ΔΥΣΓΡΑΦΙΑ

Μαθησιακές δυσκολίες

ΔΥΣΓΡΑΦΙΑ: ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΓΟΝΕΙΣ & ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥΣ

Η γραφή με το χέρι είναι μία πολύπλοκη και σύνθετη δραστηριότητα που απαιτεί δεξιότητες όπως: οπτική, ακουστική και οπτικοκινητική αντίληψη, λεπτό οπτικοκινητικό συντονισμό, προσανατολισμό, ανάκληση από τη μνήμη της φόρμας γραμμάτων και των απαραίτητων κινήσεων, φωνολογική και μορφηματική επίγνωση, κατάλληλο κράτημα του μολυβιού, κατάλληλη θέση του σώματος και του τετραδίου, αυτοαξιολόγηση. Όπως καταλαβαίνουμε,  η εκμάθηση του γραπτού λόγου είναι δυσκολότερη από την κατάκτηση του προφορικού λόγου.

Η επαρκής γραφική δεξιότητα είναι σήμερα ιδιαίτερα σημαντική εξαιτίας της χρήσης της σε ποικίλες επικοινωνιακές δραστηριότητες, αλλά και σε δραστηριότητες που σχετίζονται με την αξιολόγηση των ακαδημαϊκών επιτευγμάτων (διαγωνίσματα, εξετάσεις κ.λ.π). Επιπλέον, τα ευρήματα σχετικών ερευνών καταδεικνύουν ότι ένας αποτελεσματικός τρόπος για να μάθει κανείς κάτι είναι να το γράψει. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ο σημερινός μαθητής χρησιμοποιεί τον γραπτό λόγο για να ολοκληρώσει 30-60% των σχολικών του υποχρεώσεων.

Η δυσγραφία ορίζεται ως η δυσκολία στην αυτόματη ανάκληση στη μνήμη και στον έλεγχο των συνεχόμενων μυϊκών κινήσεων που χρειάζονται στη γραφή γραμμάτων ή αριθμών. Η δυσκολία δηλαδή της γραφής, εμφανίζεται με πολλούς διαφορετικούς τρόπους: Μεγάλα γράμματα, δυσκολία ακολουθίας των γραμμών του τετραδίου, αντιστροφές γραμμάτων, φτωχό επίπεδο ζωγραφικής, δυσκολία συντονισμού κινήσεων-αδεξιότητα, κακή στάση σώματος κατά τη γραφή (σκύψιμο), κακή ποιότητα γραμμάτων κλπ.

Αυτή η δυσκολία δεν εναρμονίζεται με την ευφυΐα του ατόμου, με την κανονική διδασκαλία και (στις περισσότερες περιπτώσεις) με τη χρήση του μολυβιού σε μη μαθησιακές εργασίες. Νευρολογικά βασίζεται και υπάρχει σε ποικίλους βαθμούς, που κυμαίνονται από απλό έως μέτριο. Μπορεί να διαγνωστεί και να ξεπεραστεί, αν διδαχτούν καλά και εκτελεστούν συνειδητά οι κατάλληλες θεραπευτικές στρατηγικές. Ένα επαρκές θεραπευτικό πρόγραμμα γενικά αποδίδει, αν εφαρμόζεται σε καθημερινή βάση.

Δυσκολίες με τη γραφή συχνά οδηγούν σε παρανοήσεις από τους δασκάλους και τους γονείς και κατά συνέπεια σε πολλές απογοητεύσεις για τους μαθητές. Αυτό είναι αληθινό ειδικά για τους ευφυείς, γλωσσικά ταχείς μαθητές που αντιμετωπίζουν ένα μείζον πρόσκομμα, όταν καταπιάνονται με τη γραπτή έκφραση, πρόσκομμα οφειλόμενο στην έλλειψη ομαλού, επαρκούς αυτοματισμού στη διαμόρφωση γραμμάτων και λέξεων. Αυτοί οι μαθητές αγωνίζονται να μεταφράσουν τις σκέψεις και τις γνώσεις τους, με αποτέλεσμα να αφαιρούν από τους δασκάλους τους την ευκαιρία να καταλάβουν τι ξέρουν.

Οι περισσότεροι από τους μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες περνούν από τις ίδιες φάσεις εκμάθησης του γραπτού λόγου αλλά με βραδύτερο ρυθμό σε σχέση με τους συμμαθητές τους.

