ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ (ΣΕΛ. 169)

ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ ΑΡΗΣ

Έκφραση – Έκθεση

για το Ενιαίο Λύκειο

Σύμφωνα με το νέο σύστημα

διδασκαλίας & αξιολόγησης  

«Σκοπός της παιδείας είναι να μας βοηθήσει

           να δώσουμε νόημα στη ζωή μας, να ερμηνεύσουμε

το παρελθόν και να γίνουμε άφοβοι και ανοιχτοί

στο μέλλον»

Έρμαν Έσσε

«Υλικό για επιχειρηματολογία»

Είναι γνωστό ότι για σχεδόν όλους τους εξεταζόμενους το σημαντικότερο «πρόβλημα», που εμφανίζεται κατά τη διάρκεια της συγγραφής της έκθεσης, είναι η εύρεση του «υλικού» πάνω στο οποίο θα στηριχθεί όλη η επιχειρηματολογία τους. Για να βρει, λοιπόν, ο μαθητής όλο εκείνο το υλικό που θα χρειαστεί για την ανάπτυξη των ζητούμενων (αίτια – παράγοντες, θετικά – αρνητικά, μέτρα αντιμετώπισης…), πρέπει να ακολουθεί κάποιες μεθόδους που θα τον βοηθήσουν και θα τον βγάλουν από τα «αδιέξοδα» που τυχόν θα του παρουσιαστούν. Παρακάτω  παραθέτουμε ένα ευρύτατο σχεδιάγραμμα «γενικού» περιεχομένου, το οποίο μπορεί  ο μαθητής να χρησιμοποιεί σε κάθε θέμα έκθεσης. Ο τελευταίος, έχοντας πάντα στο μυαλό του «γενικό» αυτό σχεδιάγραμμα μπορεί να το τροποποιήσει ανάλογα με τις απαιτήσεις κάθε θέματος.

ΑΙΤΙΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ (αιτιολογία προβλημάτων, επιμερισμός ευθυνών)

Πολύ συχνό ερώτημα σε θέματα εκθέσεων είναι τα αίτια – παράγοντες που συντελούν στη δημιουργία ενός προβλήματος. Αυτά τα αίτια θα τα εντοπίσουμε μέσα από διάφορους χώρους – τομείς. Συγκεκριμένα:

Χαρακτηριστικά εποχής:

Ø Ανισομερής ανάπτυξη πολιτισμού – εσφαλμένη αντίληψη περί ανάπτυξης: Είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι ζούμε σε μια εποχή  έντονων αντιφάσεων. Από τη μία παρατηρείται επιτάχυνση του υλικοτεχνικού κι από την άλλη επιβράδυνση του ηθικού – πνευματικού πολιτισμού. Αυτό που επικρατεί σήμερα ως αντίληψη είναι ότι η τεχνολογία και μόνο έχει τη δυνατότητα να οδηγήσει τον άνθρωπο στην «πραγματική» ευτυχία και την ευδαιμονία. Το δόγμα που έχει επιβληθεί στη ζωή μας είναι «η ανάπτυξη για την ανάπτυξη», δηλαδή η διαρκής τεχνολογική κι επιστημονική ανάπτυξη χωρίς όρια και με κάθε τίμημα. Πλέον κυριαρχούν ο άκρατος ορθολογισμός  και η απόλυτη εκλογίκευση των πάντων, ενώ από την άλλη η υπερτροφία της λογικής οδηγεί στην ατροφία του συναισθήματος. Η προοδοπληξία, ως σύγχρονη μάστιγα της εποχής μας, ωθεί το σύγχρονο άνθρωπο στο αδιάκοπο κυνήγι της τεχνολογικής προόδου, η οποία παρέχει στη ζωή μας ανέσεις κι ευκολίες, όμως καθιστά τους ανθρώπους οπαδούς της «ήσσονος προσπάθειας» ως προς την ευρύτερη καλλιέργειά τους και ράθυμους, καθώς «υποσιτίζεται» ο πνευματικός πολιτισμός.

Ø Εκβιομηχάνιση ζωής – εργασίας – ψυχαγωγίας: Σήμερα παρατηρούνται κάποια  άσχημα φαινόμενα στο χώρο της εργασίας του ανθρώπου, όπως: μαζική παραγωγή και τυποποίηση των προϊόντων, υπερεργασία για την εξασφάλιση των αγαθών της σύγχρονης καταναλωτικής κοινωνίας με αποτέλεσμα την απώλεια του ελεύθερου χρόνου, την απώλεια δημιουργικότητας και την κυριαρχία της εξειδίκευσης – υπερειδίκευσης, η οποία είναι μεν χρήσιμη, αλλά οδηγεί στην πνευματική μονομέρεια, ο άνθρωπος έχει απωλέσει την ιδιαιτερότητά του κι έχει μετατραπεί σε παραγωγικό «γρανάζι». Από την άλλη η ψυχαγωγία μας έχει τυποποιηθεί, έχει καταντήσει ανούσια διασκέδαση, κυριαρχεί η «βιομηχανία» του ελεύθερου χρόνου.

