ΕΚΘΕΣΗ ΟΔΗΓΙΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ (ΣΕΛ. 60)

Μεθοδολογία αντιμετώπισης όλων των θεμάτων που πρόκειται να τεθούν στις Πανελλαδικές Εξετάσεις

Εισαγωγή: Το τελευταίο ζήτημα των Πανελλαδικών Εξετάσεων είναι πάντα η παραγωγή λόγου ή, αλλιώς, η έκθεση. Ο εκθεσιότιτλος συνήθως έχει νοηματική συνάφεια με το κείμενο που έχει προηγηθεί, αλλά τις περισσότερες φορές μας ζητά να προβούμε σε προεκτάσεις και να θίξουμε διαστάσεις που δεν προσεγγίζονται στο αρχικό κείμενο.[1]

Τι ζητά η εκφώνηση της παραγωγής λόγου;  Το όριο των λέξεων του κειμένου που καλούνται να συντάξουν οι μαθητές της Γ΄ τάξης του Γενικού λυκείου, είναι συνήθως 500-600 λέξεις (σπάνια 400-500). Οι υπόλοιπες κατηγορίες υποψηφίων (ομογενείς, μαθητές εσπερινών λυκείων) χρειάζεται να συντάξουν κείμενο 400-500 λέξεων (σπανιότατα 500-600).  

Σε κάθε περίπτωση, η εκφώνηση μάς ζητά να συντάξουμε το κείμενό μας σε κάποιο επικοινωνιακό πλαίσιο, παράγοντας διάφορα είδη λόγου (άρθρο, δοκίμιο, επιστολή, εισήγηση, ομιλία κ.λ.π.), με τα οποία υποτίθεται ότι απευθυνόμαστε σε αναγνώστες, συμμαθητές, διανοουμένους, συνέδρους, συνδημότες ή σε οποιονδήποτε άλλο ανάλογα με την επικοινωνιακή περίσταση (εκδήλωση, συγγραφή σχολικής εφημερίδας, παγκόσμια σύνοδος, ημερίδα, εκπαιδευτικό πρόγραμμα της Ε.Ε., μάθημα επαγγελματικού προσανατολισμού κ.ά.). [2]

Προσοχή: Προσπάθειά μας είναι η έκθεση επιχειρημάτων προκειμένου να πείσουμε τον αναγνώστη – βαθμολογητή. Συνεπώς, η έμφαση δίνεται σε είδη λόγου στα οποία κυριαρχεί ο κριτικός αποφαντικός τρόπος.[3] Με άλλα λόγια, χρειάζεται να συνθέσουμε κείμενα στα οποία θα εκφράζουμε καθαρά προσωπικές κρίσεις και διαπιστώσεις, ή θα περιγράφουμε πραγματικά γεγονότα και καταστάσεις, με απώτερο πάντα σκοπό να πείσουμε και λιγότερο να συγκινήσουμε τους υποθετικούς δέκτες του γραπτούς μας. Προσανατολιζόμενοι, λοιπόν, προς αυτήν την κατεύθυνση απαιτείται η λογική οργάνωση του κειμένου μας, κάνοντας χρήση της αναφορικής λειτουργίας της γλώσσας, προβάλλοντας δε επαρκή και τεκμηριωμένα επιχειρήματα που σε καμιά περίπτωση δε θα είναι εφικτό να τεθούν υπό αμφισβήτηση. 

Διάκριση δεδομένων και ζητουμένων: Βασικά, τη στιγμή που ο μαθητής πάρει στα χέρια του το θέμα έκθεσης προς ανάπτυξη οφείλει να προβεί στο διαχωρισμό δεδομένων και ζητουμένων. Κάτι τέτοιο κρίνεται επιβεβλημένο, καθώς τυχόν παράβλεψή του μπορεί να τον οδηγήσουν σε ανισομερή ανάπτυξη των ζητουμένων, σε ανεπάρκεια ανάπτυξης τους, ακόμη και να τον βγάλουν «εκτός θέματος».[4] Τα θέματα παραγωγής λόγου, λοιπόν, αποτελούνται, συνήθως, από δύο τμήματα: το δεδομένο και το/α ζητούμενο/α (το τμήμα εκείνο δηλαδή όπου καλούμαστε να επιχειρηματολογήσουμε και να πείσουμε). Πιο συγκεκριμένα: ποια θεωρούνται τα «σωστά βήματα» από τη στιγμή που θα πάρουμε στα χέρια μας το θέμα έκθεσης;

Ø   Διαβάζω προσεκτικά το θέμα και προσδιορίζω την κεντρική έννοια ,την οποία και προσπαθώ να εξηγήσω όσο γίνεται καλύτερα.

Ø    Στη συνέχεια υπογραμμίζω όλες τις περιφερειακές έννοιες που προσπαθώ να ερμηνεύσω και να εντοπίσω τη διακριτή ή όχι σχέση με το κύριο ζητούμενο του θέματος.

Ø   Να θυμάμαι πως το θέμα έχει δεδομένα και ζητούμενα. Το/α δεδομένο/α τα χρησιμοποιώ για να κατασκευάσω τον πρόλογό μου. Τα ζητούμενα τα αναπτύσσω  στο κύριο μέρος.

Ø    Ξεχωρίζω με προσοχή τα ερωτήματα που προκύπτουν από το θέμα μου και εντοπίζω αυτά που πρέπει να αναλύσω στο κυρίως θέμα. Προσέχω πολύ τον τύπο της εκφοράς των ζητουμένων .Για παράδειγμα, το  «πώς»  μου ζητάει τρόπους αντιμετώπισης , το «πού οφείλεται» , το «γιατί» ή  «ποιοί παράγοντες» μου ζητάει αιτίες ενός προβλήματος .

Άρα, ο τίτλος της έκθεσης (εκθεσιότιτλος) θα έχει την εξής δομή:

·            Δεδομένο: θα γίνεται αναφορά σε ένα φαινόμενο ή σε μια έννοια[5]

·            Ζητούμενο/α: θα υπάρχουν ερωτήματα (συνήθως δύο), που θα διασαφηνίζουν το δεδομένο.

Παράδειγμα διάκρισης δεδομένων και ζητουμένων: «Με αφορμή τα συχνά κρούσματα βίας που προκαλούνται σε διάφορες περιοχές από αλληλοσυμπλεκόμενους οπαδούς ποδοσφαιρικών ομάδων, το πολιτιστικό κέντρο του Δήμου σας οργανώνει εκδήλωση για τις επιπτώσεις του φαινομένου των ατόμων στην καθημερινότητά τους. Σε μια δεκάλεπτη ομιλία σας, να επισημάνετε τις αρνητικές όψεις του φανατισμού στην κοινωνική ζωή και να προτείνετε τρόπους για την αντιμετώπισή τους (500-600 λέξεις).

Επαναληπτικές Απολυτήριες Εξετάσεις Γ΄ τάξης Ενιαίου Λυκείου, 2006

Διερεύνηση εκθεσιότιτλου:

Α. Δεδομένο

ü   Αφετηρία προβληματισμού: συχνά παρατηρούνται κρούσματα βίας σε διάφορες περιοχές από αλληλοσυμπλεκόμενους οπαδούς ποδοσφαιρικών ομάδων.

ü   Επικοινωνιακή περίσταση: εκδήλωση στο πολιτιστικό κέντρο του Δήμου σας για τις επιπτώσεις του φαινομένου των ατόμων στην καθημερινότητά τους.

ü   Είδος κειμένου: ομιλία

Β. Ζητούμενο

ü   Αρνητικές όψεις του φανατισμού στην κοινωνική ζωή.

ü   Τρόποι αντιμετώπισης.

