15 BHMAΤΑ ΓΙΑ ΤΟ ΑΓΝΩΣΤΟ

•       Ο λόγος, αν και γένους αρσενικού, χωρίζεται σε περιόδους. Τελείες, θαυμαστικά και ερωτηματικά τις οριοθετούν, καθώς πόσα πια να πούμε με μια ανάσα. Και φυσικά κάθε περίοδος που σέβεται τον εαυτό της χωρίζεται σε προτάσεις, κύριες και δευτερεύουσες.

•       Για να αποτελέσει ένα απόσπασμα λόγου πρόταση, πρέπει να διαθέτει -έστω και νοερά- ένα ρήμα, γιατί χωρίς αυτό  δεν έχει λόγο ύπαρξης η δύσμοιρη πρόταση, που γεννήθηκε για να περιγράφει πράξεις. Άρα, ξεκινάμε αναζητώντας το ή τα ρήματα. Όσα τα ρήματα, τόσες και οι προτάσεις της περιόδου.

•       Αν είμαστε εξαιρετικά τυχεροί, θα υπάρχουν μέσα στην πρόταση και κάτι άλλοι ταλαίπωροι ρηματικοί τύποι, κοινώς τα απαρέμφατα και οι μετοχές. Τα ψάχνουμε κι αυτά, ελπίζουμε χωρίς μικροσκόπιο και με επαρκείς γνώσεις γραμματικούλας, για να μπορούμε να τα αναγνωρίσουμε. ( υπόμνηση: Ό,τι τελειώνει σε –σθαι είναι απαρέμφατο, ό,τι σε –μένος, -η, -ον είναι μετοχή…)

•       Τώρα λοιπόν που διαπιστώσαμε πόσα ρηματο-απαρεμφατο-μετοχές θα μας βασανίσουν συντακτικά, αφού κι αυτά συντάσσονται σαν ρήματα, πιάνουμε το ρήμα μας και σκεφτόμαστε  αν είναι :

•       αμετάβατο (μπορώ να ρωτήσω ποιος ενεργεί, αλλά όχι τι ή ποιον),

•       μεταβατικό (και ποιος ή ποιοι, και, τι ή ποιον, που είναι το αντικείμενο)

•       συνδετικό (και ποιος ή ποιοι και τι, αλλά –προσοχή- όχι ποιον, και να το–να το, το κατηγορούμενο, κατά βάση στο υποκείμενο  και σπανιότερα στο αντικείμενο). Το πιο γνωστό, ως γνωστόν, συνδετικό ρήμα είναι το ειμί, που μπορεί να είναι και ως γ΄ πρόσωπο εστί, ή ως απαρέμφατο ειναι, και πολλά άλλα εννοείται.

Αν η πρόταση περιέχει, που μάλλον θα περιέχει -οι αρχαίοι αγαπούσαν τις πλούσιες και συχνά μακροσκελείς προτάσεις- άλλες λέξεις που όμως δεν είναι απαρέμφατα ή μετοχές και τα δικά τους υποκείμενα, αντικείμενα, κατηγορούμενα των υποκειμένων τους, τότε μας τελείωσαν οι κύριοι όροι, κι όλα τα υπόλοιπα είναι συντακτική σάλτσα, κοινώς προσδιορισμοί… (μην ανησυχείτε, αυτό το φυλλάδιο παραείναι ταπεινό, για να ασχοληθεί με τη μεγαλειότητά τους!)

•      Βρήκαμε απαρέμφατα; Δεν κλαίμε, δε φοράμε τις μαύρες πλερέζες, όχι! Κάθε άλλο! Θα σκεφτούμε το εξής απλό: Τι μπορεί να είναι ένα απαρέμφατο;

•      Αν το ρήμα μας είναι προσωπικό (δηλαδή, ρωτήσαμε ποιος, και βρήκαμε μια ονομαστική προσώπου, ζώου, πράγματος, κοινώς ονόματος που μας δείχνει ποιος εντέλει ενεργεί, είναι δηλαδή υποκείμενο του ρήματος τάδε), τότε το απαρέμφατο δεν μπορεί παρά να είναι αντικείμενο του ρήματος τάδε.

•      Αν όμως είναι απρόσωπο -ε, να μην είναι και κάποιο; Έναν ολόκληρο χρόνο τα παιδεύαμε-  (μήπως ήρθε η ώρα να εμπεδώσετε τελικά τα δει, χρη, προσήκει, δοκει και τις απρόσωπες εκφράσεις άξιον εστί, πρέπον εστί και λοιπά παρόμοια;), αν λοιπόν το ρήμα είναι απρόσωπο, τότε το απαρέμφατό μας είναι το υποκείμενό του.

•      Σημείωση: το απαρέμφατο μπορεί συντακτικά να είναι και άλλα συναρπαστικά πράγματα. Αν θέλετε τόσο πολύ να τα ανακαλύψετε, δεν έχετε παρά να ακολουθήσετε τη θεωρητική κατεύθυνση...

