Λατινικά Γ΄ Λυκείου: Οι χρήσεις των πτώσεων

Γενική

Η γενική πτώση ενός ουσιαστικού δηλώνει, όπως και στα ελληνικά, τη σχέση του α) με άλλο ουσιαστικό (ή άλλη λέξη που ισοδυναμεί με ουσιαστικό) β) με ρήμα γ) με επίθετο ή επίρρημα (ή άλλη λέξη που ισοδυναμεί με επίθετο ή επίρρημα).

Η γενική με ουσιαστικά περιλαμβάνει διάφορα είδη:

α) Υποκειμενική ή Αντικειμενική π.χ. cruciatus corporis (τα βάσανα του σώματος) = γενική αντικειμενική / finem stipendiorum (το τέλος της θητείας) = γενική υποκειμενική

β) Επεξηγηματική π.χ. Asiae nomen (το όνομα Ασία) / pericula mortis (οι θανάσιμοι κίνδυνοι)

γ) Κτητική π.χ. postes ianuae (παραστάδες της πόρτας)

δ) της Ιδιότητας π.χ. cerva alba eximiae pulchritudinis (ένα άσπρο ελάφι εξαιρετικής ομορφιάς)

ε) Διαιρετική π.χ. pars exercitus (μέρος του στρατού) / praesidium domesticorum (φρουρά από οικιακούς δούλους) [Στο συγκεκριμένο παράδειγμα η γενική μπορεί να χαρακτηριστεί και ως του Περιεχομένου]

Η γενική με ρήματα:

α) Γενική της Αξίας: με ρήματα που σημαίνουν εκτιμώ, υπολογίζω (aestimo, facio, duco κτλ.) ή αγοράζω, πουλάω (emo, vendo κτλ.) και με το sum.

Η γενική αυτή δηλώνει την αφηρημένη αξία (υλική ή ηθική) π.χ. avem emit tanti, quanti nullam adhuc emerat (αγόρασε το πουλί για τόσο μεγάλο ποσό, όσο...)

Η συγκεκριμένη αξία δηλώνεται με αφαιρετική π.χ. avem viginti milibus sestertium emit (αγόρασε το πουλί για είκοσι χιλιάδες σηστερτίους)

β) Γενική του εγκλήματος: με ρήματα που σημαίνουν κατηγορώ (accuso) και καταδικάζω (condemno)

Η ποινή στην οποία καταδικάζεται κάποιος τίθεται σε αφαιρετική π.χ. morte multavit (τιμώρησε με θάνατο)

Εξαιρείται το capitis (=σε θάνατο).

γ) Κοντά στα απρόσωπα ρήματα interest και refert (ενδιαφέρει) η γενική δηλώνει το ενδιαφερόμενο πρόσωπο∙ το τι ενδιαφέρει κάποιον εκφράζεται με απαρέμφατο, με ουσιαστική πρόταση ή με το ουδέτερο αντωνυμίας

π.χ. Caesaris interfuit corvum emere (Ο Καίσαρας ενδιαφέρθηκε να αγοράσει το κοράκι)

(Σημείωση: το «με ενδιαφέρει, σε ενδιαφέρει» κτλ. λέγεται mea interest, tua interest κτλ.)

δ) Κοντά στα απρόσωπα ρήματα miseret (λυπάμαι), paenitet (μετανιώνω), pudet (ντρέπομαι), piget (με ενοχλεί) και taedet (απεχθάνομαι, αηδιάζω, βαριέμαι) έχουμε μια αιτιατική του προσώπου που λυπάται, μετανιώνει κτλ. και μια γενική του πράγματος για το οποίο αισθάνεται κανείς λύπη, μετάνοια κτλ.

π.χ. neque id me sane paenitet (κι ούτε βέβαια μετανιώνω γι’ αυτό) [Το me είναι η αιτιατική του προσώπου που μετανιώνει]

(Σημείωση: Αντί της γενικής αυτής μπορεί να χρησιμοποιηθεί απαρέμφατο ή ουδέτερο αντωνυμίας ως υποκείμενο).

ε) Γενική χρησιμοποιείται και με ρήματα ή φράσεις μνήμης και λήθης

π.χ. venit corvo in mentem verborum (γενική ως αντικείμενο) domini (γενική υποκειμενική) sui (= ήρθαν στο νου του κορακιού τα λόγια του κυρίου του)

στ) Τέλος, η γενική με το ρήμα sum δηλώνει το χαρακτηριστικό γνώρισμα

π.χ. Meruisse vero stipendia in eo bello virtutis fuit (το ότι υπηρέτησε τη θητεία του σε αυτόν τον πόλεμο υπήρξε δείγμα ανδρείας)

Η γενική χρησιμοποιείται επίσης ως συμπλήρωμα επιθέτων που δηλώνουν: επιθυμία, εμπειρία, γνώση, μνήμη, πλησμονή κτλ. και τα αντίθετά τους.

