ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ / ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΙ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ

Είδη παραγωγικών συλλογισμών και αξιολόγηση (με βάση το είδος των προκείμενων προτάσεων)

1) Κατηγορικοί παραγωγικοί: είναι οι παραγωγικοί συλλογισμοί των οποίων οι προκείμενες προτάσεις αποτελούν κατηγορικές κρίσεις, προτάσεις δηλαδή που δηλώνουν την κατηγορία-ιδιότητα του υποκειμένου (χρήση συνδετικού ρήματος και κατηγορουμένου) και οδηγούν χωρίς όρους ή επιφυλάξεις στη συναγωγή ενός μερικότερου συμπεράσματος.

Π.χ.     «Όλα τα ζωντανά πλάσματα είναι θνητά. (γενική κατηγορική κρίση) 

 Ο άνθρωπος είναι ζωντανό πλάσμα. (εστιασμένη κατηγορική κρίση)      

            Άρα, ο άνθρωπος είναι θνητός.» (μερικότερο κατηγορική συμπέρασμα)

Αξιολόγηση: Η αξιολόγησή τους γίνεται με βάση τα γνωστά κριτήρια της εγκυρότητας, αλήθειας και ορθότητας.

2) Υποθετικοί παραγωγικοί: είναι οι συλλογισμοί των οποίων οι προκείμενες προτάσεις αποτελούν  έναν υποθετικό λόγο[1], δηλαδή η μείζων προκείμενη ή όλες οι προκείμενες προτάσεις είναι υποθετικές (υπάρχει η υπόθεση ή λόγος, π.χ. «εάν…» και η απόδοση ή ακολουθία, π.χ. «τότε…») και οδηγούν στη συναγωγή ενός μερικότερου συμπεράσματος.

Π.χ.:     «Αν κάποιος είναι άνθρωπος είναι θνητός. (γενικός υποθετικός λόγος)

             Ο Γιώργος είναι άνθρωπος. (εστιασμένη κατηγορική κρίση)

Άρα, ο Γιώργος είναι θνητός.» (μερικότερο κατηγορικό συμπέρασμα)

Αξιολόγηση: Η αξιολόγησή τους γίνεται με βάση τα γνωστά κριτήρια της εγκυρότητας, αλήθειας και ορθότητας. Βασικό ρόλο διαδραματίζει συνήθως η μείζων προκείμενη, η οποία, ως υποθετικός λόγος-συλλογισμός, θα πρέπει να είναι έγκυρη, αληθής και ορθή.

Π.χ.:     «Αν κάποιος είναι ανθρωπιστής σέβεται τα δικαιώματα του ανθρώπου.

Ο Χ είναι ανθρωπιστής.

            Άρα, ο Χ σέβεται τα δικαιώματα του ανθρώπου.»

(Ο συλλογισμός είναι έγκυρος, αληθής και ορθός)

Περιπτώσεις άκυρων υποθετικών συλλογισμών (λογικώς άκυροι συμπερασμοί):

·         Ο παραλογισμός της άρσης της υπόθεσης: στη δεύτερη προκείμενη γίνεται άρση της υπόθεσης της πρώτης και εξάγεται ένα αρνητικό συμπέρασμα.

                  Π.χ. «Αν είμαι πρόεδρος είμαι διάσημος.

                          Δεν είμαι πρόεδρος.

                          Άρα, δεν είμαι διάσημος.»

·           Ο παραλογισμός της θέσης της απόδοσης: στη δεύτερη προκείμενη γίνεται αποδοχή της απόδοσης της πρώτης και εξάγεται ως συμπέρασμα η υπόθεση της πρώτης.

        Π.χ. «Αν είμαι πρόεδρος είμαι διάσημος.

                Είμαι διάσημος.

                Άρα, είμαι πρόεδρος.»

3) Διαζευκτικοί παραγωγικοί: είναι οι συλλογισμοί των οποίων οι προκείμενες προτάσεις ή μόνο η μείζων προκείμενη αποτελούν μια διάζευξη, έναν διαζευκτικό δηλαδή συλλογισμό, βάσει του οποίου συνάγεται ένα μερικότερο συμπέρασμα.

Αξιολόγηση: Οι διαζευκτικοί παραγωγικοί  συλλογισμοί αξιολογούνται με βάση τα γνωστά κριτήρια της εγκυρότητας, αλήθειας και ορθότητας. Ειδικότερα, είναι:

·         Λογικώς ορθοί μόνο όταν η διάζευξη είναι «πλήρης και αποκλειστική», όταν δηλαδή προτάσσονται όλες οι δυνατές εναλλακτικές περιπτώσεις-διαζεύξεις, που αφορούν το υποκείμενο της πρότασης (συνήθως στη μείζονα προκείμενη) και στην άλλη ή άλλες προκείμενες (ελάσσονες προκείμενες) αποκλείονται όσες περιπτώσεις δεν αναφέρονται στο συμπέρασμα, έτσι ώστε να ισχύει ο εξής κανόνας: «αποδεχόμενοι τη μία περίπτωση να αποκλείονται όλες οι άλλες».

            Π.χ.      «Το έγκλημα που δικάζεται διαπράχθηκε ή με δόλο ή από αμέλεια. Τα τεκμήρια δείχνουν ότι ο δόλος αποκλείεται. Άρα, το έγκλημα που δικάζεται διαπράχθηκε από αμέλεια.»

·         Στις υπόλοιπες περιπτώσεις είναι μη ορθοί. Και αυτό οφείλεται είτε σε λογικό σφάλμα (αγνόηση κάποιων εναλλακτικών περιπτώσεων-δεδομένων) είτε σε πρόθεση εξαπάτησης του δέκτη (σόφισμα), όπως για παράδειγμα συμβαίνει όταν παρατηρείται το φαινόμενο του εγκλωβισμού στη «λογική του άσπρου-μαύρου», όταν δηλαδή ο πομπός δεν παρουσιάζει όλα τα εναλλακτικά δεδομένα και σκόπιμα προσπαθεί να παραπλανήσει το δέκτη, προκειμένου να εκμαιεύσει την απάντηση που επιθυμεί.

           Π.χ. «Νομίζω ότι οι νέοι σπουδάζουν ιατρική είτε γιατί θέλουν να κερδίσουν πολλά χρήματα είτε γιατί ενδιαφέρονται για τον άνθρωπο. Γνωρίζω ότι ο Α, που είναι φοιτητής της ιατρικής, θέλει να γίνει πλούσιος. Άρα, συμπεραίνω πως δεν ενδιαφέρεται για τους ανθρώπους.»

---

[1] Ο υποθετικός λόγος αποτελεί στην ουσία έναν αυτόνομο υποθετικό συλλογισμό, ο οποίος όμως λειτουργεί ως βάση-προκείμενη πρόταση για να συναχθεί κάποιο συμπέρασμα