ΟΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ Ο ΤΡΟΠΟΣ ΑΠΑΝΤΗΣΗΣ

ΟΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ Ο ΤΡΟΠΟΣ ΑΠΑΝΤΗΣΗΣ

Για την αξιολόγηση της Λογοτεχνίας υπάρχει σύγχυση στο μυαλό των περισσότερων μαθητών, καθώς θεωρούν ότι όσο μεγαλύτερη είναι η ανάπτυξη μιας ερώτησης, τόσο θα αυξηθούν και οι μονάδες που θα πάρουν γι’αυτήν.

Η αλήθεια όμως είναι ότι η Λογοτεχνία απαιτεί«μαθηματική» προσέγγιση. Τι σημαίνει αυτό; Ας δούμε αναλυτικά την κάθε κατηγορία ερωτήσεων και το πώς απαντούμε για να γίνει κατανοητό.

Α. Στοιχεία που αφορούν στο συγγραφέα,λογοτεχνικό περιβάλλον και λοιπά γραμματολογικά στοιχεία. (1 ερώτηση – 15μονάδες)

Σε αυτή την ερώτηση ζητείται συνήθως να εντοπιστούν στοιχεία που αποτελούν χαρακτηριστικά της γραφής του/της δημιουργού, που τον/την έχουν επηρεάσει, που μας οδηγούν στην ένταξή του/της σε συγκεκριμένο λογοτεχνικό ρεύμα. Άρα, πρέπει να μπορούμε με στοιχεία από το κείμενο να αναφέρουμε τι ακριβώς συνιστούν αυτά τα χαρακτηριστικά και στη συνέχεια να παραπέμψουμε σε χωρία του κειμένου που αναδεικνύουν αυτό το χαρακτηριστικό.

Παράδειγμα: Στο κείμενο του Παπαδιαμάντη «Όνειρο στο κύμα» να επισημάνουμε τα στοιχεία που δείχνουν ότι είναι αυτοβιογραφικός ή/και βιωματικός συγγραφέας:

Α) πρωτοπρόσωπη αφήγηση (Ἤμην πτωχὸν βοσκόπουλον εἰς τὰ ὄρη. Δεκαοκτὼ ἐτῶν,καὶ δὲν ἤξευρα ἀκόμη ἄλφα. Χωρὶς νὰ τὸ ἠξεύρω, ἤμην εὐτυχής. Τὴν τελευταίαν φορὰν ὁποὺ ἐγεύθην τὴν εὐτυχίαν ἦτον τὸ θέρος ἐκεῖνο τοῦ ἔτους 187... )

Β) η θρησκευτικότητα: (της πνοής των φραγγέλιον- λέξη από την Αποκάλυψη), παιδίσκη- λέξη από την Αγία Γραφή, τα ολίγα κολλυβογράμματα – όσα του έμαθαν οι μοναχοί – μοναστική ζωή, η αναφορά στη μοναστική ζωή, αναφορές από το Δευτερονόμιο της Παλαιάς Διαθήκης, κτλ.)

Γ) περιγραφή του τόπου και αναφορά τοπωνυμίων της Σκιάθου, αλλά και αναφορά στη ζωή στη μεγαλούπολη, η οποία είναι η Αθήνα. κ᾿ ἔβοσκα τὰς αἶγας τῆς Μονῆς τοῦ Εὐαγγελισμοῦεἰς τὰ ὄρη τὰ παραθαλάσσια, τ᾿ ἀνερχόμενα ἀποτόμως διὰ κρημνώδους ἀκτῆς, ὕπερθεν τοῦ κράτους τοῦ Βορρᾶ καὶ τοῦ πελάγους.Ὅλον τὸ κατάμερον ἐκεῖνο, τὸ καλούμενον Ξάρμενο, ἀπὸ τὰ πλοῖα τὰ ὁποῖα κατέπλεον ξάρμενα ἢ ξυλάρμενα, ἐξωθούμενα ἀπὸ τὰς τρικυμίας, ἦτον ἰδικόν μου.