Ø Συνθήκες ζωής στις μεγαλουπόλεις – «υδροκέφαλα» αστικά κέντρα, απομάκρυνση από τη φύση: Ο τυποποιημένος και βιομηχανοποιημένος τρόπος ζωής γίνεται περισσότερο αισθητός στις μεγαλουπόλεις και συνιστά το «άξενο» των πόλεων. Μέσα σ’ αυτές κυριαρχούν στοιχεία, όπως α)διάβρωση σχέσεων, που προκαλείται από την υπερπληθώρα ανθρώπων, άγνωστων κατά κύριο λόγο μεταξύ τους, το συνωστισμό, την ανωνυμία, τη μαζοποίηση, την αλλοτρίωση, τις απρόσωπες – επιδερμικές – ιδιοτελείς σχέσεις, β) ξέφρενοι ισοπεδωτικοί ρυθμοί, άγχος, ένταση, φόβος, ανασφάλεια, επιθετικότητα, ανθυγιεινές συνθήκες διαβίωσης, γ) κάθετη δόμηση, «διαμερισματοποίηση» των πόλεων, κακοποίηση της αισθητικής, λεηλασία της φύσης. Ο άνθρωπος κομμάτι της φύσης, δεν πρέπει και δεν μπορεί να αρνηθεί την άρρηκτη σχέση του με αυτή, γιατί κάτι τέτοιο συνεπάγεται απώλεια έμπνευσης, αγνότητας, αυθορμητισμού, πηγαίας έκφρασης, ψυχικής γαλήνης – ηρεμίας, αισθητικής, αίσθησης ελευθερίας…

Ø Υλισμός – υλικός ευδαιμονισμός, καταναλωτική μανία, εμπορευματοποίηση, κερδοσκοπία, κρίση ανθρωπισμού – ανθρώπινων σχέσεων, οικονομικά συμφέροντα: Η τεράστια τεχνολογική πρόοδος είχε ως αποτέλεσμα μια καθαρά υλιστική / φιλοϋλική νοοτροπία. Η ύλη θεοποιήθηκε, θεωρήθηκε παραγωγικότερη κι αποδοτικότερη από το «πνεύμα», αναγορεύθηκε σε υπέρτατη αξία. Το «έχειν» αντικατέστησε το «είναι», το χρήμα μετατράπηκε από μέσο σε σκοπό, καθώς στα πλαίσια του καπιταλισμού, κυριαρχεί η μεγιστοποίηση του κέρδους. Πλέον, κυριαρχεί το αδιάκοπο κυνήγι των υλικών αγαθών, με αποτέλεσμα τον περιορισμό του ελεύθερου χρόνου και άμβλυνση της διάθεσης για ουσιαστική επικοινωνία. Το πρότυπο καταξίωσης κι επιτυχίας είναι το καταναλωτικό. Στο βωμό όλων αυτών, λοιπόν, των αντιλήψεων θυσιάζονται η επικοινωνία, η ουσιαστική επαφή, η εμπιστοσύνη, ενώ ευδοκιμούν η αποξένωση, η αποπροσωποποίηση, η συμφεροντολατρία, η ψυχρότητα, η τυπικότητα, η υποκρισία, η απώλεια εμπιστοσύνης, η μοναξιά, η αποπνευματοποίηση, ο ατομικισμός, η ιδιοτέλεια, το χρησιμοθηρικό πνεύμα,  η έκλυση ηθών…

Ø Μιμητισμός – ξενομανία – μόδα: Κυριαρχεί ο μιμητισμός – μόδα, συρμός, η άκριτη υιοθέτηση ξενικών προτύπων ζωής – σκέψης – συμπεριφοράς, η προοδοπληξία, η αλλοτρίωση του ατόμου, η αλλοίωση της εθνικής συνείδησης και ταυτότητας του έθνους, η τυφλή προσκόλληση στο ξενόφερτο. Όλα αυτά, βέβαια, ως απόρροια της λειτουργίας των ΜΜΕ, του υλιστικού μοντέλου ζωής και του συμπλέγματος κατωτερότητας των «μικρών» λαών.

Ø Μετανάστευση – παγκοσμιοποίηση: Παρατηρείται μετανάστευση, ξενοφοβία, παγκοσμιοποίηση σε εθνικό / διεθνιστικό επίπεδο. Κίνδυνος παγκόσμιας ομοιομορφίας και ισοπέδωσης των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών κάθε λαού, κίνδυνος εξυπηρέτησης των συμφερόντων των ισχυρών του πλανήτη σε βάρος των αδυνάτων.

Ø Κοινωνικά προβλήματα: Είναι γενικά παραδεκτό ότι γιγαντώνονται τα κοινωνικά προβλήματα, τα αδιέξοδα που εντείνουν τις ανισότητες (κοινωνικές, οικονομικές, φυλετικές), την ανεργία, την αδικία, τη διεύρυνση χάσματος μεταξύ των κοινωνικών τάξεων, τις συνεχόμενες και κατευθυνόμενες απεργίες, τη βία – εγκληματικότητα, τα ναρκωτικά, την τρομοκρατία, την ανέχεια, την ασιτία, το φανατισμό, το ρατσισμό, τον εθνικισμό.

Ø Αποπνευματοποίηση – ιδεολογική σύγχυση / αντιπαραδοσιακό πνεύμα: Παρά την άνοδο του μορφωτικού επιπέδου, ο άνθρωπος δεν καλλιεργεί τον εσωτερικό του κόσμο, υπηρετεί λανθασμένες προτεραιότητες, αποστασιοποιείται από τα πολιτιστικά δρώμενα, απουσία ιδανικών, έλλειψη συλλογικών οραμάτων και στόχων, οι παραδοσιακές αξίες ως αναχρονιστικές και συντηρητικές αμφισβητούνται, εποχή αναθεωρητισμού των πάντων, ο πρακτικισμός κυριαρχεί, η ηθική του συμφέροντος προελαύνει...