Γ. Συσχετισμός δεδομένου – ζητουμένου

ü   Το δεδομένο κάνει λόγο για ένα μεμονωμένο είδος φανατισμού, τον οπαδικό φανατισμό, σε αντίθεση με το ζητούμενο, που απαιτεί να αναφερθούμε στο φανατισμό γενικώς.[6]

Πώς θα οργανώσουμε σωστά το γραπτό μας;

Τα δομικά μέρη της έκθεσης

Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι η έκθεσή μας πρέπει να αποτελείται από επιμέρους παραγράφους, που θα διακρίνονται από πληρότητα περιεχομένου και νοηματική αυτοτέλεια.

Οι παράγραφοι πρέπει να οργανώνονται γενικά κατά το τριμερές δομικό σχήμα: Πρόλογος – Κύριο Μέρος – Επίλογος.

Πρόλογος: Πρέπει να καταλαμβάνει μία μόνο παράγραφο και να προετοιμάζει απλώς τον αναγνώστη, ώστε να παρακολουθήσει απρόσκοπτα τις ιδέες που αναπτύσσονται στο Κύριο Μέρος. Την ίδια στιγμή, όμως, είναι ανάγκη να μην περιέχει θέσεις που απαντούν στα ερωτήματα του εκθεσιότιτλου. Στον Πρόλογο δεν αναπτύσσουμε επιχειρήματα, αλλά επιδιώκουμε να μεταβούμε ομαλά στο κατεξοχήν αποδεικτικό τμήμα της έκθεσής μας, δηλαδή την επιχειρηματολογία που διαρθρώνεται στο Κύριο Μέρος.

Κύριο Μέρος:  Επομένως, μόνο στο Κύριο Μέρος παραθέτουμε ιδέες που απαντούν στο ζητούμενο. Επιπλέον, στο Κύριο Μέρος χρειάζεται να αναπτύξουμε όλα τα ερωτήματα που τίθενται στον εκθεσιότιτλο.

Η ανάπτυξη κάθε ερωτήματος συνιστά μια διαφορετική Νοηματική Ενότητα. Οι Νοηματικές Ενότητες είναι απαραίτητο να αναπτυχθούν με τη σειρά που έχουν τεθεί στην εκφώνηση, και, μάλιστα, χωρίς να διαπλέκεται η απάντηση της μίας με την απάντηση της άλλης. Αναλυτικότερα, αν υπάρχουν δύο τουλάχιστον ερωτήματα, είναι απαραίτητο να απαντήσουμε πρώτα σε αυτό που τίθεται πρώτο, κι έπειτα (σε ξεχωριστές παραγράφους) να αναπτύξουμε το ερώτημα (ή τα ερωτήματα) που έπονται.

Όμως, πέραν όλων των παραπάνω, στο Κύριο Μέρος πρέπει να εμφανίζονται μόνο εκείνες οι ιδέες που σχετίζονται με τα ερωτήματα του εκθεσιότιτλου. Με άλλα λόγια, αν κάποια επιχειρήματα διευκρινίζουν τις διαστάσεις του δεδομένου, χωρίς, όμως, να απαντούν σε κάποιο από τα ερωτήματα του θέματος, δεν πρέπει να εμφανίζονται στο Κύριο Μέρος. Πιο συγκεκριμένα, αν το θέμα ζητά Αίτια κι Επιπτώσεις ενός φαινομένου, δεν πρέπει να γράψουμε (στο Κύριο Μέρος τουλάχιστον) Ορισμό, Μορφές ή Λύσεις αναφορικά με αυτό το φαινόμενο. Βεβαίως, όλα αυτά ή κάποια από αυτά, θα μπορούσαν ενδεχομένως να παρουσιαστούν στον πρόλογο ή στον Επίλογο, ανάλογα με τη σχέση που έχουν με όσα διατυπώνονται στο Κύριο Μέρος. Αυτό συμβαίνει, γιατί πλέον στην παραγωγή λόγου (σε αντίθεση με ό,τι συνέβαινε στις Πανελλήνιες Εξετάσεις την εποχή του συστήματος των «Δεσμών») υπάρχει όριο λέξεων μέσα στο οποίο πρέπει να κινηθούμε. Κάτι τέτοιο σημαίνει ότι δεν είναι δυνατό να απεραντολογούμε και να γράφουμε ό,τι γνωρίζουμε. Αντίθετα, πρέπει να γράψουμε μόνο ό,τι απαντά στα ερωτήματα, ώστε να καλύψουμε με τη μέγιστη πληρότητα τις απαιτήσεις του ίδιου του θέματος. Συμπερασματικά, διαθέτει μεγαλύτερη επάρκεια περιεχομένου εκείνο το γραπτό που, μέσα στον προκαθορισμένο αριθμό λέξεων, περιλαμβάνει περισσότερα και καλύτερα αναπτυγμένα επιχειρήματα σχετικά με τα ερωτήματα που τίθενται στην εκφώνηση.

Επίλογος: Ο Επίλογος καταλαμβάνει, όπως κι ο Πρόλογος, μία μόνο παράγραφο, στην οποία συνάγεται ένα συμπέρασμα, το οποίο απορρέει από τα προηγούμενα, ή καταγράφονται οι νοηματικές προεκτάσεις του Κύριου Μέρους.

Διαδικασία διερεύνησης του ζητουμένου

Προτού ξεκινήσουμε να γράφουμε την έκθεσή μας, είναι απαραίτητο να οργανώσουμε κατάλληλα το σχεδιάγραμμά μας. Αυτό, για να είναι επιτυχημένο, χρειάζεται να βασίζεται στην προσεκτική διερεύνηση της διατύπωσης του ζητουμένου, έτσι ώστε να διαφανεί.

Τι ψάχνουμε αρχικά;

v  Πόσες Νοηματικές Ενότητες πρέπει να αναπτυχθούν στο Κύριο Μέρος;

v  Ποιες Νοηματικές Ενότητες πρέπει να αναπτυχθούν στο Κύριο μέρος;

Α. Πόσες Νοηματικές Ενότητες πρέπει να αναπτυχθούν στο Κύριο Μέρος;

Συνήθως, στο ζητούμενο τίθενται δύο ερωτήματα. Σε σπάνιες περιπτώσεις υπάρχει μόνο ένα ερώτημα, ενώ συχνά κάποιο ερώτημα υποδιαιρείται σε δύο επιμέρους υποερωτήματα.

Παράδειγμα εντοπισμού Νοηματικών Ενοτήτων: Ως τελειόφοιτος να γράψεις ένα άρθρο 400-500 λέξεων για την τοπική εφημερίδα. Στο άρθρο αυτό, με βάση τη σχολική σου εμπειρία, να αναφέρεις τι προσφέρει το σχολείο για την αντιμετώπιση του καθημερινού καταιγισμού πληροφοριών και την ένταξη των τελειοφοίτων στην κοινωνία. Ποιες αλλαγές θα πρότεινες για τη βελτίωση αυτών των προσφορών του σχολείου;

Απολυτήριες Εξετάσεις Γ΄ τάξης Ενιαίου Λυκείου, 2004

Διερεύνηση εκθεσιότιτλου:

Δεδομένο:

§   Αφετηρία προβληματισμού (λανθάνουσα): προσφορά του σχολείου.

§   Είδος κειμένου: άρθρο για την τοπική εφημερίδα.

Ζητούμενο:

α1. Τι προσφέρει το σχολείο για την αντιμετώπιση του καταιγισμού των πληροφοριών;

α2. Τι προσφέρει το σχολείο για την ένταξη των τελειοφοίτων στην κοινωνία;

β1. Ποιες αλλαγές θα πρότεινες για τη βελτίωση της αντιμετώπισης του καθημερινού καταιγισμού των πληροφοριών;

β2. Ποιες αλλαγές θα πρότεινες για τη βελτίωση της ένταξης των τελειοφοίτων στην κοινωνία;

Δομικό διάγραμμα:

Πρόλογος: Γενική αναφορά στην παιδεία και στο ρόλο της εκπαίδευσης.