Η δυσγραφία είναι μία δυσκολία που επηρεάζει άμεσα το παιδί σε όλη τη μαθησιακή του εικόνα, το απογοητεύει όσον αφορά την παραγωγή αυτών που γνωρίζει, το κουράζει και κάνει γενικά όλη τη μαθησιακή διαδικασία επώδυνη και βαρετή. Για το λόγο αυτό η ποιότητα της γραφής είναι ένα σημείο όπου δίνουν πολύ μεγάλη σημασία εδώ και πάρα πολλά χρόνια σε όλες τις προηγμένες χώρες του κόσμου - και τα τελευταία χρόνια και στη χώρα μας - στην αξιολόγηση του παιδιού σχετικά με το εάν είναι έτοιμο να ενταχθεί στην Α΄ Δημοτικού.

Πώς μπορεί να γίνει η διάγνωση;

Οι δυσκολίες στη γραφή ανιχνεύονται συχνά μέσα από καθημερινές δραστηριότητες συγχρονισμού και πλευρίωσης του παιδιού , όπως το να δένει τα κορδόνια των παπουτσιών του ή να απλώνει βούτυρο σε μια φέτα ψωμί

Συγκεκριμένα συμπτώματα που μπορούν να σημειωθούν κατά τη γραφή είναι:

• σφίξιμο των δακτύλων κατά το γράψιμο
• παράξενες τοποθετήσεις του καρπού, του σώματος ή του χεριού
• υπερβολικά σβησίματα
• ανάμειξη κεφαλαίων και μικρών γραμμάτων
• ανάμειξη όρθιων και πλαγιαστών γραμμάτων
• αστάθεια στο σχήμα και στην κλίση των γραμμάτων
• ακανόνιστα μεγέθη και σχήματα γραμμάτων
• ατελή πλαγιαστά γράμματα
• κακή χρήση των γραμμών και των περιθωρίων
• κακή οργάνωση της σελίδας
• αργοπορία κατά την αντιγραφή
• γενική κακογραφία
• μειωμένη ταχύτητα γραφής
• απροσεξία στις λεπτομέρειες κατά το γράψιμο
• συχνά είναι αναγκαία φραστικά σήματα και ψιθυρισμοί
• νιώθει αρκετή εμπιστοσύνη, όταν βλέπει σε οθόνη αυτό που κάνει το χέρι  κατά το γράψιμο
• υλοποιεί αργά φραστικές κατευθύνσεις που περιλαμβάνουν διαδοχικές πράξεις και σχεδιασμό

Σε κάθε παιδί με γραφοκινητικά προβλήματα απαιτείται έλεγχος της όρασης

Οδηγίες-συστάσεις:

Για να μάθει το παιδί να γράφει σωστά χρειάζεται και το κατάλληλο περιβάλλον: Το γραφείο και η καρέκλα να έχουν το κατάλληλο ύψος (ώστε οι ώμοι να ακουμπούν χαλαρά πάνω στο τραπέζι), να υπάρχει αρκετός χώρος για να κινείται το χέρι που γράφει, χαρτί με γραμμές για να μάθει να κρατά διαστήματα και κατάλληλο μολύβι, ανάλογο με τη σύλληψη που χρησιμοποιεί το παιδί.

Αν το παιδί έχει χαλαρή σύλληψη μολυβιού, καλό είναι να χρησιμοποιούμε δακτυλίδια από μαλακό υλικό που στερεώνονται γύρω από το μολύβι και ενισχύουν τη σταθερότητα της σύλληψης.

Οδηγίες μέσα στην τάξη

• Ο δάσκαλος μπορεί να βάλει το παιδί να ζωγραφίσει σχήματα ροής πριν ακόμα αρχίζει να του μαθαίνει να γράφει γράμματα

Έτσι, μπορεί να καταλάβει κατά πόσο η σύλληψη του μολυβιού επηρεάζει τη ροή ή την ακρίβεια του σχήματος.