Παρατήρηση: Όταν πρόκειται για αιτιολόγηση προβλήματος, που αναφέρεται στον υποανάπτυκτο κόσμο, βασικά χαρακτηριστικά που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε είναι:

·        Ολοκληρωτικά καθεστώτα

·        Άθλιο βιοτικό επίπεδο

·        Χαμηλό ως ανύπαρκτο μορφωτικό επίπεδο

·        Θρησκευτικός φανατισμός

·        Συμφέροντα Μεγάλων δυνάμεων και πολυεθνικών

Ανεπάρκεια φορέων αγωγής:

Ø Οικογένεια: Σήμερα παρατηρείται έντονο το φαινόμενο της σύγχυσης των ρόλων άντρα – γυναίκας, με αναβάθμιση της τελευταίας. Αυτό πολλές φορές έχει ως αποτέλεσμα δημιουργία εντάσεων στους κόλπους της οικογένειας με άμεσους αποδέκτες τα παιδιά, η ψυχολογία των οποίων δοκιμάζεται και κλονίζεται. Η πολύωρη απουσία των γονέων από το σπίτι, χαλάρωσε επικίνδυνα τους δεσμούς μεταξύ των μελών, ενώ το σπίτι έχασε το νόημα  της «εστίας», με όλη τη σημασία της λέξης, και έγινε χώρος «στάθμευσης», ένα πραγματικά κέντρο διερχομένων. Δεν είναι εξάλλου λίγες εκείνες οι περιπτώσεις όπου οι γονείς αποτελούν αρνητικά πρότυπα, καθώς μετέρχονται άσχημους τρόπους επιβολής τους, όπως χειροδικία, κακοποίηση, βία…, γεγονός που συχνά οδηγεί σε αντίθετα από τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Παράλληλα, η υπερπροστασία οδηγεί στην καταπίεση που πολλές φορές προκαλούν και ψυχολογικά προβλήματα. Από την άλλη η παροχή υπερβολικής ελευθερίας κι ο άκριτος φιλελευθερισμός εγκυμονεί πολλούς άλλους κινδύνους, καθώς το παιδί είναι έρμαιο στις «σειρήνες» της εποχής. Επίσης, παρατηρείται άγνοια των προβλημάτων που αντιμετωπίζει το παιδί ιδιαίτερα στην εφηβεία.

Ø Σχολείο – εκπαίδευση: Το σχολείο δυστυχώς μέσω του τεχνοκρατικού χαρακτήρα του αδυνατεί να διαμορφώσει ολοκληρωμένες προσωπικότητες και «σφαιρικούς» ανθρώπους. Ωθεί στη στείρα απομνημόνευση, στον άγονο εγκυκλοπαιδισμό, στη χρησιμοθηρική γνώση, τη βαθμοθηρία που οδηγεί σε πνευματική ανεπάρκεια, την ημιμάθεια, τον ανταγωνισμό, τον τεχνοκρατισμό. Η εκπαίδευση διδάσκει, αλλά δεν εμπνέει, οδηγεί στην εκμάθηση κι όχι στη μάθηση. Ενισχύεται στον ύψιστο βαθμό η ανισότητα και η αδικία στο σχολείο, η κολακεία και η υποκρισία – υψηλοί βαθμοί χωρίς αντίκρισμα. Το Λύκειο πλέον έχει χάσει τον πρωταρχικό του σκοπό κι έχει μετατραπεί σε απλό εξεταστικό κέντρο (εξετασιοκεντρικός προσανατολισμός) και προθάλαμο για το Πανεπιστήμιο. Ελλιπής υλικοτεχνική υποδομή, υποτυπώδης πολιτική αγωγή, υπολειτουργία των μαθητικών κοινοτήτων (έλλειψη εκδημοκρατισμού), απουσία καλλιτεχνικών μαθημάτων, με αποτέλεσμα την έλλειψη υγιούς αισθητικής αντίληψης, έλλειψη ελέγχου του έργου των εκπαιδευτικών…

Ø Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης: Μη τήρηση του κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας λόγω ανταγωνισμού κι ανευθυνότητας, ανευθυνότητα λειτουργών, εμπορευματοποίηση των μέσων, υποταγή στο κέρδος και στα ποσοστά ακροαματικότητας – τηλεθέασης, υποβάθμιση της ποιότητας των εκπομπών, παραπληροφόρηση, προπαγάνδα (τα ΜΜΕ ως μηχανισμοί χειραγώγησης κι αποπροσανατολισμού), σκανδαλοθηρία, δραματοποίηση ειδήσεων, προβολή σκηνών βίας, ηρωοποίηση αντικοινωνικών τύπων, ευτελισμός του ανθρώπινου πόνου, προβολή προτύπων βίας, υλισμού, κατανάλωσης, στράτευση κομματική, συγκάλυψη αλήθειας, μη ανταπόκριση των μέσων στον πολιτικό τους ρόλο, υποβάθμιση κουλτούρας, καταιγισμός μηνυμάτων – σύγχυση, ιδιαίτερα η τηλεόραση, που αποτελεί ελκυστική, ευχάριστη, εύπεπτη «τροφή» λόγω της εικόνας, του χρώματος, του ήχου που μεταβάλλουν το άτομο σε παθητικό δέκτη.