π.χ. cupidus pecuniae (θέλοντας να κερδίσει χρήματα)

Ως γενική διαιρετική συνηθίζεται με επιρρήματα και κυρίως με το ουδέτερο αντωνυμιών και επιθέτων, όπως multum, nihil, aliquid κτλ.

Δοτική

Η δοτική χρησιμοποιείται ως έμμεσο αντικείμενο ρημάτων που σημαίνουν λέγω (dico), δίνω (do) και τα συγγενικά ή αντίθετά τους∙

π.χ. quod illic appensum civitati nomen dedit (επειδή αυτό ζυγίστηκε εκεί έδωσε το όνομά του στην πόλη)

Επίσης ως συμπλήρωμα ρημάτων και επιθέτων που δηλώνουν ένωση, προσέγγιση, ομοιότητα κτλ. (coniungo, appropinquo, similis) και ως συμπλήρωμα ρημάτων που δηλώνουν φιλική ή εχθρική διάθεση, υπακοή, απείθεια κτλ. καθώς και των αντίστοιχων επιθέτων.

π.χ. ut nihil ei gratius possit esse (ώστε τίποτα δε θα μπορούσε να είναι πιο ευχάριστο σε αυτόν) [Η δοτική ei τίθεται ως συμπλήρωμα στο gratius]

cuius voluntati nemo obviam ire audebat (κανείς δεν τόλμησε να πάει αντίθετα στη θέλησή του) [Η δοτική voluntati τίθεται ως συμπλήρωμα στη φράση obviam ire]

Τέλος, αποτελεί το έμμεσο αντικείμενο ρημάτων σύνθετων με τις προθέσεις ob, prae, pro, in κτλ.

Η δοτική δηλώνει επίσης το πρόσωπο για το οποίο υπάρχει ή γίνεται κάτι (δοτική προσωπική). Περιλαμβάνει κατηγορίες γνωστές και από τα αρχαία ελληνικά:

α) την κτητική

π.χ fiduciam deponite quae nimia vobis est (να αποβάλετε την αυτοπεποίθηση που είναι υπερβολική σε εσάς)

β) τη χαριστική ή αντιχαριστική. Η δοτική αυτή ακολουθεί επίσης μετά από ρήματα όπως consulo = φροντίζω, metuo = φοβάμαι για κάποιον κτλ.

π.χ. sic vir bonus et sapiens et legibus parens consulit utilitati omnium (έτσι ο σωστός και σοφός και υπάκουος στους νόμους άνθρωπος φροντίζει περισσότερο για την ευημερία όλων)

γ) την ηθική π.χ. Non tibi ingredienti fines patriae ira cecidit (δε σου πέρασε η οργή, όταν περνούσες τα σύνορα της πατρίδας;)

δ) τη δοτική της αναφοράς

ε) τη δοτική του ποιητικού αιτίου (συνηθέστερη με το γερουνδιακό)

Τέλος η δοτική προσωπική μπαίνει κοντά σε ορισμένα απρόσωπα ρήματα (placet, licet κτλ.)

πχ. si quid durius ei videbatur (αν κάτι του φαινόταν κάπως σκληρό)

Ιδιομορφία της λατινικής είναι η δοτική του σκοπού (ή του αποτελέσματος). Είναι δοτική αφηρημένου ουσιαστικού (πρόκειται για στερεότυπες δοτικές όπως: exemplo, auxilio, usui κτλ.) και τη συναντάμε συνήθως μαζί με το ρήμα sum (κατηγορηματική).

π.χ. nullus locus amicitiae eis est (δεν υπάρχει καμία θέση για τη φιλία)

Μπορεί να προσδιορίζεται από επίθετο∙ δίπλα της μπορεί να υπάρχει και άλλη δοτική (χαριστική, αντιχαριστική, ηθική ή του έμμεσου αντικειμένου). Η μετάφραση ποικίλει ανάλογα με την περίπτωση.

π.χ. Murena patri (δοτική χαριστική) magno adiumento (δοτική κατηγορηματική του σκοπού) fuit = Ο Μουρήνας προσέφερε μεγάλη βοήθεια στον πατέρα του.