• Μέσα σε μια τάξη, οι αριστερόχειρες καλό είναι να κάθονται στα αριστερά ενός δεξιόχειρα ή δίπλα σε έναν αριστερόχειρα
• Στους αριστερόχειρες μαθαίνουμε να κρατούν το μολύβι τουλάχιστον 2 εκ μακριά από τη μύτη, για να βλέπουν αυτά που γράφουν.
• Για παιδιά που πιέζουν πολύ δυνατά το χαρτί, δοκιμάζουμε να βάλουμε δεύτερο χαρτί από κάτω, με καρμπόν ανάμεσα και του ζητάμε να γράψει τόσο μαλακά, ώστε να μην αποτυπωθούν αυτά που γράφει
• Ανταμοιβή-αποζημιώσεις για το δυσγραφικό μαθητή
• Κατανόηση: Καταλάβετε τις ανακολουθίες του μαθητή και την εμφάνιση διακυμάνσεων
• Ίσια ή καλλιγραφικά: Επιτρέψτε στο μαθητή να χρησιμοποιεί οποιαδήποτε από τις δυο μορφές γραμμάτων. Πολλοί δυσγραφικοί μαθητές νιώθουν πιο άνετα με το καλλιγραφικό γράψιμο.
• Υπολογιστής: Ενθαρρύνετε το μαθητή να νιώσει άνετα χρησιμοποιώντας έναν επεξεργαστή κειμένου σε υπολογιστή. Οι μαθητές μπορούν να διδαχτούν κι από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού να γράφουν τις προτάσεις τους κατευθείαν στο πληκτρολόγιο.
• Ενθαρρύνετε τη συνεχή χρήση ενός ηλεκτρονικού ορθογράφου στον υπολογιστή, για να μειωθούν οι συνολικές ανάγκες γραψίματος.
• Ενθαρρύνετε τη χρήση ενός ηλεκτρονικού ορθογράφου με φωνή, για να μειώσει τις συνολικές απαιτήσεις. Αν ο μαθητής έχει παράλληλα προβλήματα και ανάγνωσης, το ομιλούν εξάρτημα είναι απαραίτητο, γιατί θα διαβάζει /λέει τις λέξεις.
• Βάζετε τους μαθητές να διορθώνουν τα χαρτιά τους μετά από λίγο διάστημα και χρησιμοποιήστε στρατηγικές διόρθωσης. Οι μαθητές ίσως χρειάζονται βοήθεια, για να αναπτύξουν επαρκείς τεχνικές διόρθωσης.
• Αν το πρόβλημα είναι η αρχή, ενθαρρύνετε τις στρατηγικές οπτικής προ-οργάνωσης
• Δώστε περισσότερο χρόνο για τις γραπτές δραστηριότητες.
• Αν είναι αναγκαίο, μειώστε τις γραπτές εργασίες που αναθέτετε
• Επιτρέψτε στο μαθητή να μαγνητοφωνεί τις εργασίες του και/ ή να εξετάζεται στα τεστ προφορικά.
• Ενισχύστε τις θετικές πλευρές των μαθητικών προσπαθειών.
• Δείξτε υπομονή.
• Ενθαρρύνετε το μαθητή να είναι υπομονετικός με τον εαυτό του.
• Χρήσιμες προγραφικές ασκήσεις είναι εκείνες όπου το παιδί ψάχνει με το μολύβι  την έξοδο από έναν λαβύρινθο καθώς και  εκείνες όπου ενώνει τις τελείες για να βρει τι σχήμα κρύβεται.
• Για την εκμάθηση του τρόπου γραφής των γραμμάτων, βοηθούν παιχνίδια μνήμης, όπως η ανάσυρση των συγκεκριμένων πλαστικών γραμμάτων που του ζητούμε μέσα από μία τσάντα χωρίς να κοιτά

Τέλος, δραστηριότητες που βοηθούν στην ενίσχυση της δύναμης και του ελέγχου της σύλληψης του μολυβιού είναι: να φτιάχνει κολιέ με χάντρες καθώς και κολλάζ με μικρά κομμάτια χαρτιού, να παίζει με πλαστελίνες, να κόβει σχήματα στο χαρτί με το ψαλίδι, να παίζει πιάνο, να γράφει με το δάχτυλο σε βρεγμένη άμμο, καθώς και ασκήσεις εκγύμνασης του ώμου και των άνω άκρων, όπως το μονόζυγο και η κολύμβηση.