•      Δεν τελειώσαμε όμως εδώ. Δεν ξεχνάμε ποτέ-ποτέ-ποτέ να γράψουμε αν αυτό το απαρέμφατο είναι με βάση τη μετάφραση ειδικό (ότι) ή τελικό (να).

•      Επόμενο βηματάκι, να κάνουμε την εξής διαπίστωση: ποιος κάνει αυτό που λέει το απαρέμφατο; Κοινώς ποιο είναι το υποκείμενό του;

•      Ας βασανίσουμε κι εμείς λίγο τον φίλο μας τον   Σωκράτη, με τη γνωστή πρόταση  :  

•        «Σωκράτης έλεγε σοφός είναι».   

•      Αυτός που έλεγε, ποιος είναι; Μα ο Σωκράτης φυσικά (υποκείμενο ρήματος)! Και αυτός που είναι; Μα πάλι ο Σωκράτης ξανα-φυσικά (υποκείμενο απαρεμφάτου)! Και τα δύο ο Σωκράτης τα έκανε. Άρα, το ίδιο πρόσωπο ενεργεί και στις δυο περιπτώσεις, ρήμα και απαρέμφατο. Αφού οι «δράστες» ταυτίζονται, τι έχουμε άραγε; Ταυτοπροσωπία…Το δηλώνουμε δίπλα στο «υποκείμενο του απαρεμφάτου».

•       

•      Ας δούμε όμως και αυτό εδώ:

•        « Ουτος έλεγε Σωκράτην σοφόν ειναι».

•      Αυτήν τη φορά έλεγε ο ουτος, ενώ εξακολουθεί να είναι ο Σωκράτης, που –ΣΟΣ- βρίσκεται σε αιτιατική και όχι ονομαστική, για να μας τονίσει ότι δρουν διαφορετικά –έτερα δηλαδή- πρόσωπα, άρα έχουμε ετεροπροσωπία! Και δεν ξεχνάμε φυσικά να το δηλώσουμε κι αυτό, για να το σώσουμε.

•      Ας επικεντρωθούμε λίγο στα απρόσωπα ρήματα που τόσο λατρεύετε! Μόλις βρούμε ένα απρόσωπο ρήμα, χτυπούν δύο καμπανάκια –όχι του διαλείμματος, που θα λέγατε όλοι με μια φωνή, αλλά του συντακτικού.

•      Πρώτο καμπανάκι: απρόσωπο το ρήμα; Υποκείμενό του ένα απαρέμφατο, (ή μια δευτερεύουσα πρόταση, όπως εχετε ήδη μάθει αν διαβήκατε το κατώφλι της γ΄γυμνασίου) που και πάλι δεν ξεχνάμε να χαρακτηρίσουμε ως ειδικό ή τελικό.

•      Καμπανάκι νούμερο δύο: μήπως κάπου εκεί κρύβεται μια δοτικούλα, που δηλώνει το πρόσωπο για το οποίο ισχύουν αυτά που πρέπει, ταιριάζει κλπ. να γίνουν; Ε, αυτή είναι η δοτική προσωπική… Συχνά αυτή η ατιμούλα κρύβει στα σπλάχνα της και το υποκείμενο του απαρεμφάτου. Αυτό το καταλαβαίνουμε από το νόημα της πρότασης. Τότε, γιατί υπάρχουν όπως είπαμε και λαμπρές εξαιρέσεις, την μετατρέπουμε στην αντίστοιχη αιτιατική (π.χ. το ημιν το μετατρέπουμε με τις άριστες γραμματικές μας γνώσεις σε  ημας) και ιδού, το υποκείμενο του απαρεμφάτου!

•       Και εννοείται: στην απρόσωπη σύνταξη έχουμε πάντα ετεροπροσωπία!!!!!!!

•      Τώρα ο δρόμος είναι εύκολος: δεν έχετε παρά να σκεφτείτε ξανά το τέταρτο βήμα και να δείτε αν το απαρέμφατο είναι ενός αμετάβατου, μεταβατικού ή συνδετικού ρήματος, για να αναζητήσετε τα αντίστοιχα αντικείμενα  του απαρεμφάτου ή κατηγορούμενα στο υποκείμενο του και τους προσδιορισμούς του, εφόσον φυσικά υπάρχουν…

•       

•      Φτάσαμε αισίως στις  μετοχές… Που, παρά την καχυποψία σας, δε φτιάχτηκαν για να κάνουν τη δική σας  ζωή δύσκολη, αλλά για να κάνουν τα πολλά λόγια, που είναι κατά το γνωστό ρητό φτώχεια, λίγα.