Κύριο Μέρος:    

1^η Νοηματική Ενότητα: Προσφορά του σχολείου.

1^η παράγραφος: Προσφορά για την αντιμετώπιση του καταιγισμού των πληροφοριών.

2^η παράγραφος: Προσφορά για την ένταξη των τελειοφοίτων στην κοινωνία.

2^η Νοηματική Ενότητα: Προτεινόμενες αλλαγές.

3^η παράγραφος: Αλλαγές για την αντιμετώπιση του καταιγισμού πληροφοριών.

4^η παράγραφος: Αλλαγές για τη βελτίωση της ένταξης των τελειοφοίτων στην κοινωνία.

Επίλογος: Ανακεφαλαίωση και Συμπεράσματα.

Λανθάνοντα ερωτήματα: Σε κάποιες περιπτώσεις, πέρα από τα προφανή ερωτήματα που τίθενται στο ζητούμενο, υπολανθάνουν κι άλλα, που πρέπει να «ανιχνεύσουμε» στη διαδικασία του εκθεσιότιτλου.

Παράδειγμα επισήμανσης ερωτημάτων που υπολανθάνουν: Σας δίνεται η ευκαιρία, με αφορμή μια πολιτιστική εκδήλωση του σχολείου σας, να συναντήσετε ένα διανοούμενο. Ποιες σκέψεις σας θα του εκθέτατε σχετικά με το πώς πρέπει να συμβάλλει στην αντιμετώπιση των προβλημάτων που απασχολούν σήμερα τη νεολαία; (Να καταγράψετε τις σκέψεις σας αυτές σε ένα δοκίμιο πειθούς 500-600 λέξεων, το οποίο θα του επιδώσετε κατά τη συνάντησή σας).

Απολυτήριες Εξετάσεις Γ΄ τάξης Ενιαίου Λυκείου, 2001

Διερεύνηση εκθεσιότιτλου:

Δεδομένο:

§   Αφετηρία προβληματισμού (λανθάνουσα): ανάγκη συμβολής του διανοουμένου στην αντιμετώπιση των υφιστάμενων αδιεξόδων.

§   Επικοινωνιακή περίσταση: πολιτιστική εκδήλωση του σχολείου σας.

§   Είδος κειμένου: δοκίμιο πειθούς.

§   Κοινό στο οποίο απευθύνεστε: διανοούμενος τον οποίο συναντήσατε.

Ζητούμενο:

§   Πώς πρέπει να συμβάλλει ο διανοούμενος στην αντιμετώπιση των προβλημάτων που απασχολούν σήμερα τη νεολαία;

§   Ποια προβλήματα απασχολούν σήμερα τη νεολαία; (λανθάνον).

Δομικό διάγραμμα:

Πρόλογος: Γενική αναφορά στα χαρακτηριστικά που διακρίνουν ένα διανοούμενο και στην ανάγκη δραστηριοποίησής του σε κάθε κοινωνία.

Κύριο Μέρος:

1^η Νοηματική Ενότητα: Πώς πρέπει να συμβάλλει ο διανοούμενος στην αντιμετώπιση των προβλημάτων που απασχολούν σήμερα τη νεολαία;

1^η παράγραφος: Τρόπος (1)

2^η παράγραφος: Τρόπος (2)

2^η Νοηματική Ενότητα: Ποια προβλήματα απασχολούν σήμερα τη νεολαία;

3^η παράγραφος: Πρόβλημα (1) ή Προβλήματα με κοινό χαρακτηριστικό (1)

4^η παράγραφος: Πρόβλημα (2) ή Προβλήματα με κοινό χαρακτηριστικό (2)

Επίλογος: Ανακεφαλαίωση και Συμπεράσματα.

Διαίρεση του πληροφοριακού υλικού σε παραγράφους

Πόσες λέξεις πρέπει να αφιερώσω σε κάθε δομικό τμήμα της έκθεσης; Στο πλαίσιο της παραγωγής λόγου, χρειάζεται να συνθέσουμε ένα γραπτό κείμενο 500-600 λέξεων. Με δεδομένο, λοιπόν, ότι ο Πρόλογος κι ο Επίλογός μας πρέπει αθροιστικά να κυμαίνονται μεταξύ 100 – 180 λέξεων, κάτι τέτοιο σημαίνει ότι στο Κύριο Μέρος θα αφιερώσουμε 400-500 λέξεις, οι οποίες θα διαιρεθούν σε επιμέρους παραγράφους σχετικά συμμετρικές.

Πόσες λέξεις πρέπει να διαθέσω στην ανάπτυξη της παραγράφου; Για να συντάξουμε παραγράφους που θα είναι ορθά δομημένες κι επαρκώς αναπτυγμένες, είναι απαραίτητο να διαθέσουμε σε καθεμιά, κατά προσέγγιση, 80-150 λέξεις.

Πόσες παραγράφους πρέπει να αναπτύξω; Ανάλογα, λοιπόν, με το πόσο πλούσια είναι η επιχειρηματολογία μας, στο Κύριο Μέρος θα αναπτυχθούν 3-6 παράγραφοι. Επομένως, αν πρέπει να αναπτύξουμε δύο ερωτήματα (κάτι που είναι και το πλέον σύνηθες), θα χρειαστεί, κατά μέσο όρο, να αφιερώσουμε δύο παραγράφους ανά νοηματική ενότητα, χωρίς, βεβαίως, αυτό να είναι απόλυτα δεσμευτικό.

Πόσα επιχειρήματα πρέπει να περιέχει κάθε παράγραφος: Κατά συνέπεια, ανάλογα με τον αριθμό των ερωτημάτων και υποερωτημάτων του ζητουμένου, και ανάλογα, επίσης, με τον αριθμό των επιχειρημάτων που έχουμε συγκεντρώσει στις λίστες μας κι επιθυμούμε να καταγράψουμε στο Κύριο Μέρος, θα αποφασίσουμε αν θα αναπτύξουμε τα επιχειρήματά μας εκτενώς (ένα σε κάθε παράγραφο) ή συνοπτικά (δύο τουλάχιστον σε κάθε παράγραφο).

Εκτατικά αναπτυγμένα επιχειρήματα: Ειδικότερα, αν έχουμε συγκεντρώσει μικρό αριθμό επιχειρημάτων για κάποιο ερώτημα, ή αν θέλουμε να εμβαθύνουμε σε μια ιδέα, μπορούμε να σχηματίσουμε μία παράγραφο στην οποία θα εκθέτουμε ένα μόνο επιχείρημα. Έτσι, θα φωτίσουμε περισσότερο τις διαστάσεις και το ρόλο του σε σχέση με το ερώτημα στο οποίο απαντούμε.

Παράδειγμα εκτατικής παραγράφου: Για παράδειγμα, σε ένα ερώτημα που ζητά να καταγράψουμε τα αίτια ενός φαινομένου, αν αναπτύξουμε τα επιχειρήματά μας εκτατικά, η σχηματική απόδοση της παραγράφου θα είναι η ακόλουθη:

Θεματική περίοδος: Το αίτιο(1) ευθύνεται για την εμφάνιση του φαινομένου.

Λεπτομέρειες:

Ø   Αποσαφήνιση του Αιτίου(1) / τι είναι το Αίτιο(1); (ορισμός, περιγραφή, είδη, ιδιότητες κ.λ.π.).