ΤΥΠΟΙ ΔΥΣΓΡΑΦΙΑΣ

ΤΥΠΟΙ ΔΥΣΓΡΑΦΙΑΣ
Ruthmary Deuel –1995
Washington U. St. Louis, Mo.
Ανά τύπο η δυσγραφία έχει κάποια χαρακτηριστικά. συγκεκριμένα κατά κατηγορία:
ΔΥΣΓΡΑΦΙΑ ΔΥΣΛΕΞΙΑΣ
ΑΥΘΟΡΜΗΤΗ ΓΡΑΦΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Φτωχή ευαναγνωσία με περιπλοκότητα δομής που επιβαρύνει την ποιότητα του παραγόμενου
ΠΡΟΦΟΡΙΚΗ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ: Σοβαρά μη φυσιολογική
ΑΝΤΙΓΡΑΦΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Υπάρχει με μικρές δυσκολίες
ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ: Υπάρχει με μικρές δυσκολίες
ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΑΝΤΙΘΕΣΗΣ ΔΑΚΤΥΛΩΝ: Φυσιολογική
ΔΥΣΓΡΑΦΙΑ ΚΙΝΗΤΙΚΗΣ ΑΔΕΞΙΟΤΗΤΑΣ
ΑΥΘΟΡΜΗΤΗ ΓΡΑΦΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Φτωχή ευαναγνωσία
ΠΡΟΦΟΡΙΚΗ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ: Υπάρχει με μικρές δυσκολίες
ΑΝΤΙΓΡΑΦΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Φτωχά ευανάγνωστη
ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ: Συχνά συμβατή
ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΑΝΤΙΘΕΣΗΣ ΔΑΚΤΥΛΩΝ: Μη φυσιολογική
ΔΥΣΓΡΑΦΙΑ ΛΟΓΩ ΔΥΣΚΟΛΙΩΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ ΧΩΡΟΥ
ΑΥΘΟΡΜΗΤΗ ΓΡΑΦΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Φτωχή ευαναγνωσία
ΠΡΟΦΟΡΙΚΗ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ: Υπάρχει με μικρές δυσκολίες
ΑΝΤΙΓΡΑΦΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Φτωχά ευανάγνωστη
ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ: Σοβαρά μη φυσιολογική
ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΑΝΤΙΘΕΣΗΣ ΔΑΚΤΥΛΩΝ: Φυσιολογική

Η λεγόμενη λοιπόν «δυσγραφία», η δυσκολία δηλαδή της γραφής, εμφανίζεται με πολλούς διαφορετικούς τρόπους:
-Μεγάλα γράμματα,
-δυσκολία ακολουθίας των γραμμών του τετραδίου,
-αντιστροφές γραμμάτων,
-φτωχό επίπεδο ζωγραφικής,
-δυσκολία συντονισμού κινήσεων-αδεξιότητα,
-κακή στάση σώματος κατά την γραφή (σκύψιμο),
-κακή ποιότητα γραμμάτων κλπ.
Η δυσγραφία είναι μία δυσκολία που επηρεάζει άμεσα το παιδί σε όλη την μαθησιακή του εικόνα, το απογοητεύει όσον αφορά την παραγωγή αυτών που γνωρίζει, το κουράζει και κάνει γενικά όλη την μαθησιακή διαδικασία επώδυνη και βαρετή.
Για τον λόγο αυτό η ποιότητα της γραφής είναι ένα σημείο όπου δίνουν πολύ μεγάλη σημασία εδώ και πάρα πολλά χρόνια σε όλες τις προηγμένες χώρες του κόσμου -και τα τελευταία χρόνια και στην χώρα μας – στην αξιολόγηση του παιδιού σχετικά με το εάν είναι έτοιμο να ενταχθεί στην Α΄ Δημοτικού.