Ἡ πετρώδης,ἀπότομος ἀκτή μου, ἡ Πλατάνα, ὁ Μέγας Γιαλός, τὸ Κλῆμα, ἔβλεπε πρὸς τὸν Καικίαν, καὶ ἦτον ἀναπεπταμένη πρὸς τὸν Βορρᾶν. Ἐφαινόμην κ᾿ ἐγὼ ὡς νὰ εἶχα μεγάλην συγγένειαν μὲ τοὺς δυὸ τούτους ἀνέμους, οἱ ὁποῖοι ἀνέμιζαν τὰ μαλλιά μου, καὶ τὰ ἔκαμναν νὰ εἶναι σγουρὰ ὅπως οἱ θάμνοι κ᾿ αἱ ἀγριελαίαι, τὰς ὁποίας ἐκύρτωναν μὲ τὸ ἀκούραστον φύσημά των,μὲ τὸ αἰώνιον τῆς πνοῆς των φραγγέλιον.

Δ) αυτοδιηγητικός και μάλιστα ενδοδιηγητικός αφηγητής, δραματοποιημένος, ο οποίος συμμετέχει και πρωταγωνιστεί στην ιστορία που αφηγείται. (Σε αυτή την περίπτωση επιλέγουμε χωρίο που στηρίζει τη θέση αυτή, όπως την παράγραφο: Μεγάλην προκοπήν, ἐννοεῖται, δὲν ἔκαμα. Σήμερον ἐξακολουθῶ νὰ ἐργάζωμαι ὡς βοηθὸς ἀκόμη εἰς τὸ γραφεῖον ἐπιφανοῦς τινὸς δικηγόρου καὶ πολιτευτοῦ ἐν Ἀθήναις, τὸν ὁποῖον μισῶ, ἀγνοῶ ἐκ ποίας σκοτεινῆς ἀφορμῆς, ἀλλὰ πιθανῶς ἐπειδὴ τὸν ἔχω ὡς προστάτην καὶ εὐεργέτην. Καὶ εἶμαι περιωρισμένος καὶ ἀνεπιτήδειος, οὐδὲ δύναμαι νὰ ὠφεληθῶ ἀπὸ τὴν θέσιν τὴν ὁποίαν κατέχω πλησίον τοῦ δικηγόρου μου, θέσιν οἰονεὶ αὐλικοῦ.

Β. Δομή του κειμένου, επαλήθευση ή διάψευση μιας κρίσης με βάση το κείμενο, μέσα και τρόποι του κειμένου (υφολογική διερεύνηση, αφηγηματικές λειτουργίες, επιλογές του δημιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης) (2 ερωτήσεις* 20 μονάδες = 40 μονάδες)

Σε αυτές τις δύο ερωτήσεις πιθανόν να ζητηθεί να εντοπιστούν συγκεκριμένες αφηγηματικές τεχνικές και η λειτουργία τους.ΠΡΟΣΟΧΗ!!! Σε αυτή την περίπτωση δεν αρκεί να επισημάνουμε την τεχνική και να παραπέμψουμε στο χωρίο που αυτή εντοπίζεται, αλλά πρέπει και να εντοπίσουμε πώς εξυπηρετεί αυτή η επιλογή το/τη δημιουργό.

Επίσης μπορεί να ζητηθούν εκφραστικά μέσα και η λειτουργία τους. Σε αυτή την περίπτωση απαιτείται να κατονομαστεί το συγκεκριμένο μέσο (π.χ. προσωποποίηση), να παραπέμψουμε στο συγκεκριμένο σημείο του κειμένου και στη συνέχεια να σχολιάσουμε το λόγο που χρησιμοποιείται αυτό το μέσο (π.χ. προσωποποίηση της τέχνης στη «Μελαγχολία», για να τη θεοποιήσει και να δώσει έμφαση στην παντοδυναμία και στις μαγικές της ιδιότητες.