Ø   Απόδειξη της σχέσης Αιτίου(1) – Φαινομένου / γιατί το Αίτιο(1) παράγει το Φαινόμενο; / πώς μέσω του Αιτίου(1) εμφανίζεται το Φαινόμενο;

Συνοπτικά αναπτυγμένα επιχειρήματα: Αν, όμως, έχουμε συγκεντρώσει μεγαλύτερο αριθμό επιχειρημάτων και θέλουμε να τα παρουσιάσουμε όλα στο γραπτό μας, μπορούμε να τα ομαδοποιήσουμε, καταγράφοντας στην ίδια παράγραφο δύο ή και περισσότερα επιχειρήματα. Βεβαίως, για να ομαδοποιηθούν κάποια επιχειρήματα στην ίδια παράγραφο, χρειάζεται αυτά να διαθέτουν κάποιο κοινό χαρακτηριστικό, βάσει του οποίου θα επιλέξουμε την από κοινού παρουσίασή τους. Σ’ αυτήν την περίπτωση, το γραπτό μας υπερέχει ως προς την πληρότητα του περιεχομένου, αφού καλύπτει το θέμα από πολλές οπτικές γωνίες, αλλά υστερεί ως προς την εμβάθυνση.

Παράδειγμα συνοπτικής ανάπτυξης: Αν, λοιπόν, αποφασίσουμε να αναπτύξουμε συνοπτικά τα αίτια ενός φαινομένου, η σχηματική απόδοση της παραγράφου θα είναι περίπου η ακόλουθη:

Θεματική περίοδος: Τα αίτια με κοινό χαρακτηριστικό(1) προξενούν το φαινόμενο.

Λεπτομέρειες: Επιγραμματική παρουσίαση της ιδιαίτερης λειτουργίας κάθε μεμονομένου Αιτίου:

ü   Αίτιο(1)…………………………………………………

ü   Αίτιο(2)…………………………………………………

ü   Αίτιο(3)…………………………………………………κ.λ.π.

(Τα Αίτιο(1), Αίτιο(2), Αίτιο(3) διαθέτουν κάποιο κοινό χαρακτηριστικό, εξαιτίας του οποίου ομαδοποιήθηκαν στην ίδια παράγραφο).

Δομή των παραγράφων του Κύριου Μέρους

Οι ιδέες που θα καταγράψουμε στο Κύριο Μέρος πρέπει να είναι κατάλληλα οργανωμένες σε επιμέρους παραγράφους με θεματική περίοδο και λεπτομέρειες (η κατακλείδα είναι προαιρετική).

Θεματική περίοδος: Πιο συγκεκριμένα, κάθε παράγραφος του Κυρίου Μέρους χρειάζεται να εισάγεται πάντοτε με τη θεματική περίοδο. Αυτή πρέπει να συνοψίζει το περιεχόμενο της παραγράφου. Την ίδια στιγμή, όμως, δεν πρέπει να περιέχει ρητές αναφορές στις πληροφορίες που θα αναπτυχθούν στις λεπτομέρειες, έτσι ώστε να αποφευχθούν επαναλήψεις νοημάτων που καθιστούν το ύφος μονότονο. Αντίθετα, είναι ανάγκη να είναι λιτή κι όσο το δυνατό συντομότερη, αφού σκοπός της δεν είναι να εντυπωσιάσει τον αναγνώστη, αλλά να τον βοηθήσει να παρακολουθήσει ευκολότερα τα επιχειρήματα που ακολουθούν στη συνέχεια της παραγράφου. Επιπλέον, η θεματική περίοδος χρειάζεται να απαντά ευθέως στο ερώτημα του εκθεσιότιτλου, το οποίο υποτίθεται ότι αναπτύσσεται στις λεπτομέρειες της παραγράφου.

Παράδειγμα εκτατικής ανάπτυξης: Δομή εκτατικά αναπτυγμένου επιχειρήματος

Θεματική περίοδος: Ο τρόπος(1) είναι δυνατό να συμβάλλει στην ειρηνική συμβίωση των λαών.

Λεπτομέρειες:

Ø   Αποσαφήνιση του Τρόπου(1) / τι είναι ο Τρόπος(1) (ορισμός, περιγραφή, ιδιότητες, είδη κ.λ.π.).

Ø   Απόδειξη της σχέσης Τρόποι(1) – ειρηνικής συμβίωσης των λαών / γιατί αν στραφούμε στον Τρόπο(1), θα ήταν δυνατό να ενισχυθεί η ειρηνική συμβίωση των λαών; / πώς μέσω του Τρόπου(1) θα επέλθει η ειρηνική συμβίωση των λαών;

Αρχικά, η εκπαίδευση είναι δυνατό να συμβάλλει στην ειρηνική συμβίωση των λαών. (θεματική περίοδος) Ειδικότερα, μέσα από τα μαθήματα που διδάσκονται, χρειάζεται να παρασχεθούν οι γνώσεις, να διαδοθούν οι αξίες και να προβληθούν τα πρότυπα δράσης που μπορούν να ενισχύσουν την καλλιέργεια φιλειρηνικών αισθημάτων στους μαθητές. Προς αυτή την κατεύθυνση χρειάζεται να στραφεί, κυρίως, η διδασκαλία μαθημάτων, όπως η Ιστορία και η Λογοτεχνία. Μέσα από αυτά τα μαθήματα, οι νέοι θα κατανοήσουν τα κοινά στοιχεία που συνδέουν τους λαούς, και θα συνειδητοποιήσουν αφενός τα αγαθά της ειρήνης κι αφετέρου τις επιπτώσεις των πολεμικών συρράξεων. Επιπλέον, θα αντιληφθούν την προσφορά όλων των λαών στη δημιουργία του παγκόσμιου πολιτισμού και θα εμβαθύνουν στη νοοτροπία του «άλλου». Κατ’  αυτόν τον τρόπο, θα καταπολεμηθεί η μισοξενία και η μισαλλοδοξία, που εμποδίζουν την αρμονική συμβίωση των λαών.

Επιπρόσθετα, για την εμπέδωση των ειρηνικών σχέσεων, σημαντικός κρίνεται κι ο ρόλος των μέσων μαζικής ενημέρωσης. (θεματική περίοδος) Πιο αναλυτικά, ενημερωτικές εκπομπές, ταινίες κι άρθρα, είναι δυνατό να συντελέσουν στην ενίσχυση της ανεκτικότητας των λαών και στην τόνωση της διεθνιστικής αλληλεγγύης. Κάτι τέτοιο μπορεί να επιτευχθεί μέσα από την παρουσίαση της καθημερινότητας των άλλων λαών, καθώς και τη γνωστοποίηση των προβλημάτων, των αναγκών και των προσδοκιών τους για το μέλλον. Παράλληλα, οι δημοσιογράφοι είναι  σε θέση, με τον καταγγελτικό λόγο τους, να στηλιτεύουν τις απόπειρες εγχάραξης εθνικιστικών ιδεολογημάτων, και να αποτρέπουν, έτσι, τη χειραγώγηση των μαζών από πολεμηκάπηλους δημοκόπους που, με την προπαγάνδα τους, επιδιώκουν να διχάσουν τους λαούς.

Όμως, η ευόδωση των παραπάνω προσπαθειών απαιτεί, εκτός των άλλων, και την αγωνιστική κινητοποίηση του φιλειρηνικού κινήματος. (θεματική περίοδος) Πιο συγκεκριμένα, είναι απαραίτητο να δραστηριοποιηθούν οι μη κυβερνητικές οργανώσεις και οι επιτροπές ειρήνης σε τοπικό, σε εθνικό και σε διεθνές επίπεδο. Υπό αυτές τις συνθήκες, θα καταστεί εφικτή η άσκηση πιέσεων στους φορείς της εξουσίας, έτσι ώστε να υιοθετήσουν μια πολιτική αποκλιμάκωσης των εξοπλιστικών προγραμμάτων, διεθνούς συνεννόησης και συμφιλίωσης ,ε τα υπόλοιπα έθνη. Ταυτόχρονα, θα αφυπνιστεί η κοινή γνώμη, θα ευαισθητοποιηθεί απέναντι στα προβλήματα που μαστίζουν τους πληθυσμούς στις εμπόλεμες ζώνες του πλανήτη και θα θελήσει να συστρατευθεί στον αγώνα για το διεθνή αφοπλισμό…

Η απάντησή μας, προφανώς, διαφοροποιείται, αν στραφούμε στην επιλογή της συνοπτικής ανάπτυξης των ιδεών μας.