Δυσγραφία

Η γραφή με το χέρι είναι μια σύνθετη δραστηριότητα και απαιτεί το συνδυασμό οπτικών, κινητικών κιναισθητικών (προσανατολισμό στο χώρο) και γνωστικών δεξιοτήτων. Για να γράψει ένας μαθητής θα πρέπει να έχει αναπτύξει τις προδεξιότητες οπτικοκινητικού συντονισμού, να έχει την κατάλληλη στάση του σώματος και του τετραδίου, σωστή λαβή του μολυβιού και παράλληλα να μπορεί να υπολογίσει την ευθυγράμμιση των γραμμάτων του, το μέγεθός τους και την σταθερότητα του, το πάχος της γραμμής, την αναλογία πεζών και κεφαλαίων, την απόσταση των κενών ανάμεσα στις λέξεις, την συνολική εικόνα του κειμένου του αλλά και την ταχύτητα της γραφής. Πρέπει να έχει ικανοποιητικό έλεγχο των κινήσεων του, της προσοχής του και του προσανατολισμού του στο χώρο.
Τα παιδιά με δυσγραφία παρουσιάζουν επίμονη δυσκολία στην γραφή, με αποτέλεσμα ένα δυσανάγνωστο κείμενο, ή ένα ευανάγνωστο που όμως έχει γραφτεί με πάρα πολύ αργό ρυθμό. Δεν πρέπει να συγχέεται η δυσγραφία, με τις παραλείψεις γραμμάτων που αφορούν την δυσλεξία και την δυσορθογραφία, παρότι συχνά συνυπάρχουν και την δυσπραξία. Πρέπει επίσης να γίνεται ένας διαχωρισμός στην δυσλεκτική δυσγραφία και σε αυτή που οφείλεται σε δυσκολίες οπτικοκινητικού συντονισμού, ή ελλιπής λεπτή κινητικότητα και γενικότερες κινητικές δυσκολίες π.χ σύνδρομο Down.
Οι μαθητές με δυσγραφία παρουσιάζουν απουσία τονισμού, σημείων στίξης, ανάμειξη κεφαλαίων και μικρών γραμμάτων. Δεν γράφουν πάνω στη γραμμή, δυσκολεύονται να κρατήσουν ένα σταθερό μέγεθος και πάχος γραμμάτων, βγαίνουν έξω από το περιθώριο, δεν αφήνουν αποστάσεις ανάμεσα στις λέξεις με αποτέλεσμα όλη η σελίδα να μοιάζει με μια πρόταση. Συνήθως κρατούν με δύναμη το μολύβι τους, σπάζοντας συνέχεια τη μύτη από τη πίεση που ασκούν – για αυτό το λόγο η χρήση μηχανικών μολυβιών δεν ενδείκνυται - σβήνουν συνέχεια, κάνουν μουντζούρες και τσαλακώνουν τα τετράδιά τους. Κουράζονται περισσότερο από τα άλλα παιδιά όταν γράφουν και παραπονιούνται ότι τα πονάει το χέρι τους, κάτι που πράγματι συμβαίνει. Δαγκώνουν την ώρα που γράφουν το μολύβι ή την μπλούζα τους και χάνουν συνέχεια τα πράγματα του γραφείου τους.
Η αντιγραφή είναι η πιο βαρετή και κοπιαστική δραστηριότητα και την αναβάλλουν όσο μπορούν. Γράφουν είτε υπερβολικά γρήγορα και δυσανάγνωστα, είτε υπερβολικά αργά. Ιδιαίτερα σε καταστάσεις πίεσης, όπως τα διαγωνίσματα, το γραπτό τους μπορεί να είναι αδύνατο να διαβαστεί.
Οι παρατηρήσεις από τον εκπαιδευτικό ή το γονιό του τύπου « προσπάθησε περισσότερο, μπορείς να κάνεις καλύτερα γράμματα», φέρνουν αντίθετα αποτελέσματα. Οι ασκήσεις αντιγραφής, παρότι είναι μια καλή άσκηση για τα παιδιά, όταν γίνεται χωρίς επίβλεψη, δεν έχει το αναμενόμενο αποτέλεσμα, αφού δε καθοδηγείται το παιδί στη σωστή φορά των γραμμάτων και εδραιώνει λάθος τεχνικές .
Δυστυχώς όμως ένα κείμενο δυσανάγνωστο προδιαθέτει αρνητικά τον αναγνώστη, ακόμα και αν το περιεχόμενο του είναι πολύ καλό. Για αυτό το λόγο, καλό είναι το παιδί να μπει στην κατάλληλη θεραπευτική αντιμετώπιση από τον ειδικό και με την χρήση ταυτόχρονα υποστηρικτικών μέσων να προσπαθήσει να γράψει περισσότερο ευανάγνωστα. Στα μικρότερα παιδιά που είναι και πιο ανώριμα, οι απαιτήσεις πρέπει να είναι μικρότερες και να μην είμαστε αυστηροί, ούτε να συγκρίνουμε τα γραπτά τους με των άλλων παιδιών. Ίσως στην αρχή να χρειάζεται να παίρνουν λιγότερες ασκήσεις από τις κανονικές και να τους δίνετε περισσότερος χρόνος, με ολιγόλεπτα διαλλείματα. Μεγαλώνοντας το παιδί και καθώς ωριμάζει, κάνοντας μικρά βήματα κάθε φορά, με εκπαίδευση και συνεχή ενθάρρυνση, βελτιώνει το γραπτό του και αποκτά περισσότερη αυτοπεποίθηση σε ότι αφορά το γραπτό λόγο.