Ø Πολιτεία – Κράτος: Δυσλειτουργία κρατικής μηχανής, απουσία προγραμματισμού, γραφειοκρατία, πολιτική ανεπάρκεια (αδυναμία επίλυσης ζωτικών προβλημάτων, αναξιοπιστία στην πολιτική, άρα απογοήτευση είτε λόγω γραφειοκρατίας είτε ασυνέπειας λόγου και πράξης), αναξιοκρατία, φιλαρχία πολιτικών, καλλιέργεια ατομικισμού – απομάκρυνση από τα κοινά, η πολιτεία απρόσωπη κι απόμακρη από το λαό, επιλεκτική εφαρμογή νόμων κι ατιμωρησία, αποσπασματικά μέτρα, κομματισμός, δημαγωγία, προσπάθεια επιτηδείων να αναρριχηθούν στην εξουσία με οποιοδήποτε μέσο, καλλιέργεια εθνικισμού, επεκτατισμός, μαζοποίηση, πολιτικός φανατισμός που μεταφέρεται στη βάση και μεγιστοποιεί την απαξίωση της πολιτικής, χαμηλής στάθμης ήθους από πολιτικούς, διαφθορά.

Ø Πνευματική ηγεσία: Ελιτισμός πνευματικός, υπεροπτική αντίληψη, απομάκρυνση από λαϊκά αιτήματα, αδυναμία αφύπνισης συνειδήσεων, αποστασιοποίηση από τα κοινά, γλώσσα ακατάληπτη. Οι πνευματικοί ηγέτες είναι αλλοτριωμένοι λόγω θέσεων, συμφερόντων και υλικών απολαβών. Κλεισμένοι στα γραφεία κι απομονωμένοι από τα κοινωνικά δρώμενα δεν μπορούν να αφυπνίσουν συνειδήσεις. Άλλοι είναι ιδεολογικά χειραγωγημένοι ή υπηρετούν σκοπιμότητες.

Χαρακτηριστικά νεανικής φύσης:

Τάση διάκρισης – προβολής, αντίληψη παντογνωσίας, τάση ανεξαρτησίας, ροπή στο μιμητισμό, ανάγκη ταύτισης με πρότυπα – είδωλα, ανάγκη ένταξης σε μια ομάδα, αντιδραστικοί οι νέοι και ασυμβίβαστοι, φιλοπεριέργεια, παρορμητικότητα, ολική αμφισβήτηση, απερισκεψία, προοδοπληξία, τάση διαφοροποίησης, ετερότητα, υποκειμενικότητα, κοινωνική απειρία, πρόκληση προσοχής των μεγάλων, ακραία συμπεριφορά, εύπλαστοι, επιρρεπείς, ιδεαλιστές οραματιστές, φορείς κάθε κοινωνικής αλλαγής, επιπολαιότητα, «αχόρταγοι» (τα θέλουν όλα και γρήγορα), άπειροι και γενικά ανώριμοι, οξύθυμοι γιατί τους λείπει η λογική, αντι-παραδοσιακοί, περισσότεροι συναισθηματικοί και λιγότερο ρεαλιστές.

Ατομική ευθύνη:

Υπηρέτηση προσωπικού συμφέροντος, ατομικισμός, αλαζονεία, αιχμάλωτος του συρμού – του καταναλωτισμού, αδιαφορία για το συνάνθρωπο, αδιαφορία για τα κοινά, απολιτική στάση, αντικοινωνική συμπεριφορά, έλλειψη κριτικής, μαζοποίηση, φανατισμός, αποστασιοποιείται από τις ευθύνες του.

Αν ζητούνται αίτια θετικής κατάστασης – έννοιας – φαινομένου

Στην περίπτωση θετικών φαινομένων της εποχής μας, που σπάνια παρατηρείται, ο μαθητής οφείλει να ανατρέξει στις θετικές πλευρές της εποχής μας, τα θετικά της στοιχεία κι επιτεύγματα. Ειδικότερα:

Ατομικό επίπεδο:

Ø Ωριμότητα του σύγχρονου ανθρώπου.

Ø Περισσότερα περιθώρια πνευματικής καλλιέργειας κι αυτενέργειας, κριτικής ικανότητας.

Ø Αίσθηση καθήκοντος, ευθύνη.

Ø Δυνατότητα συμμετοχής στα κοινά / κοινωνικοπολιτικής ολοκλήρωσης του ατόμου, άσκηση ελέγχου σε κάθε μορφή εξουσίας.

Ø Ελευθερία, αμφιβολία, ευθύτητα, αμφισβήτηση (γόνιμη), διάλογος.

Ø Ήθος, ευαισθησία, ανθρωπιά.

Ø Περισσότερος ελεύθερος χρόνος, εξαπλούστευση ζωής.

Ø Κάλυψη βιοποριστικών κι όχι μόνο αναγκών.

Ø  Απαλλαγή του σύγχρονου ανθρώπου από ξεπερασμένα ηθικά στερεότυπα και ηθικολογίες, από πουριτανισμούς και συντηρητισμούς, όξυνση ηθικής ευαισθησίας.

Κοινωνικό επίπεδο:

Ø Κοινωνία της πληροφορίας, τελειοποίηση των ΜΜΕ (άμεση, ταχεία, πλούσια ενημέρωση).

Ø Βελτίωση εκπαίδευσης, καλύτερες συνθήκες – μέσα, καθολική εκπαίδευση, άνοδος μορφωτικού επιπέδου. Το σχολείο με δωρεάν παιδεία, λιγότερο αυταρχισμό, μαθητικά συμβούλια, βελτίωση υλικοτεχνικής υποδομής, ένταξη στην ομάδα, μικρογραφία της κοινωνίας, κανόνες, αξίες.

Ø Η επιστημονική πρόοδος λύτρωσε τον άνθρωπο από την άγνοια, ανάπτυξη τεχνολογίας – επιστημών.