Αφαιρετική

Η αφαιρετική απλή ή εμπρόθετη συγκεντρώνει τις λειτουργίες τριών παλαιότερων πτώσεων: της κυρίως αφαιρετικής (separativus), της οργανικής (instrumentalis) και της τοπικής (locativus).

Στην ελληνική οι χρήσεις της κυρίως αφαιρετικής υπάρχουν στη γενική, ενώ της τοπικής και της οργανικής στο δοτική.

Η κυρίως αφαιρετική δηλώνει την αφετηρία, εννοούμενη ως:

α) Τοπική προέλευση

β) Καταγωγή

π.χ. bello Latino T. Manlius consul nobili genere natus (στο Λατινικό πόλεμο ο ύπατος Τίτος Μάνλιος που καταγόταν από αριστοκρατική γενιά)

γ) Υλική αφετηρία ενός πράγματος (αφαιρετική της ύλης)

δ) Σημείο της απομάκρυνσης και του χωρισμού (απλή ή εμπρόθετη): με ρήματα που σημαίνουν απέχω, απομακρύνω, ελευθερώνω, χωρίζω, στερώ, εμποδίζω

π.χ. ut omnes pugna abstinerent (να απέχουν όλοι από τη μάχη)

ε) Το αίτιο που προκαλεί το πάθος του υποκειμένου (ποιητικό αίτιο)

π.χ. philosophi mundum censent regi numine deorum (οι φιλόσοφοι πιστεύουν ότι ο κόσμος κυβερνιέται από τη βούληση των θεών)

ζ) Σημείο εκκίνησης για σύγκριση (αφαιρετική συγκριτική) π.χ. his antiquiores Horatioi (οι ακόμα πιο παλιοί από αυτούς Οράτιοι)

στ) Σημείο εκκίνησης για εκτίμηση, κρίση κτλ. π.χ. singularis proelii eventu cernetur, quanto... (για να κριθεί από την έκβαση της μονομαχίας πόσο...)

θ) Το διαιρεμένο όλο

Η οργανική εκφράζει:

α) Τη συνοδεία

β) Τον τρόπο π.χ. hostes fuga salutem pertiverunt (οι εχθροί ζήτησαν τη σωτηρία στη φυγή)

γ) Την ιδιότητα

δ) Το όργανο ή το μέσο π.χ. hasta eum transfixit (τον διαπέρασε με το δόρυ = αφαιρετική του οργάνου) / viribus suis confisus (επειδή είχε εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του = αφαιρετική του μέσου)

Όταν πρόκειται για πρόσωπο, χρησιμοποιείται ή η πρόθεση per + αιτιατική ή οι αφαιρετικές opera, beneficio, auxilio + γενική του προσώπου

π.χ. cuius opera hostes fugati erant (με του οποίου την ενέργεια οι εχθροί είχαν τραπεί σε φυγή)

Το μέσο δηλώνουν επίσης οι αφαιρετικές που συνοδεύουν ρήματα όπως το compleo, το afficio, το confido. Επίσης επίθετα όπως το dignus και το fretus.

ε) Το μέτρο π.χ. quanto miles Latinus Romano virtute antecellat (πόσο ο Λατίνος στρατιώτης ξεπερνάει το Ρωμαίο στην ανδρεία)

στ) Την αναφορά π.χ. quanto miles Latinus Romano virtute antecellat (πόσο ο Λατίνος στρατιώτης ξεπερνάει το Ρωμαίο στην ανδρεία)

ζ) Την αιτία (εσωτερικό αίτιο)

Εδώ ανήκουν και οι στερεότυπες φράσεις iussu, iniussu, rogatu + γενική π.χ. iniussu consulis (παρά τη διαταγή του υπάτου) [Το iniussu είναι η αφαιρετική που δηλώνει το εσωτερικό αναγκαστικό αίτιο, ενώ η γενική consulis είναι υποκειμενική]

η) Την ποινή π.χ. morte multavit (τιμώρησε με θάνατο)

θ) Την αξία π.χ. avem viginti milibus sestertium emit (αγόρασε το πουλί για είκοσι χιλιάδες σηστερτίους) [Η αφαιρετική δηλώνει τη συγκεκριμένη αξία]

Η τοπική προσδιορίζει την πράξη τοπικά ή χρονικά (αφαιρετική του τόπου και του χρόνου).

π.χ. bello Latino (στο Λατινικό πόλεμο) [bello = αφαιρετική του χρόνου]

Σχετικά με την εκφορά του προσδιορισμού του χρόνου: Η αφαιρετική δηλώνει το πότε έγινε κάτι και η αιτιατική το πόσο χρόνο διάρκεσε.