.
Κριτική ανάγνωση του κειμένου, πλήρης κατανόηση, καθώς όλες οι ερωτήσεις είναι κειμενοκεντρικού χαρακτήρα.
Αξιοποιούμε γνώσεις που αφορούν σε βιογραφικά στοιχεία των συγγραφέων, τις περιόδους που έζησαν, καθώς και στοιχεία για τη μορφή του κειμένου και το λογοτεχνικό ρεύμα στο οποίο ανήκει.
Αλλιώς προσεγγίζουμε ένα πεζογράφημα και αλλιώς ένα ποίημα.

Το πεζογράφημα

Προσεκτική ανάγνωση με στόχο την ολόπλευρη κατανόηση του κειμένου.

Αναγνωρίζουμε τη μορφή, τη δομή, τα μέρη του κειμένου (κεφάλαια- παραγράφους- ενότητες), τον τρόπο που συνδέονται μεταξύ τους, πώς γίνεται η μετάβαση από το ένα μέρος στο άλλο, ποια είναι η εξέλιξη.
Προσέχουμε τα κύρια και τα δευτερεύοντα πρόσωπα. Ποιος είναι ο ρόλος και η σημασία τους στην πλοκή του έργου, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, πώς αυτά προωθούν την εξέλιξη.
Ιδιαίτερη σημασία έχει να διακρίνουμε ποιος είναι ο αφηγητής και ποια η οπτική γωνία του, πώς προχωρεί η αφήγηση: ευθύγραμμα στον χρόνο ή με αναχρονίες (αναδρομικές, προδρομικές αφηγήσεις, διάρκεια, συχνότητα).

Προσέχουμε, ακόμα, τη σημασία των λεπτομερειών, τα εκφραστικά μέσα και τη γλωσσική ποικιλία του κειμένου - πώς δηλαδή διαφοροποιείται από περιβάλλον σε περιβάλλον και τι σημαίνει αυτό γενικότερα για το έργο.

Το ποίημα

Στο ποίημα, εκτός από τα παραπάνω, έχουμε υπόψη μας ότι:

Η εκκίνηση γίνεται από το πρώτο, το αναφορικό επίπεδο, και επεκτείνεται σε ένα δεύτερο, το συνυποδηλωτικό επίπεδο. Τι είναι δηλαδή αυτό που υπονοείται και δεν καταδηλώνεται.
Προσέχουμε τη χρήση της γλώσσας, τη θέση μιας λέξης μέσα στο κείμενο, τα επίπεδα ερμηνείας της, τις διαθέσεις ή τις προϋποθέσεις του ποιητή, τη μουσικότητα του στίχου.

ΛΑΤΙΝΙΚΑ
Στα Λατινικά καταγράφονται με διαφορά οι καλύτερες επιδόσεις συγκριτικά με τα άλλα μαθήματα της κατεύθυνσης. Το υψηλότερο ποσοστό αριστούχων των τελευταίων χρόνων καταγράφεται το 2007 και προσεγγίζει το 19,40%, ενώ πολύ υψηλό θεωρείται και το περσινό 18,03% και μάλιστα σε θέματα που χαρακτηρίστηκαν τα δυσκολότερα των τελευταίων ετών.

Λιγότεροι από 4 στους 10 υποψηφίους, σχεδόν κάθε χρόνο, υπερπηδούν το όριο του 15, ενώ τις περισσότερες χρονιές περισσότεροι από 4 στους 10 βρίσκονται στο... υπόγειο (0 -9,9). Το χαμηλότερο ποσοστό αποτυχίας παρουσιάζεται το 2007 και ανέρχεται στο 33,81% και το υψηλότερο το 47,51 το 2005.
Τα θέματα

Στους υποψηφίους δίνεται διδαγμένο κείμενο 10-15 στίχων και ζητείται από αυτούς:

Α. να το μεταφράσουν στη νέα ελληνική γλώσσα.

Β. να απαντήσουν σε τέσσερις παρατηρήσεις: δύο (2) γραμματικές και δύο (2) συντακτικές, οι οποίες μπορεί να αναλύονται σε υποερωτήματα.

Η βαθμολογία: Η βαθμολογία κατανέμεται ως εξής:

(α) Μετάφραση κειμένου 40 μονάδες.

(β) Κάθε γραμματική ή συντακτική παρατήρηση 15 μονάδες.
Τα λάθη
Στη μετάφραση: Ο νεοελληνικός λόγος πάσχει, πολλές φορές, με λάθη έκφρασης, λεξιλογίου και σύνταξης.
Ο μαθητής που έχει διαβάσει πρόχειρα προσπαθεί να αποδώσει το λατινικό κείμενο σε νεοελληνικό λόγο, ο οποίος παρουσιάζει κενά.
Στη γραμματική: Λάθη καταλήξεων στα ρήματα, αδυναμία να αναγνωριστεί το θέμα και οι αρχικοί τους χρόνοι και στις δύο φωνές.
Δεν αναγνωρίζονται οι συζυγίες, η φωνή και οι εγκλήσεις των ρημάτων.
Τα επίθετα δεν διακρίνονται με ευκολία, υπάρχει αδυναμία σχηματισμού παραθετικών των επιθέτων.
Οι αντωνυμίες συγχέονται με τα ονόματα και κλίνονται λάθος.
Αδυναμία αφομοίωσης της ύλης, προσπάθεια στείρας απομνημόνευσης και χωρίς κριτική αξιολόγηση των δεδομένων της ύλης, η οποία δεν είναι μεγάλη, αφού διδάσκεται σε δύο τάξεις αντί της μίας του παλαιού συστήματος.
Στο συντακτικό: Δεν αφομοιώνονται με ευκολία οι εξαιρέσεις του λατινικού συντακτικού σε σχέση με αυτό της αρχαίας ελληνικής γλώσσης.
Ο μαθητής αρκείται απλώς να απαντήσει και όχι να δικαιολογήσει, πράγμα που ζητείται τις περισσότερες φορές στα ερωτήματα.