Ø Η κοινωνία της εξειδίκευσης (γνώση, προγραμματισμός, παραγωγικότητα).

Ø Διεθνείς – υπερεθνικοί οργανισμοί (Ο.Η.Ε. κ.ά, ειρήνη, ασφάλεια, διακρατικές σχέσεις, τάση διεθνοποίησης…).

Ø Εκδημοκρατισμός των περισσότερων κοινωνιών (ελεύθερη έκφραση, ισότητα, κατοχύρωση δικαιωμάτων), συνταγματική κατοχύρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Ø Το μέσο καλό επίπεδο  υλικής ζωής απελευθερώνει από τη βιοτική μέριμνα.

Ø Κοινωνία οικουμενική – παγκόσμια (δυνατότητες στην οικονομία, στην τέχνη).

Ø Παγκοσμιοποίηση – παγκόσμιος κοσμοπολιτισμός, η γη έχει μετατραπεί σ’ ένα τεράστια «πλανητικό χωριό».

Ø Η οικογένεια πιο φιλελεύθερη, λιγότερο πιεστική, δυνατότητα αμφισβήτησης.

Ø Ταχύτερη κοινωνικοποίηση και ωρίμανση των νέων.

Ø Πνευματικοί άνθρωποι: πρότυπα, στο πλευρό του ανθρώπου, συνειδητοποιημένοι – ενεργού πολίτες που καταγγέλλουν.

Ø Πολιτεία: προσπάθεια αντιμετώπισης προβλημάτων, πρόνοια.   

                 

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ – ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ (ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ)

Στο ερώτημα αυτό προσπαθούμε να παραθέσουμε την επιχειρηματολογία μας, αξιοποιώντας το υλικό από τους τομείς – επίπεδα. Συγκεκριμένα:

Πνευματικό επίπεδο:

Θετικά στοιχεία:

Ø Διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων που κρατούν τον άνθρωπο σε διαρκή εγρήγορση και τον απεγκλωβίζουν από την πνευματική νωθρότητα. Στόχος της διεύρυνσης είναι η αληθινή παιδεία η οποία τρέφει τον άνθρωπο, καθώς αποτελεί δύναμη θεραπευτική της ψυχής και είναι η μόνη που κατανικά βάρβαρα συναισθήματα και δίνει ποιότητα, σταθερό έρμα και δημιουργικότητα στη ζωή μας. Αντίθετα, η αμορφωσιά, η απαιδευσία βάζει σφραγίδα στις αντιλήψεις μας κι εμποδίζει την αφύπνιση των υγιών πνευματικών δυνάμεων.

Ø Επαύξηση των γενικών γνώσεων για τον περιβάλλοντα κόσμο, με τις οποίες επισημαίνονται οι σχέσεις που συνδέουν τα επιμέρους φαινόμενα κι έτσι αποκτιέται σταδιακά μια συγκροτημένη εικόνα του κόσμου, η οποία επιτρέπει να βλέπουμε τα πράγματα σφαιρικά κι όχι μονόπλευρα και μονοδιάστατα.

Ø Επαύξηση και των ειδικών γνώσεων, καθώς ζούμε σε μια εποχή τεχνολογική, όπου πλήθη εργαστηρίων διευκολύνουν τις έρευνες, πλήθη επιστημόνων κατακτούν τα σκοτεινά μέχρι τώρα άγνωστα, οπότε η ειδίκευση γίνεται αναπόδραστη ανάγκη. Αυτό βέβαια, δε σημαίνει τυφλή προσκόλληση σ’ αυτή, γιατί τότε ο άνθρωπος αιχμαλωτίζεται στο ειδικό και βιώνει την πνευματική μονομέρεια και τη στεγανοποίηση της ανθρώπινης διάνοιας.

Ø Μορφωτικά και γνωστικά ενδιαφέροντα. Η δίψα για γνώση ικανοποιεί το φιλομαθές και φιλοπερίεργο, ενισχύει την πολυμάθεια (ευρεία μόρφωση), πυροδοτεί το στοχασμό και μπορεί να περιορίσει την άγνοια, που οδηγεί στο σκοτάδι της αμάθειας.

Ø Καλλιέργεια της λογικής, της κρίσης και του προβληματισμού με στόχο αφενός την πνευματική ελευθερία κι αφετέρου την απεξάρτηση από προκαταλήψεις (=εκ των προτέρων γνώμες εσφαλμένες και μεροληπτικές, προϊόν αβασάνιστης σκέψης), οι οποίες θολώνουν την όραση και δένουν τη σκέψη («Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά»,  Ρήγας Φεραίος). Καλλιεργεί, ακόμα, την περίσκεψη και την προνοητικότητα, πνευματικές αρετές που ευνοούν τη σύνεση και τη φρόνηση.

Ø Γόνιμη αμφιβολία, δηλαδή συνεχής έλεγχος για την αναζήτηση της αλήθειας, χωρίς να δεχόμαστε τίποτε ως ορθό εκ των προτέρων, αν δε βεβαιωθούμε υπεύθυνα. Ουσιαστική άρνηση / αμφισβήτηση του κύρους ενός προσώπου, προτύπου, μιας ιδέας, γνώμης.

