Σχολιασμός – Ανάλυση εικόνας (γελοιογραφίας, πίνακα, αφίσας, φωτογραφίας)

Ιστορική πηγή αποτελούν φυσικά και οι γελοιογραφίες, οι αφίσες, οι φωτογραφίες, οι λιθογραφίες, οι ζωγραφικοί πίνακες (κ.ά.) εφόσον αποδίδουν το γενικό κλίμα της εποχής ή εστιάζουν σε συγκεκριμένα γεγονότα, που προκάλεσαν το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης και συνέβαλαν στις πολιτικές και οικονομικοινωνικές εξελίξεις.

Για την ανάλυση μιας τέτοιας πηγής με μορφή εικόνας ακολουθούμε την εξής πορεία:

·                     Καταρχήν προσδιορίζουμε τη χρονική περίοδο ή το γεγονός, στο οποίο αναφέρεται.

·                     Στη συνέχεια εντοπίζουμε το πρόσωπο/-α ή τους συμβολισμούς, που πιθανόν λανθάνουν και συσχετίζουμε τις πληροφορίες που μας δίνει η εικόνα με τα αντίστοιχα δεδομένα του σχολικού βιβλίου.

·                     Τέλος, επιχειρούμε να εξηγήσουμε τις προθέσεις ή το στόχο του δημιουργούμε, καθώς και την προσωπική του – αν υπάρχει – γνώμη. Μπορούμε επίσης, με βάση πάντα τις ιστορικές μας γνώσεις να παρουσιάσουμε την εκτίμησή μας για τη διαπεραστικότητα του μηνύματος της εικόνας ή για τον αντίκτυπο που πιθανόν είχε στην κοινωνία της εποχής. [Είναι μάλλον μη απαραίτητη η αναφορά σε ζητήματα τεχνοτροπίας ή λεπτομερή σχόλια σχετικά με την ποιότητα της εικόνας από εικαστική άποψη].

Η γελοιογραφία, όταν σχολιάζει πρόσωπα, γεγονότα, καταστάσεις και θεσμούς μιας εποχής μπορεί να αποτελέσει πολύτιμη πηγή της ιστορίας. Παρουσιάζοντας από την κωμική του πλευρά ένα θέμα σχολιάζει θετικά ή αρνητικά επίκαιρα γεγονότα, πολιτικά πρόσωπα και θέματα, οικονομικά ζητήματα, κοινωνικές αλλαγές και θεσμούς, θέτει κοινωνικούς προβληματισμούς.

            Στόχος μιας γελοιογραφίας είναι η κοινωνική κριτική και μέσω αυτής, σατιρίζοντας, διακωμωδώντας, γελοιοποιώντας πρόσωπα και καταστάσεις, καυτηριάζοντας, ενοχλώντας πολλές φορές, να τροποποιήσει και να μετασχηματίσει την τρέχουσα πραγματικότητα, να βελτιώσει το χαρακτήρα και τη συμπεριφορά προσώπων, να αλλάξει τη νοοτροπία των ανθρώπων και τη στάση απέναντι στα πράγματα και τη ζωή. Η μορφή αυτή της κοινωνικής κριτικής είναι συνήθως αρκετά αποτελεσματική, μια και εμπεριέχει το στοιχείο του χιούμορ που γίνεται εύκολα αποδεκτό, πολλές φορές και από τα διακωμωδούμενα πρόσωπα.

            Ένας γελοιογράφος χρησιμοποιεί συγκεκριμένες τεχνικές προκειμένου να περάσει τα μηνύματά του και να επιτύχει το στόχο του. Τέτοιες τεχνικές αποτελούν ο εύθυμος χαρακτήρας του θέματος του γελοιογράφου, ο εύστοχος, περιεκτικός λόγος και η υπαινικτικότητα. Το λογοπαίγνιο αποτελεί σημαντική τεχνική, καθώς και η κατάλληλη χρήση προσώπων ή αντικειμένων με συμβολική σημασία. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι τα χαρακτηριστικά των προσώπων τονίζονται με υπερβολή. Σε μια πολιτική γελοιογραφία βρίσκουμε συμπυκνωμένη την πολιτική ειδησεογραφία, την καυστική κριτική στην πολιτική κατάσταση, δοσμένη συνήθως με χιούμορ, με ελάχιστα στοιχεία λόγου ή και χωρίς λόγο. Η ευρηματικότητα του γελοιογράφου και η οξύτητα της κριτικής του καθορίζει την εμβέλεια και την επιτυχία του στόχου του γελοιογράφου. Προσέχουμε ακόμα πως μια πολιτική γελοιογραφία μπορεί να κρύβει στοιχεία πολιτικής προπαγάνδας.