«Ο Κρητικός»: Νίκη του λόγου πάνω στη δύναμη των αισθήσεων

«Ο Κρητικός»: Νίκη του λόγου πάνω στη δύναμη των αισθήσεων

Ιάκωβος Πολυλάς: Προλεγόμενα

«Όσο ανέβαινε εις το φως της Ιδέας, τόσο σοβαρότερα αισθάνετο την αξιοπρέπεια της τέχνης του∙ όθεν ο Σολωμός θα συναριθμήται με τους ολίγους ποιητάδες, οι οποίοι είδαν ότι υψηλότατην εντολήν έχει η Ποιητική, και ηθέλησαν να την εκπληρώσουν∙ το ηθέλησαν εξόχως ο Δάντης και ο Σχίλλερ, αλλά και οι δύο εις το σοβαρό περιεχόμενο κάποτε εθυσίασαν το καθαρό κάλλος της πλαστικής μορφής. Από παρόμοιαν υψηλήν ιδέα της Τέχνης αναχωρούσε, κατά τη γνώμη του Σολωμού, ο ποιητικότατος των Ελλήνων φιλοσόφων, όταν εξόριζε από την Πολιτεία του τους ποιητάδες, ενόσω η Τέχνη τους έτεινε να υποδουλώση τον άνθρωπο εις τα πάθη, αντί να τον ελευθερώση. Και ως προς την ουσία του ποιητικού έργου ο Σολωμός έβλεπε καθαρά και ασάλευτα επίστευε ότι ψυχή του αληθινού ποιήματος πρέπει να είναι η νίκη του λόγου απάνου εις τη δύναμη των αισθήσεων∙ θρίαμβος αληθινός, διότι ούτε θα στηρίζεται εις την στωικήν απάθεια, ούτε θα αναπαύεται (μολονότι όχι ριζικώς αντίθετο) εις την τυφλήν υποταγήν εις την θείαν θέληση, αλλά θα πηγάζη εις τον άνθρωπο από την υψηλήν συναίσθηση της ηθικής του ελευθερίας και από την ανάγκη να έβγη νικητής μες από τους πλέον γλυκούς πειρασμούς της καρδίας, από τον πλέον τρομερόν αγώνα με την τυφλήν οργή των ανελεύθερων εχθρών του φωτός.»

Ο Πλάτωνας αντιμετωπίζει αρνητικά τις μιμητικές τέχνες, καθώς θεωρεί ότι συμβάλλουν στην υποδούλωση των ανθρώπων στα πάθη τους και παράλληλα τους απομακρύνουν ακόμη περισσότερο από την αληθινή φύση των πραγμάτων.

Οι ζωγράφοι, από τη μία, αναπαριστούν με την τέχνη τους αντικείμενα που αποτελούν ούτως ή άλλος αντίγραφα των πραγματικών αντικειμένων που βρίσκονται στον κόσμο των ιδεών, δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο διπλά ψευδείς εικόνες. Έτσι, οι άνθρωποι που ήδη παρασύρονται από τις αισθήσεις στους στο να πιστεύουν πως ό,τι αντικρίζουν γύρω τους αποτελεί την πραγματική φύση των πραγμάτων, ξεγελιούνται ακόμη περισσότερο με τις ζωγραφικές αναπαραστάσεις, οι οποίες αποτελούν, συνάμα, ερμηνείες των αντιγράφων του αισθητού κόσμου, υπό την έννοια ότι ο ζωγράφος επιλέγει συγκεκριμένη οπτική γωνία και κάποτε επιχειρεί να ωραιοποιήσει το αντικείμενο που ζωγραφίζει.