Ø Δεκτικότητα στις νέες ιδέες προκειμένου να επιτευχθεί η πνευματική προαγωγή αλλά και να αποφευχθεί η ομηρία σε κάθε αναχρονιστική / παρωχημένη αντίληψη ή ιδέα που ναρκώνει το νου κι εμποδίζει την πρόοδο. Απαλλαγή από απολυτότητες, αυθεντισμούς, ιδεολογήματα (= αυθαίρετα συμπεράσματα) κι από το δογματισμό, δηλαδή κάθε αξιωματική διατύπωση απόψεων κι αυθαίρετη πίστη σε πρόσωπα ή ιδέες. Πίστη σε οτιδήποτε δημιουργικό με νου και καρδιά όχι όμως τυφλή πίστη, δηλαδή φανατισμός, γιατί αυτός είναι στενοκέφαλος και στενόκαρδος, ενώ το οπτικό του πεδίο είναι περιορισμένο και το πείσμα του ακατανίκητο.

Ø Αδιάλειπτη προσπάθεια για σφαιρική ενημέρωση. Αντίσταση σε κάθε προσπάθεια υπερπληροφόρησης, παραπληροφόρησης και χάλκευσης γεγονότων που συντελεί στην πνευματική σύγχυση. Υγιής λειτουργία των ΜΜΕ με έμφαση στον ενημερωτικό, ψυχαγωγικό και κοινωνικοπολιτικό τους ρόλο. Ο άνθρωπος έχει χρέος να ζει σκεπτόμενος. Να αυτενεργεί, να είναι αυτόφωτος, χωρίς να ετεροκαθορίζεται / ετεροκατευθύνεται από δυνάμεις που δεν επιδιώκουν τη χειραφέτηση αλλά τη βάναυση χειραγώγησή του (πνευματικός εξανδραποδισμός). Κριτική στάση απέναντι σε προπαγανδιστικούς μηχανισμούς (ύπουλη και συστηματική προσπάθεια άμεσου επηρεασμού η κοινής γνώμης προς την κατεύθυνση που επιθυμούν οι περιφρονητές του πλήθους). Η προπαγάνδα αποτελεί ανηλεές σφυροκόπημα και αντιστρατεύεται την αλήθεια.

Ø Σεβασμός για τη διατήρηση των αναλλοίωτων στοιχείων που συνιστούν την ιδιαιτερότητά μας, χωρίς να γινόμαστε άθυρμα / παιχνίδι στα χέρια των επιτηδείων (με μέσα τη μόδα, τη μουσική, τα ΜΜΕ) οι οποίοι επιδιώκουν τη μαζοποίηση του ατόμου και τη μετατροπή της σύγχρονης κοινωνίας σ’  ένα χωνευτήρι σκέψεων, ιδεών και γούστων. Η μάζα συνθλίβει την προσωπικότητα και μετατρέπει τον άνθρωπο σε «πολτό» που μιμείται άκριτα και υιοθετεί οτιδήποτε κάνουν οι άλλοι.

Ø Το σχολείο, η εκπαιδευτική κοινότητα να μεταλαμπαδεύει γνώσεις κι αξίες, να καλλιεργεί την αναλυτική και συνθετική διαδικασία της σκέψης, δίχως να αποπροσανατολίζεται / αλλοτριώνεται όπως, συχνά, συμβαίνει στην εποχή μας.

Ø Γενικότερα: εμπειρία των πραγμάτων της ζωής και των φαινομένων της, μελέτη / εμβάθυνση και ουσιαστική κατανόηση, αντίσταση στον εφησυχασμό.

Αρνητικά στοιχεία:

Ø Πνευματική αδράνεια, πνευματική μονομέρεια, προπαγάνδα, παραπληροφόρηση, ιδεολογική σύγχυση, χειραγώγηση, μαζοποίηση, προλήψεις, κακή χρήση της γνώσης, φανατισμός, απολυτότητα, αναλφαβητισμός, αυθεντίες, οπισθοδρόμηση, αποπνευματοποίηση, επιβράδυνση πνευματικού πολιτισμού, κομφορμισμός, υποβάθμιση πνευματικών αξιών.

ΗΘΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ:

Θετικά στοιχεία:

Ø Συνεχής προσπάθειας διαμόρφωσης και τελειοποίησης του ανθρώπινου χαρακτήρα μέσα από γόνιμη ευδοκίμηση και συνεχή αυτοαναζήτηση. Απόπειρα εντοπισμού των αιτιών που οδηγούν σε ανήθικες πράξεις κι αντικοινωνικές συμπεριφορές. Τιθάσευση των παθών κι ελαχιστοποίηση ελαττωμάτων κι αδυναμιών. Απόκτηση αυτοελέγχου κι αυτοκυριαρχίας, για να είμαστε εγκρατείς,  οπαδοί της ολιγάρκειας κι εχθροί της πλεονεξίας. Αυτοπειθαρχία σε κάθε τι που εξευτελίζει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Αποφυγή κάθε εγωιστικής διάθεσης (φιλαυτία), απεγκλωβισμός από ορμές (έντονη επιθυμία για ικανοποίηση βιολογικών αναγκών), ένστικτα και φιληδονισμό (υποταγή στις σωματικές απολαύσεις). Απομάκρυνση από την ιδιοτέλεια και την τάση για εύκολο και γρήγορο πλουτισμό / κέρδος.

Ø Επίγνωση των ικανοτήτων και προτερημάτων του ανθρώπου: το «γνώθι σ’ αυτόν» που τον βοηθά να κατανοεί τα όρια, τις κλίσεις, το ταλέντο του, και να αποκτήσει μέτρο κυρίως σε μια εποχή χαλάρωσης κι ελαστικής συνείδησης, αφού επικρατεί η ελπίδα του συμφέροντος και τα αθέμιτα μέσα.