Παράδειγμα συνοπτικής ανάπτυξης: Δομή συνοπτικά αναπτυγμένου επιχειρήματος

Θεματική περίοδος: Οι τρόποι με κοινό χαρακτηριστικό(1) μπορούν να συμβάλλουν στην ειρηνική συμβίωση των λαών.

Λεπτομέρειες: Επιγραμματική παρουσίαση της ιδιαίτερης λειτουργίας κάθε μεμονωμένου τρόπου:

§   Τρόπος(1)……………………………………………………..

§   Τρόπος(2)……………………………………………………..

§   Τρόπος(3)……………………………………………………..

(Ο Τρόπος(1), ο Τρόπος(2) κι ο Τρόπος(3) διαθέτουν κάποιο κοινό χαρακτηριστικό, εξαιτίας του οποίου ομαδοποιήθηκαν στην ίδια παράγραφο).

Η ειρηνική συμβίωση των λαών προϋποθέτει τη συντονισμένη δραστηριοποίηση των φορέων κοινωνικοποίησης. (θεματική περίοδος) Αναλυτικότερα, οι εκπαιδευτικού φορείς και τα ΜΜΕ είναι σε θέση να αποκαταστήσουν την πραγματική εικόνα του «άλλου» στα μάτια της κοινής γνώμης, έτσι ώστε να προαχθεί η αλληλοκατανόηση μεταξύ των λαών. Οι δημοσιογράφοι, ιδιαίτερα, θα μπορούσαν να καταστήσουν σαφείς τις επιπτώσεις των πολεμικών συρράξεων και να καταδικάσουν τις ξενοφοβικές αντιλήψεις και τις προκαταλήψεις σε βάρος του διαφορετικού. Ως εκ τούτου, θα αναπτυχθεί η διεθνιστική αλληλεγγύη και θα διαδοθεί ένα πνεύμα κοσμοπολιτισμού, που θα επιτρέψει τη συγκρότηση ενός μαζικού φιλειρηνικού κινήματος, ικανού να ασκήσεις αποτελεσματική πίεση στους φορείς της εξουσίας προς την κατεύθυνση του αφοπλισμού και της διεθνούς συμφιλίωσης. 

Επισήμανση: Ανακεφαλαιώνοντας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι  προσφορότερος τρόπος έκθεσης επιχειρημάτων στο Κύριο μέρος του γραπτού μας είναι ένας συνδυασμός των παραπάνω. Πιο συγκεκριμένα:  Έστω ζητούνται τα αίτια και οι τρόποι αντιμετώπισης. Αίτια:2 παράγραφοι με πλήρως αναπτυγμένα αίτια + 1 συμπυκνωμένη, δηλαδή 3-4 αίτια που συνδέονται μεταξύ τους με διαρθρωτικές λέξεις. Τρόποι αντιμετώπισης:2 παράγραφοι με πλήρως αναπτυγμένους τρόπους αντιμετώπισης + 1 συμπυκνωμένη, δηλαδή 3-4 τρόπους αντιμετώπισης που συνδέονται μεταξύ τους με διαρθρωτικές λέξεις. Οφείλουμε, λοιπόν, να επιμένουμε να μην "ξεχνάνε" οπωσδήποτε την πλήρη ανάπτυξη 2  σημείων και να μην είναι δυσανάλογη η κατανομή της έκτασης : π.χ. 1 παράγραφος 8 σειρών  για το σημείο – επιχείρημα  1, άλλη μία τέτοια για το σημείο – επιχείρημα  2 και μία σελίδα όπου απαριθμώ όσες άλλες συνέπειες μου έρχονται στο μυαλό.

Τα δομικά σφάλματα που κάνουμε συνήθως στις παραγράφους μας

Η θεματική περίοδος πρέπει:

·            Να υπάρχει σε κάθε παράγραφο του Κυρίου Μέρους.

·            Να εισάγει την παράγραφο.

·            Να συνοψίζει το περιεχόμενο όλης της παραγράφου.

·            Να μη θίγει νοήματα που δεν παρουσιάζονται μέσα στην παράγραφο.

·            Να απαντά ευθέως σε κάποιο ερώτημα του εκθεσιότιτλου.

Τα σημαντικότερα σφάλματα στα οποία υποπίπτουν οι μαθητές συνήθως, είναι  τα ακόλουθα:

·            Δεν καταγράφουν θεματική περίοδο στις παραγράφους τους.

·            Η εισαγωγική περίοδος μιας παραγράφου είναι άσχετη με τις λεπτομέρειες που ακολουθούν.

·            Η εισαγωγική περίοδος αποδίδει μόνο ένα μέρος των λεπτομερειών που συμπεριλαμβάνονται στην παράγραφο.

·            Η εισαγωγική περίοδος εμπεριέχει πληροφορίες που αναπτύσσονται σε επόμενη παράγραφο.

Παραδείγματα σφαλμάτων: Οι επόμενες παράγραφοι, θεωρητικά, απαντούν στο ερώτημα «Με ποιους τρόπους μπορεί να επιτευχθεί η ειρηνική συνύπαρξη των λαών;». Προσέξτε τα δομικά σφάλματά τους και πώς θα μπορούσαν να αποκατασταθούν:

Έλλειψη  θεματικής περιόδου: Με εμπορικές συναλλαγές, οι λαοί έρχονται πιο κοντά, συνάπτουν διαπροσωπικές σχέσεις και κατανοούν καλύτερα τα χαρακτηριστικά των άλλων, με συνέπεια να μην ενοχλούνται από τις ιδιαιτερότητές τους και να μην αντιμετωπίζουν με φόβο ή καχυποψία το διαφορετικό. Αντίθετα, οικοδομούν σχέσεις φιλίας και αλληλοϋποστήριξης, καθώς μυούνται στις αρχές της οικουμενικής αλληλεγγύης. Εξάλλου, οι οικονομικοί δεσμοί που δημιουργούνται, τους υπαγορεύουν την υιοθέτηση μιας στάσης που δε θα θέτει σε κίνδυνο τα οικονομικά συμφέροντά τους. Έτσι, εξαιτίας των συμφερόντων που διακυβεύονται, οι πολιτικές ηγεσίες αντιμετωπίζουν με μεγαλύτερη περίσκεψη το ενδεχόμενο μιας πολεμικής σύγκρουσης.

Άσχετη θεματική περίοδος: Προκειμένου να ενισχυθεί η ειρηνική συνύπαρξη των λαών, χρειάζεται να τονωθούν οι διπλωματικές επαφές τους. Ειδικότερα, με τις εμπορικές συναλλαγές, οι λαοί έρχονται πιο κοντά, συνάπτουν διαπροσωπικές σχέσεις και κατανοούν καλύτερα τα χαρακτηριστικά των άλλων, με συνέπεια να μην ενοχλούνται από τις ιδιαιτερότητές τους και να μην αντιμετωπίζουν με φόβο ή καχυποψία το διαφορετικό. Αντίθετα, οικοδομούν σχέσεις φιλίας και αλληλοϋποστήριξης, καθώς μυούνται στις αρχές της οικουμενικής αλληλεγγύης. Εξάλλου, οι οικονομικοί δεσμοί που δημιουργούνται, τους υπαγορεύουν την υιοθέτηση μιας στάσης που δε θα θέτει σε κίνδυνο τα οικονομικά συμφέροντά τους. Έτσι, εξαιτίας των συμφερόντων που διακυβεύονται, οι πολιτικές ηγεσίες αντιμετωπίζουν με μεγαλύτερη περίσκεψη το ενδεχόμενο μιας πολεμικής σύγκρουσης.