Από την άλλη, η ποίηση (επική, δραματική) καταφεύγει σε μια κατακριτέα αναπαράσταση της ζωής, παρουσιάζοντας ακόμη και τους θεούς να είναι δέσμιοι ανθρώπινων παθών, αντί να αποτελούν πρότυπα εγκράτειας. Η ποίηση υπονομεύει έτσι την προσπάθεια διαπαιδαγώγησης των νέων σ’ έναν ιδανικό τρόπο διαβίωσης, προβάλλοντας λανθασμένα πρότυπα και δίνοντας έμφαση σ’ επιθυμίες και επιδιώξεις που εκφυλίζουν την καθαρότητα της ανθρώπινης ψυχής. Επιπλέον, η ποίηση απευθύνεται στο άλογο μέρος της ψυχής, εγείροντας πάθη και αδυναμίες, ενώ θα έπρεπε να παρουσιάζει υλικό κατάλληλο για το λογιστικό μέρος της, που είναι το μόνο που μπορεί να οδηγήσει τους ανθρώπους στην πνευματική ηρεμία και στην αναγκαία διαύγεια σκέψης. Η μιμητική τέχνη επομένως λειτουργεί ανασταλτικά στην προσπάθεια εδραίωσης ενός ηθικού τρόπου ζωής και γι’ αυτό είναι απορριπτέα.

Ο Σολωμός αποδέχεται το σπουδαίο ρόλο που έχει να επιτελέσει η ποιητική τέχνη συμβάλλοντας στην αποδέσμευση των ανθρώπων από τα πάθη τους και οδηγώντας τους στην κυριαρχία της ηθικής τους ελευθερίας. Ενώ, παράλληλα, αναγνωρίζει την ανάγκη εξύψωσης του αγωνιστικού πνεύματος, με δεδομένες τις ιστορικές συγκυρίες της εποχής που δημιουργεί το ποιητικό του έργο.

Ο ήρωας του ποιήματος, ο Κρητικός, θα έρθει αντιμέτωπος με υπερκόσμιες εκφάνσεις της φύσης (Φεγγαροντυμένη, γλυκύτατος ήχος), που θα δοκιμάσουν σε απόλυτο βαθμό την ηθική του βούληση να διασώσει την αγαπημένη του. Θα βιώσει μια εκ βαθέων αλλαγή της προσωπικότητάς του και θα γνωρίσει τα όρια της ψυχικής του δύναμης.

Η απώλεια της αγαπημένης φέρνει τον ήρωα αντιμέτωπο με το γεγονός της αδυναμίας του να υπερβεί τις δοκιμασίες που του τίθενται, αποκαλύπτει όμως αντισταθμιστικά τη δυνατότητά του να ανέρχεται σ’ ένα υπερβατικό επίπεδο, όπου ξεπερνά χρονικούς και τοπικούς περιορισμούς, συνεχίζοντας την αναζήτηση της αγαπημένης του στο άχρονο επίπεδο της μετά θάνατον ύπαρξης.

Ο εξαγνισμός του ήρωα που επιτυγχάνεται μέσα από τις υπεράνθρωπες δοκιμασίες του, καθιστά σαφή την πρόθεση του ποιητή να παρουσιάσει έναν ήρωα που κινείται πέρα από πάθη και αδυναμίες, ενώ την ίδια στιγμή η φύση των δοκιμασιών υποδηλώνει μια θέαση της πραγματικότητας πέρα από τον περιορισμένο κόσμο των αισθήσεων. Τόσο η θεϊκή μορφή της Φεγγαροντυμένης, που αποτελεί τη μετουσίωση του υπέρμετρου κάλλους και της πάναγνης καλοσύνης σε μια γυναικεία μορφή πάνω και πέρα από τα κοινά μέτρα, όσο και ο γλυκύτατος ήχος, που δίνει στον ήρωα την ευκαιρία βίωσης της συγκλονιστικής αρμονίας που διατρέχει τη φύση, μας παρουσιάζουν εμπειρίες που δεν μπορούν να γίνουν αντιληπτές με τις πεπερασμένες δυνατότητες των αισθήσεων. Ο ήρωας γίνεται προνομιακός μέτοχος της ομορφιάς και της αρμονίας που συναντάται μόνο σ’ έναν ιδεατό κόσμο, σ’ έναν κόσμο όπου οι έννοιες και τα αντικείμενα υπάρχουν στην καθαρή μορφή τους.

Υπ’ αυτή την έννοια η αδυναμία του ήρωα να αντισταθεί στο κάλεσμα του υπερκόσμιου αυτού κάλλους, καθίσταται εύλογη.

Read more: http://latistor.blogspot.com/2011/10/blog-post_20.html#ixzz27SuegImp