•      Η μετοχή βαφτίστηκε έτσι, επειδή μετέχει δημοκρατικά και στο ρήμα (προέρχεται από ένα ρήμα κι έχει χρόνους) και στο επίθετο (τρία γένη, ενικός και πληθυντικός αριθμός). Ναι, ναι, όλα τα πλούσια γραμματικά φαινόμενα μαζί… Πρέπει, και να μπορούμε να τη σχηματίζουμε στον ενεστώτα, μέλλοντα, αόριστο και παρακείμενο, και να την κλίνουμε ανάλογα σε κάθε χρόνο. Ωραία πράγματα δηλαδή…

Ειρήσθω εν παρόδω: Μην ξεχνάτε: αν έχετε φτάσει αισίως σε τούτο, το ενδέκατο βηματάκι, τότε έχετε αφήσει πίσω σας, μόλις ή προ πολλού, την Α΄ Γυμνασίου, οπότε σίγουρα- ή τουλάχιστον έτσι θέλουμε να ελπίζουμε- διαθέτετε, όπως έχουμε πει, άριστες γραμματικές γνώσεις, και εφεξής θα σας απασχολούν τα θέματα αυτά βασικά μόνον ως προς το συντακτικό, οπότε λίγο το κακό!

•       Τις μετοχές τις χωρίζουμε συντακτικά σε τρεις μεγάλες κατηγορίες:

•        

•       Επιθετικές: βασικά έναρθρες (εν + άρθρο, το οποίο, επίσης βασικά, προηγείται)

•       Κατηγορηματικές: μεταφράζονται με το ότι ή το να. (μην μπερδεύεστε με το απαρέμφατο!!! Είπαμε, κατηγορηματικές, όχι ειδικές ή τελικές…).

•       Επιρρηματικές: ξέρετε, αυτές που λέμε ότι δηλώνουν επιρρηματικές σχέσεις:

•        

•       ► χρονικές

•       ► αιτιολογικές

•       ► εναντιωματικές

•       ► παραχωρητικές

•       ► τελικές  (ξανά μην μπερδεύεστε: μεταφράζονται με το για να)

•       ► υποθετικές

•       ► τροπικές

•       Ας σταθούμε λίγο παραπάνω στις επιρρηματικές μετοχές. Γιʼ αυτές πρέπει να θυμόμαστε δύο πράγματα:

•       σε ποια από τις παραπάνω κατηγορίες ανήκουν, ( βλ. μετάφρασή τους και ξερό ψωμί ) και

•       αν είναι συνημμένες ή απόλυτες…

•       Όχι, ούτε τώρα τρομάζουμε με τους χαρακτηρισμούς. Απλά πράγματα είναι κατά βάση, αρκεί φυσικά να τα κατανοήσουμε:

•       Συνημμένη είναι μια επιρρηματική μετοχή, όταν το υποκείμενό της έχει και άλλη συντακτική θέση μέσα στην πρόταση, είναι π.χ. υποκείμενο ή αντικείμενο του ρήματος ή του απαρεμφάτου. Για να δανειστούμε το παράδειγμα του Συντακτικού σας:

•       Έπεμψε Θεόπομπον εις Λακεδαίμονα απαγγελουντα τά γεγονότα.

•       Η λέξη «απαγγελουντα» είναι μια τελική μετοχή, που έχει ως υποκείμενό της τον "Θεόπομπον", που, ως εκ θαύματος, είναι και αντικείμενο του ρήματος έπεμψε…Η μετοχή λοιπόν είναι δεμένη με την πρόταση, ή αλλιώς συνημμένη.

•       Για παρατηρήστε όμως τώρα την ακόλουθη πρόταση: 

•       Κρέοντος βασιλεύοντος ου μικρά συμφορά κατέσχε Θήβας.

•       Η λέξη «βασιλεύοντος» είναι ναι μεν χρονική μετοχή, αλλά το υποκείμενό της , "Κρέοντος", δεν είναι όρος της πρότασης, δε συνδέεται με αυτήν, οπότε η μετοχή είναι απόλυτη και συναντάται συνήθως σε πτώση γενική και σπανιότερα αιτιατική.

•       Τελευταίο «μετοχικό» βηματάκι, η επανάληψη του τέταρτου βήματος. Να βρούμε δηλαδή πέραν του υποκειμένου της και το ή τα αντικείμενα, τα κατηγορούμενα και τους προσδιορισμούς της, εάν και εφόσον φυσικά υπάρχουν, αφού και η μετοχή συντάσσεται σαν ένα ρήμα…

•       Και με αυτή την, πέρα από κάθε προσδοκία σας, ενδιαφέρουσα παρατήρηση φτάσαμε στο τέλος του παρόντος φυλλαδίου… Ες αύριον και πάλι τα σπουδαία, όπως έλεγαν και οι αρχαίοι… Καλή επανάγνωση, αφού η επανάληψη εστί ως γνωστόν μήτηρ πάσης μαθήσεως, καλή δύναμη και ακόμη καλύτερο κουράγιο!!!     ;)