Ελλιπής θεματική περίοδος: Η οικοδόμηση ειρηνικών σχέσεων μεταξύ των λαών μπορεί να διευκολυνθεί με τη σύναψη εμπορικών σχέσεων που θα συντελέσουν στη συναδέλφωση των λαών. Ειδικότερα, με τις εμπορικές συναλλαγές, οι λαοί έρχονται πιο κοντά, συνάπτουν διαπροσωπικές σχέσεις και κατανοούν καλύτερα τα χαρακτηριστικά των άλλων, με συνέπεια να μην ενοχλούνται από τις ιδιαιτερότητές τους και να μην αντιμετωπίζουν με φόβο ή καχυποψία το διαφορετικό. Αντίθετα, οικοδομούν σχέσεις φιλίας και αλληλοϋποστήριξης, καθώς μυούνται στις αρχές της οικουμενικής αλληλεγγύης. Εξάλλου, οι οικονομικοί δεσμοί που δημιουργούνται, τους υπαγορεύουν την υιοθέτηση μιας στάσης που δε θα θέτει σε κίνδυνο τα οικονομικά συμφέροντά τους. Έτσι, εξαιτίας των συμφερόντων που διακυβεύονται, οι πολιτικές ηγεσίες αντιμετωπίζουν με μεγαλύτερη περίσκεψη το ενδεχόμενο μιας πολεμικής σύγκρουσης.

Ελλιπώς αναπτυγμένη θεματική περίοδος: Οι εμπορικές σχέσεις μεταξύ των λαών, είναι δυνατό να ενισχύσουν την ειρήνη, είτε λόγω των φιλικών δεσμών που αναπτύσσονται είτε λόγω των συμφερόντων που διακυβεύονται. Ειδικότερα, με τις εμπορικές συναλλαγές, οι λαοί έρχονται πιο κοντά, συνάπτουν διαπροσωπικές σχέσεις και κατανοούν καλύτερα τα χαρακτηριστικά των άλλων, με συνέπεια να μην ενοχλούνται από τις ιδιαιτερότητές τους και να μην αντιμετωπίζουν με φόβο ή καχυποψία το διαφορετικό. Αντίθετα, οικοδομούν σχέσεις φιλίας και αλληλοϋποστήριξης, καθώς μυούνται στις αρχές της οικουμενικής αλληλεγγύης…

Εξάλλου, οι οικονομικοί δεσμοί που δημιουργούνται, τους υπαγορεύουν την υιοθέτηση μιας στάσης που δε θα θέτει σε κίνδυνο τα οικονομικά συμφέροντά τους. Έτσι, εξαιτίας των συμφερόντων που διακυβεύονται, οι πολιτικές ηγεσίες αντιμετωπίζουν με μεγαλύτερη περίσκεψη το ενδεχόμενο μιας πολεμικής σύγκρουσης.

Για να είναι δομικά άρτιες οι προηγούμενες παράγραφοι, θα έπρεπε:

Ø   Η πρώτη να έχει ως θεματική περίοδο την εισαγωγική περίοδο της τέταρτης.

Ø   Η δεύτερη να περιέχει στις λεπτομέρειες τις πληροφορίες για το πώς οι διπλωματικές σχέσεις ενισχύουν την ειρήνη (κι όχι οι εμπορικές).

Ø   Η τρίτη να έχει ως θεματική περίοδο την εισαγωγική περίοδο της τέταρτης.

Ø   Η τέταρτη και η πέμπτη να απαρτίζουν μία παράγραφο με θεματική περίοδο την εισαγωγική περίοδο της τέταρτης.   

Συνδέσεις μεταξύ των νοημάτων

Τα νοήματα στο γραπτό μας χρειάζεται να είναι ομαλά συνδεδεμένα, ώστε να διευκολύνεται ο αναγνώστης, στην προσπάθειά του να παρακολουθήσει τη συλλογιστική πορεία μας.

Για το σκοπό αυτό, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις, μεταβατικές περιόδους και συνδετικές παραγράφους.

Διαρθρωτικές λέξεις και φράσεις: Πιο αναλυτικά, οι διαρθρωτικές λέξεις ή φράσεις που χρησιμοποιούμε, χρειάζεται να αποδίδουν τη βαθύτερη νοηματική σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ των εννοιών που επιθυμούμε να συνδέσουμε (π.χ. αίτιο – αποτέλεσμα, επεξήγηση, αντίθεση κ.λ.π.). Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε διαρθρωτικές λέξεις και φράσεις για να συνδέσουμε δομικά μέρη του κειμένου (Πρόλογο με Κύριο Μέρος, Κύριο Μέρος με Επίλογο), νοηματικές ενότητες, περιόδους στην ίδια παράγραφο, καθώς κι επιμέρους προτάσεις που περιέχονται σε μία περίοδο. Προσοχή, σε καμιά περίπτωση δεν ενδείκνυται η κατάχρηση διαρθρωτικών λέξεων, καθώς καθιστούν το κείμενο κουραστικό και εμποδίζουν την ομαλή – φυσική ροή του λόγου.

Παράδειγμα χρήσης διαρθρωτικών λέξεων και φράσεων: Οι Ευρωπαίοι συνηθίζουν να θεωρούν ότι ο πολιτισμός τους υπερέχει σε σχέση με τον αραβικό, επειδή βασίζονται στην πνευματική ανεκτικότητα, σε αντίθεση με τους μουσουλμάνους, οι οποίοι είναι φανατικοί και παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, με συνέπεια να ζουν εξαθλιωμένοι και υπανάπτυκτοι. Ωστόσο, η πίστη στην υπεροχή του δυτικού πολιτισμού αποτελεί προϊόν προκατάληψης, που πηγάζει κυρίως από την άγνοια προς την ιστορία, τις τέχνες και τη φιλοσοφία του αραβικού κόσμου, ο οποίος επηρέασε καίρια τον Ευρωπαϊκό πολιτισμό. Επίσης, τέτοιου είδους ευρωκεντρικά ιδεολογήματα απορρέουν από την εσκεμμένη παραποίηση της Ευρωπαϊκής ιστορίας. Ειδικότερα, η οικουμενική εξάπλωση του δυτικού πολιτισμού βασίστηκε στο στρατιωτικό, οικονομικό και τεχνολογικό ιμπεριαλισμό εκ μέρους των Ευρωπαίων, οι οποίοι ανέτρεψαν τις παραδοσιακές κοινωνικές δομές στις αποικίες τους, ώστε να επικρατήσουν.

Μεταβατικές περίοδοι: Οι μεταβατικές περίοδοι συνδέουν τμήματα λόγου, των οποίων η νοηματική σχέση δεν μπορεί να αποδοθεί με τη χρήση διαρθρωτικών λέξεων. Χρησιμοποιούμε μεταβατικές περιόδους για να συνδέσουμε τον πρόλογο με το Κύριο μέρος, καθώς και διαφορετικές νοηματικές ενότητες. Σε αυτήν την περίπτωση, η μεταβατική περίοδος μπορεί να τεθεί είτε στο τέλος της πρώτης νοηματικής ενότητας είτε στην αρχή της επόμενης, αμέσως, δηλαδή, πριν τη θεματική περίοδο της παραγράφου (στην πράξη είναι εφικτό η μεταβατική περίοδος να αποτελεί μία πρόταση που ανήκει στη θεματική περίοδο).