Ø Επικράτηση δικαιοσύνης, τιμιότητας και υψηλής αίσθησης του καθήκοντος (η υπευθυνότητα ως ηθική αρετή / ευσυνειδησία): αποτελεί ανάγκη, καθώς το χρέος σήμερα εκλείπει από τους πολλούς, που είναι ευθυνόφοβοι, αλλά κι εξαπατούν, κοροϊδεύουν και ψεύδονται. Πρωταρχική έκφραση του ανθρώπινου αυτοσεβασμού είναι η ειλικρίνεια.

Ø Καλλιέργεια ηθικών αρετών, όπως η συνέπεια, η σοβαρότητα, η ευπρέπεια.

Ø Η αρετή είναι δείκτης για την ανθρώπινη συμπεριφορά, καθώς προσδιορίζει τη μεσότητα (Αριστοτελική) κι αντιμάχεται ακρότητες και υπερβολές (π.χ. ελευθερία – δουλεία – ασυδοσία). Η ηθική συνείδηση είναι απόρροια υγιών κινήτρων και προθέσεων, ελεύθερης επιλογής και δε συνδέεται με τη σεμνοτυφία (= προσποίηση σεμνότητας, το άτομο φαινομενικά ντρέπεται για κάτι, έχει αναστολές ηθικές) και την υποκρισία.

Ø Πίστη σε ιδανικά (ό,τι είναι άρτιο και τέλειο) που μας χαλυβδώνουν και μας οπλίζουν με υγιή εφόδια. Πίστη σε αξίες απόλυτες και διαχρονικές (ελευθερία, σεβασμός στη ζωή, δημοκρατία) κι αποφυγή του σύγχρονου φαινομένου της «μεταξίωσης των αξιών». Πίστη σε πρότυπα αγνά κι όχι ποταπά (=χυδαία), όπως αυτά του απατεώνα, του φανατικού, του άπληστου.

Ø Γενικότερα: ώριμος ανθρωπισμός που σημαίνει ότι ο άνθρωπος είναι πάντα σκοπός, ποτέ μέσο προς εκμετάλλευση, ενίσχυση του ηρωικού πνεύματος χωρίς φόβο, εξάλειψη της αλλοτρίωσης, του φαινομένου που μας απομακρύνει / αποξενώνει απ’  ό,τι νοηματοδοτεί τη ζωή μας, προσπάθεια για αξιοπρεπή στάση απέναντι στον εαυτό μας και τους άλλους, δίχως κακότητα και μικροψυχία.  

Αρνητικά στοιχεία: 

Έξαρση παθών – ενστίκτων, έλλειψη ιδανικών, εκφυλισμός προτύπων, κρίση ηθικών αξιών, ηθικά ελλιποβαρείς άνθρωποι, αμοραλισμός, ιδιοτέλεια, υποκρισία, αθέμιτος ανταγωνισμός, φιληδονισμός, αλλοτρίωση, ηθικά στερεότυπα, προκαταλήψεις, «ταμπού» κοινωνικής ηθικής.

ΨΥΧΟΣΩΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ

Θετικά στοιχεία:

Ø Ανωτερότητα του εσωτερικού μας κόσμου που εκφράζεται με την κατίσχυση της ευγένειας, της ηπιότητας, της νηφαλιότητας (ηρεμία, τρυφερότητα, ενδιαφέρον, φροντίδα). Καλλιέργεια της ευαισθησίας, της αγάπης και της συμπάθειας, κυρίως προς τους αναξιοπαθούντες.

Ø Αποστασιοποίηση από βαρβαρότητα, σκληρότητα κι αναλγησία. Απόκρουση κάθε συναισθήματος, κυρίως κατά των ικανών και δραστήριων ανθρώπων. Άμβλυνση της έπαρσης και της αλαζονείας. Κυρίαρχη αρετή της μετριοφροσύνης.

Ø Ενίσχυση των ψυχικών αρετών: αγωνιστικότητα, θάρρος (υπέρβαση του φόβου), τόλμη (γενναιότητα), επιμονή και υπομονή, αποφασιστικότητα και σθένος. Αισιόδοξη αντιμετώπιση της ζωής (σημασία γέλιου) κι όχι πεσιμιστική διάθεση, που αποτελεί αντικίνητρο, διότι οδηγεί στην παραίτηση και τη μοιρολατρία (υποταγή στο πεπρωμένο). Θετικός εγωισμός (αξιοπρέπεια), υψηλός δείκτης αυτοεκτίμησης που σχετίζεται με την αυτοπεποίθηση.

Ø Υγεία ψυχική, με άλλα λόγια ηρεμία, γαλήνη κι αποφυγή του άγχους, αυτής της σύγχρονης κοινωνικής μάστιγας, αντίσταση στην ψυχική συμπίεση και την τύρβη της καθημερινότητας. Προσωπική ευτυχία και κοινωνική που συνδέονται τόσο με υποκειμενικούς όσο και με αντικειμενικούς παράγοντες. Αίσθημα ικανοποίησης, ασφάλειας βεβαιότητες και σιγουριάς.

Ø Έφεση του σύγχρονου ανθρώπου στη δημιουργία (χαρά κι απόλαυση), τόνωση του ενδιαφέροντος, ζωντάνια. Σε κάθε άλλη περίπτωση: ανία, πλήξη, κορεσμός.

Ø Ο άνθρωπος, όμως, είναι και σώμα και ύλη. Σημαντική και η σωματική υγεία – ευεξία. Γι’ αυτό: επίλυση προβλημάτων κι αυτοσυντήρησης, απελευθέρωση από τη βιοτική μέριμνα (ικανοποίηση, δηλαδή, άμεσων βιοποριστικών αναγκών). Αντιμετώπιση της σύγχρονης καθιστικής ζωής. Αντίσταση στους γρήγορους ρυθμούς της εποχής μας. Προσπάθεια για πρόληψη ασθενειών. Σημαντικός εδώ είναι ο ρόλος της ιατρικής και της φαρμακολογίας.