Μπορεί ακόμη να δοθεί μία συγκεκριμένη θέση (ίσως κάποιου μελετητή) για το εξεταζόμενο κείμενο ή τον ίδιο το δημιουργό και να πρέπει να το επαληθεύσει ή να το διαψεύσει ο μαθητής. Σε αυτή την περίπτωση δεν αρκούμαστε σε απλή αναφορά – παραπομπή του χωρίου που επαληθεύει ή διαψεύδει τη θέση, αλλά πρέπει και να σχολιάσουμε με ποιο τρόπο επαληθεύεται ή αναιρείται η συγκεκριμένη θέση.

Όσον αφορά στη γλώσσα, αυτή είναι μια ερώτηση που μπορεί να τεθεί και στο Α, αλλά ως χαρακτηριστικό της γραφής του δημιουργού. Αν τεθεί ως ερώτημα στο Β, θα χρειαστεί να σχολιαστεί η λειτουργικότητα της συγκεκριμένης επιλογής στο κείμενο (π.χ. η γλώσσα του Βιζυηνού στο «Αμάρτημα» είναι μια χαλαρή καθαρεύουσα αρχικά,προϊόντος του διηγήματος γίνεται πιο αυστηρή, αφού η οπτική του αφηγητή είναι αρχικά αυτή του δεκάχρονου παιδιού και στη συνέχεια μεταβάλλεται στου ώριμου και μορφωμένου άνδρα, αλλά στα διαλογικά μέρη είναι η γλώσσα που μιλούσαν οι κάτοικοι της θρακιώτικης υπαίθρου, όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε ο Βιζυηνός, για να δοθεί παραστατικότητα, ζωντάνια, αλλά και για να συμβάλει στην αληθοφάνεια των χαρακτήρων)

Γ. Σχολιασμός ή σύντομη ανάπτυξη χωρίων του κειμένου (1 ερώτηση – 25 μονάδες)

Όταν καλείται ο μαθητής να σχολιάσει συγκεκριμένο χωρίο του κειμένου με όριο λέξεων, δεν πρέπει αρχικά να υπερβεί το όριο πάνω από 30 λέξεις, αλλά ούτε και να μην φτάσει το κατώτερο όριο. Αν πρόκειται για στίχους ποιήματος, δεν πρέπει να μείνει κανένας στίχος ασχολίαστος. Αν πρόκειται για χωρίο πεζού κειμένου, τότε πρέπει να σχολιαστούν όλα τα σημεία του. αν όμως ζητούν συγκεκριμένο αριθμό στοιχείων, περιοριζόμαστε σε αυτόν.

Δ. Σχολιασμός αδίδακτου λογοτεχνικού κειμένου σε παράλληλη/συγκριτική ανάγνωση με το διδαγμένο (1 ερώτηση – 20 μονάδες)

Στη σύγκριση δύο κειμένων, προσπαθούμε να βρίσκουμε πάντα και ομοιότητες και διαφορές. Πώς τις γράφουμε όμως;

Αρχικά σχολιάζουμε την ομοιότητα ή τη διαφορά,δηλαδή επισημαίνουμε το πώς ή σε ποιο τομέα είναι όμοια ή διαφέρουν τα δύο χωρία, ένα από κάθε κείμενο και στη συνέχεια ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ παραπέμπουμε σε αυτά τα χωρία. Αν δεν ζητούν ορισμένο αριθμό ομοιοτήτων ή διαφορών προσπαθούμε να βρούμε τουλάχιστο δύο από την κάθε κατηγορία. Ακόμη προσέχουμε αν ζητά σύγκριση μόνο στο περιεχόμενο η ερώτηση ή αν αφορά και στη μορφή. Προσπαθούμε να είναι ο σχολιασμός της ομοιότητας ή της διαφοράς πολύ συγκεκριμένος και η παραπομπή σε κάθε κείμενο να είναι περιορισμένη. Δεν μπορεί να δίνουμε δύο και τρεις στίχους όταν το στοιχείο που χρειαζόμαστε βρίσκεται σε μισό στίχο. Θα χαθούν μονάδες για την αοριστία και ασάφεια της απάντησης.

ΔΕΝ ΞΕΧΝΑΜΕ: ΣΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ!!!!