Παραδείγματα χρήσης μεταβατικών περιόδων:  …Η πιο βασική αρνητική συνέπεια από αυτή την κατάσταση είναι ο περιορισμός της ελευθερίας του ατόμου. Όλα τα Συντάγματα στις φιλελεύθερες και δημοκρατικές χώρες του σημερινού κόσμου, επειδή αναγνωρίζουν την αξία της ατομικής ελευθερίας, έχουν άρθρα με τα οποία κατοχυρώνουν το θεμελιώδες αυτό δικαίωμα και άρθρα στα οποία προβλέπουν την υποχρέωση της πολιτείας να προστατεύσει αποτελεσματικά το δικαίωμα αυτό από κάθε είδους αυθαιρεσίες ή παρεμβάσεις. Στην πράξη όμως συμβαίνει πολλές φορές να μην ισχύουν οι επιταγές του συντάγματος: όλα σχεδόν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, συνειδητά ή από υπερβάλλοντα ζήλο ή καμιά φορά και στο όνομα της αναζήτησης της αλήθειας και του δικαιώματος που έχει ο πολίτης για ενημέρωση, παραβιάζουν αυτό το δικαίωμα συντελώντας με αυτόν τον τρόπο στον περιορισμό της ελευθερίας του ατόμου.

    …Η προηγούμενη τάση των ΜΜΕ οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε μια δεύτερη αρνητική συνέπεια,  την υποβάθμιση της ενημέρωσης. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα, που φανερώνει την έκταση και την ένταση του φαινομένου είναι τα ρεπορτάζ που αναφέρονται στην προσωπική ζωή των δημοσίων προσώπων. Φαίνεται πως η δημοσιογραφία σήμερα ενδιαφέρεται λιγότερο για την ουσία των πολιτικών γεγονότων και περισσότερο για την ιδιωτική ζωή κάποιων επώνυμων. Τα ρεπορτάζ που αναφέρονται σε σκανδαλιστικές συνήθως λεπτομέρειες της προσωπικής τους ζωής, τείνουν να υποσκελίσουν τα θέματα που έχουν σχέση με το δημόσιο βίο. Όπως είναι φυσικό, όταν κυριαρχούν τέτοιους είδους θέματα, η ενημέρωση του πολίτη, που είναι μια από τις πιο βασικές αποστολές του τύπου υποβαθμίζεται σε επικίνδυνο βαθμό.

   …Όλοι σήμερα θα συμφωνούσαν ότι η αποστολή του τύπου είναι πολύ σημαντική. Και αυτό γιατί η ενημέρωση είναι βασικό στοιχείο της δημοκρατικής μας κοινωνίας και ο ρόλος της στην εδραίωση και αποτελεσματική λειτουργία των θεσμών της είναι τις περισσότερες φορές αποφασιστικός. Όμως δεν είναι λίγοι κι αυτοί που καθημερινά διαπιστώνουν την παραμόρφωση της συγκεκριμένης αποστολής του τύπου. Η στρέβλωση αυτή, που είναι βασικό σύμπτωμα της κρίσης του τύπου, έχει όπως είναι φυσικό πολλές αρνητικές συνέπειες. Και το πιο απαισιόδοξο είναι ότι δεν διαφαίνεται κάποια προσπάθεια από κανέναν να περιοριστεί το φαινόμενο ή ν’ αντιμετωπιστούν οι αρνητικές πλευρές του.

Θέμα έκθεσης (με παράδειγμα χρήσης μεταβατικής περιόδου): «Οι δημοτικές αρχές του τόπου σας σχεδιάζουν να εφαρμόσουν προγράμματα κοινωνικού τουρισμού και ζητούν τη γνώμη των δημοτών. Να γράψετε μια επιστολή στο δημοτικό συμβούλιο, στην οποία να διατυπώνετε τις απόψεις σας σχετικά με τη σημασία των προγραμμάτων αυτών ως κοινωνικής υπηρεσίας και τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για την επιτυχή εφαρμογή τους. (400-500 λέξεις)»

Εισαγωγικές Εξετάσεις τέκνων Ελλήνων του Εξωτερικού, 2003

Δομικό διάγραμμα:

Πρόλογος: Γενική αναφορά στον τουρισμό ή στις κοινωνικές παροχές που προσφέρει κάθε ανεπτυγμένο κράτος.

Μεταβατική περίοδος:  Τα προγράμματα κοινωνικού τουρισμού ως κοινωνικής υπηρεσίας.

1^η Νοηματική Ενότητα: Σημασία των προγραμμάτων κοινωνικού τουρισμού ως κοινωνικής υπηρεσίας.

1^η παράγραφος: Θετική συνέπεια(1)

2^η παράγραφος: Θετική συνέπεια (2)

Μεταβατική περίοδος: Βεβαίως, για να εξασφαλιστούν αυτές οι θετικές συνέπειες, είναι ανάγκη να πληρούνται οι απαραίτητες προϋποθέσεις.

2^η Νοηματική Ενότητα: Προϋποθέσεις που απαιτούνται για την επιτυχή εφαρμογή των προγραμμάτων κοινωνικού τουρισμού.

3^η παράγραφος: Προϋπόθεση (1)

4^η παράγραφος: Προϋπόθεση (2)

Επίλογος: Ανακεφαλαίωση και Συμπεράσματα.

Συνδετικές παράγραφοι: Τέλος, θα χρησιμοποιήσουμε συνδετικές παραγράφους μεταξύ νοηματικών ενοτήτων, όταν αυτές οι νοηματικές ενότητες δεν είναι δυνατό να συνδεθούν άμεσα με τη χρήση διαρθρωτικής λέξης ή μεταβατικής περιόδου, ή όταν επιθυμούμε απλώς να πετύχουμε την ομαλότερη δυνατή ροή του λόγου.

Παράδειγμα χρήσης συνδετικών παραγράφων: Η πολιτιστική ομάδα του σχολείου σας κάνει μια εκδήλωση με θέμα «Η διαμόρφωση της ταυτότητας του Ευρωπαίου Πολίτη». Με εισήγησή σας (400 – 500 λέξεις) προσπαθήστε:

α. Να ευαισθητοποίησετε τους συμμαθητές σας για τη σημασία που έχει η διατήρηση της πολιτιστικής ταυτότητας των λαών, οι οποίοι συνυπάρχουν στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

β. Να προτείνετε δραστηριότητες του σχολείου σας που θα βοηθούσαν στη διατήρηση και στο σεβασμό της πολιτιστικής ιδιαιτερότητας κάθε λαού.

Απολυτήριες Εξετάσεις Δ΄ τάξης Εσπερινού Ενιαίου Λυκείου, 2003

Διερεύνηση εκθεσιότιτλου:

Δεδομένο:

Ø   Επικοινωνιακή περίσταση: εκδήλωση της πολιτιστικής ομάδας του σχολείου σας με θέμα «Η διαμόρφωση της ταυτότητας του Ευρωπαίου πολίτη».

Ø   Είδος κειμένου: εισήγηση.

Ø   Κοινό στο οποίο απευθύνεστε: συμμαθητές.

Ζητούμενο:

Ø   Να ευαισθητοποιήσετε τους συμμαθητές σας για τη σημασία που έχει η διατήρηση της πολιτιστικής ταυτότητας των λαών, οι οποίοι συνυπάρχουν στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ø   Να προτείνετε δραστηριότητες του σχολείου σας που θα βοηθούσαν στη διατήρηση και στο σεβασμό της πολιτιστικής ιδιαιτερότητας κάθε λαού.