Ø Γενικότερα: ψυχική ισορροπία, λιγότερες ιδεοληψίες και ψυχώσεις, αγνά συναισθήματα.

Αρνητικά στοιχεία:

Κυριαρχία παθών – ενστίκτων – ορμών, άγχος, ανασφάλεια, αγωνία, πλήξη, νευρώσεις, ψυχικές παθήσεις, ψυχικό αδιέξοδο, απογοήτευση, μοιρολατρία, απευαισθητοποίηση, συναισθηματική αναλγησία, αποπροσωποποίηση, απώλεια στοιχείων προσωπικής ταυτότητας, ψυχολογία μάζας.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ:

Θετικά στοιχεία:

Ø Ενδυνάμωση της κοινωνικής συνείδησης, πρόταξη του κοινού καλού σε σχέση με το στενά εννοούμενο ατομικό συμφέρον. Ο άνθρωπος καλό είναι να μη βλέπει το συνάνθρωπό του ως αντίπαλο, γιατί αυτό ενισχύει το στείρο ανταγωνισμό και διασπά την κοινωνική συνοχή.

Ø Έντονο το πνεύμα της συνεργασίας, της αλληλοκατανόησης και της αλληλεγγύης. Ουσιαστικό ενδιαφέρον για τις μειονότητες στο πλαίσιο της πολυπολιτισμικής κοινωνίας μας. Αυτό εκδηλώνεται με την προσπάθεια για εδραίωση της ισοπολιτείας και την αποφυγή ρατσιστικών συμπεριφορών.

Ø Πνεύμα ισοτιμίας, ισονομίας, δικαιοσύνης και κυρίως αξιοκρατίας, προκειμένου να μην προωθούνται αδικίες κι ανισότητες που βλάπτουν τον κοινωνικό ιστό, συντρίβοντας τα θεμέλιά του.

Ø Υγιής η διαδικασία της κοινωνικοποίησης του ατόμου (προσαρμογή, ενσωμάτωση). Δημιουργική κατανόηση των κανόνων κι αξιών της κοινωνίας, χωρίς τάσεις ασυδοσίας κι αυθαιρεσίας: συνέπεια στις υποχρεώσεις του άμεσου κι έμμεσου κοινωνικού περιβάλλοντος, εκπλήρωση δηλαδή των κοινωνικών ρόλων με σοβαρότητα κι ευπρέπεια (π.χ. καλός οικογενειάρχης, σεβασμός στους νόμους και τήρησή τους), αγώνας για καλυτέρευση των κοινωνικών θεσμών. Προσπάθεια για κοινωνική ευρυθμία, κυρίως σε στιγμές / περιστάσεις κρίσης αλλά και γενικότερα.

Ø Ιδιαίτερα στο πλαίσιο των σύγχρονων μεγαλουπόλεων (απρόσωπες κοινωνίες / άχρωμες τσιμεντουπόλεις) αναγκαία είναι η ουσιαστική ψυχική επαφή κι επικοινωνία μέσα από ζεστές ανθρώπινες σχέσεις (παρέες – συντροφιές), για να περιορίσουμε την όξυνση της μοναξιάς και των ψυχρών ή συμβατικών ανθρώπινων σχέσεων. Η κοινωνική κριτική πρέπει να είναι υγιής, απαλλαγμένη από κακία κι ατομοκεντρισμό.

Ø Η περιθωριοποίηση και η όποια ανομική συμπεριφορά (η απομάκρυνση από τους κανόνες και τις αξίες της κοινωνίας) επιβάλλεται να παταχθεί, καθώς προκαλεί αλυσιδωτές εκρήξεις και καθιστά την κοινωνία «ηφαίστειο» έτοιμο να εκραγεί. Η αληθινή κοινωνική ένταξη που συντελείται με οδηγούς την ευσυνείδητη στάση μας και την κοινωνική πρόνοια, θα περιορίσει δραστικά τόσο τη βία και το έγκλημα, όσο και η μάστιγα της εποχής μας, τα ναρκωτικά.

Ø Γενικότερα: αποφυγή εχθρικού πνεύματος, συνειδητοποίηση ότι η κοινωνία είναι ζωντανό σύνολο, κοινωνική αποδοχή κι όχι κατακραυγή, αντίσταση σε κάθε τι που αποκλίνει από την κοινωνική υγεία, προσπάθεια για καταπολέμηση φαινομένων κοινωνικής παθογένειας.

Αρνητικά στοιχεία:

Υπηρέτηση του ατομικού συμφέροντος, πρόταξη του «εγώ» έναντι του «εμείς», κοινωνική ανισότητα – αδικία, διάσπαση – ρήξη του κοινωνικού ιστού, κοινωνική αδιαφορία, ταξικές διακρίσεις, διεύρυνση χάσματος μεταξύ κοινωνικών τάξεων, φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας – βία, εγκληματικότητα, ναρκωτικά, ανομία, περιθωριοποίηση – αλλοτρίωση από το «εμείς», κρίση ανθρώπινων σχέσεων, ωφελιμιστικό πνεύμα, σκληρός ανταγωνισμός σ’  όλα τα επίπεδα της κοινωνικής ζωής, κοινωνικός ρατσισμός, σήψη - δυσλειτουργία κοινωνικού συστήματος.