Επισήμανση: Στο δομικό διάγραμμα που ακολουθεί, ο Πρόλογος έχει συνδεθεί με το Κύριο Μέρος μέσω μεταβατικής περιόδου, ενώ η 1^η Νοηματική Ενότητα συνδέθηκε με τη 2^η Νοηματική Ενότητα μέσω συνδετικής παραγράφου. Προσέξτε πώς αυτή η παράγραφος συνοψίζει τις θέσεις της 1^ης Ν. Εν. και πως διευκολύνει το πέρασμα στην επόμενη:

Δομικό διάγραμμα:

Πρόλογος: Γενική αναφορά στην Ε.Ε. (π.χ. στόχοι, ανάγκες, ανασταλτικοί παράγοντες κ.λπ.).

Μεταβατική περίοδος: Προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι της Ε.Ε., κρίνεται απαραίτητο να διατηρηθεί η πολιτιστική ταυτότητα των λαών που συνυπάρχουν στο πλαίσιό της.

1^η Νοηματική Ενότητα: Σημασία της διατήρησης της πολιτιστικής ταυτότητας των λαών της Ε.Ε.

1^η παράγραφος: θετική συνέπεια (1)

2^η παράγραφος: θετική συνέπεια (2)

Συνδετική παράγραφος: Λαμβάνοντας, λοιπόν, ως δεδομένη την ανάγκη διατήρησης του πολιτιστικού πλουραλισμού στο πλαίσιο της Ε.Ε.. κρίνεται επιβεβλημένη η κατάλληλη δραστηριοποίηση όλων των κοινωνικών φορέων προς την κατεύθυνση αυτή. Ειδικότερα, για να διατηρηθεί η πολυπολιτισμικότητα και να καθίστανται σεβαστά τα διαφορετικά πολιτιστικά πρότυπα, καθοριστικός θεωρείται ο ρόλος του σχολείου.

2^η Νοηματική Ενότητα: Δραστηριότητες του σχολείου σας που θα βοηθούσαν στη διατήρηση και στο σεβασμό της πολιτιστικής ιδιαιτερότητας κάθε λαού.

3^η παράγραφος: Δραστηριότητα (1)

4^η παράγραφος: Δραστηριότητα (2)

Επίλογος: Ανακεφαλαίωση και Συμπεράσματα.    

Τα βήματα που ακολουθούμε για την κατάρτιση σχεδιαγράμματος

Προτού ξεκινήσουμε να γράφουμε την έκθεσή μας, είναι σημαντικό να έχουμε «καταστρώσει» προσεκτικά το σχεδιάγραμμα βάσει του οποίου θα αναπτύξουμε τις σκέψεις μας. Για το σκοπό αυτό πρέπει να ακολουθήσουμε τα παρακάτω βήματα:

ü   Εντοπίζουμε στον εκθεσιότιτλο το δεδομένο και το ζητούμενο.

ü   Εστιάζουμε στο ζητούμενο και προσπαθούμε να διακρίνουμε τον αριθμό των ερωτημάτων και των υποερωτημάτων στα οποία καλούμαστε να απαντήσουμε. Η απάντηση σε κάθε ερώτημα θα αποτελέσει μια ξεχωριστή νοηματική ενότητα.

ü   Φτιάχνουμε τόσες λίστες επιχειρημάτων όσα είναι και τα ερωτήματα ή υποερωτήματα που έχουν τεθεί στο ζητούμενο.

ü   Καταγράφουμε επιγραμματικά στις λίστες μας τα επιχειρήματα που μπορούμε να σκεφτούμε για την ανάπτυξη κάθε νοηματικής ενότητας.

ü   Αποφασίζουμε σε πόσες παραγράφους θα αναπτυχθούν τα επιχειρήματα που σκεφτήκαμε (σε κάθε παράγραφο θα αναπτύσσεται ένα ή περισσότερα επιχειρήματα;)

ü   Αν αποφασίσουμε να καταγράψουμε σε μία παράγραφο περισσότερα από ένα επιχειρήματα, πρέπει να σκεφτούμε με ποιο κριτήριο θα τα ομαδοποιήσουμε (δεν τοποθετούμε τα επιχειρήματά μας τυχαία ούτε αλλάζουμε παράγραφο με κριτήριο την έκτασή της).

ü   Επιλέγουμε την κατάλληλη θεματική περίοδο για κάθε παράγραφο του Κυρίου Μέρους, φροντίζοντας:

·                                    Να απαντά ευθέως στο σχετικό ερώτημα που έχει τεθεί στον εκθεσιότιτλο.

·                                    Να συνοψίζει το περιεχόμενο όλης της παραγράφου (μεγαλύτερη προσοχή απαιτείται ειδικά κατά την περίπτωση που χρειαστεί να ομαδοποιήσουμε κάποια από τα επιχειρήματά μας στην ίδια παράγραφο).

·                                    Να μην περιέχει περιττές λεπτομέρειες, αλλά μόνο τα ουσιώδη.

·                                    Να μη θίγει έννοιες ή φαινόμενα που δε θα αναπτυχθούν καθόλου, ή θα παρουσιαστούν σε άλλη παράγραφο.

---

[1] Βέβαια, κάτι τέτοιο σπάνια συμβαίνει, καθώς όλα τα θέματα παραγωγής λόγου έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με το κείμενο που δίνεται για περίληψη κι εφαρμογή των ασκήσεων θεωρίας.

[2] Ιδιαίτερη προσοχή οφείλουμε να επιδείξουμε στη σωστή χρήση του κατάλληλου ύφους ανάλογα πάντα με το ζητούμενο επικοινωνιακό πλαίσιο και δεν πρέπει  η προσπάθειά μας να αναλωθεί – μόνο – σε εύστοχο πρόλογο (προσφώνηση) κι επίλογο (αποφώνηση).

[3]Απόσπασμα από το Πρόγραμμα Σπουδών της Νεοελληνικής Γλώσσας του Π.Ι.:  «Παραγωγή διαφόρων ειδών γραπτού λόγου, σε επικοινωνιακό επίπεδο, με έμφαση σε είδη λόγου στα οποία κυριαρχεί ο κριτικός-αποφαντικός τρόπος (κείμενα με σκοπό την πειθώ, στα οποία υπάρχει λογική οργάνωση και κυριαρχεί η αναφορική λειτουργία της γλώσσας π.χ. άρθρο, γραπτή εισήγηση κτλ.). Ασκείται δηλαδή ο μαθητής στη σύνταξη κειμένου με σκέψεις, θέσεις, απόψεις σε θέμα σχετικό με τα θέματα που περιέχονται στα αντίστοιχα βιβλία «Έκθεση-Έκφραση» του Ενιαίου Λυκείου και «Θεματικοί κύκλοι» για το Λύκειο, ενταγμένο σε επικοινωνιακό πλαίσιο».

[4] Ένα γραπτό «εκτός θέματος» βαθμολογείται κάτω από τη βάση, ανεξαρτήτως της ποιότητάς του.

[5] Το δεδομένο του θέματος είναι μια κρίση που δύσκολα μπορεί να αμφισβητηθεί. Βρίσκεται δε σε άμεση νοηματική – λογική σχέση με τα ερωτήματα που διατυπώνει – αν διατυπώνει – ή υποβάλλει το θέμα της έκθεσης. Γι΄αυτό αναλύοντας το δεδομένο, λογικά θα καταλήξουμε στα ερωτήματα που πρέπει να απαντήσουμε. 

[6] Η διάκριση δεδομένου και ζητουμένου είναι απαραίτητο να γίνει, ώστε να καταλάβουμε ποια σημεία πρέπει να θίξουμε στην έκθεση, και πώς να τα οργανώσουμε στα επιμέρους δομικά στοιχεία του κειμένου που θα συντάξουμε.